16.01.1943 Ֆրոնտ ենք գնում: Եթե ամեն ասածս այսպես շուտ կատարվի, շատ լավ կլինի:
Գրողները շապկաները չուզեցին և մենք (ես ու Արմիկը) վերցրինք: Գվարդիականը քեզ օրինակ:
20.01.1943 Թբիլիսիում ենք: Վաղը գնում ենք հյուսիսային գրուպան: Երեկ եղանք գեներալի մոտ: Կարգադրեց շինելներ տալ: Նաիրին Շիրազին հետ ուղարկեց: Կարծեմ այնքան էլ դժգոհ չի Շիրազը, իսկ Նաիրին հո գոհ է իր արածից:
21.01.1943 «Мы кровь проливаем из за нее, а ты, гад, бьешь»: Խեղճը ինքն էլ վիրավոր էր, թե չէ կարելի էր դաս տալ… իսկ ցավը նրանումն էր, որ ինքը չէր զգում իր արած սրիկայությունը…
*** Գնում ենք… մինչև Մախաչկալա գնացքով, իսկ դեպի այն կողմ` ինչով լինի:
Մնացինք բրիգադայում ես, Նաիրին և Սողոմոնը (Շիրազը գնաց Բաթում):
22.01.1943 Բաքվում ենք: Նախաճաշեցինք Ինտուրիստում, կարելի է ասել, «փառահեղ» (հիմիկվա համար):
*** Կայարանում մի ռուս զինվորի հետ կռվեցինք և գլխով խփեց, քթիցս արյուն բերեց…բոլորովին անտեղի… ասում էր` ջուր մի լցրու…ինչո՞ւ, սրիկա… և այս ապուշներին միմիայն Գորկին ու Դոստոյևսկին են հասկացել… և չգիտես թե ինչպես վարվես այդ հակասությունների տոպրակների հետ… Եվ հիանում եմ, և զայրանում, և հպարտանում եմ, և թքում:
23.01.1943 Դեռ գնում ենք: Մախաչկալա, հացներս պրծավ և ճարելու ոչ մի հույս: Ինչպես երևում է, Շվեյկի օրը պիտի ընկնենք, մեր դիվիզիաներին չպիտի հասնենք, քանզի նրանք էլ են շարժվում: Արդեն հայերին պատահելը ուրախություն է: Հայերը Հայաստանից դուրս ավելի պատրիոտ են: Դա հասկանալի է և ցավալի է: Ինչ արած, գոնե թող Հայաստանից դուրս լինեն հայ:
*** Նկարիչ չեմ ընդունում ինձ այլևս, ճանապարհորդ եմ, ուրիշ ոչինչ:
24.01.1943 Եթե մինչև ամսի վերջը հասնենք մեր դիվիզիաներին, լավ կլինի:
*** Գրոզնի հասանք: Լավ կլիներ, անունը դնեին գրյազնի, վասնզի անասելի ցեխ է ու կեղտ: Ամբողջ ժամանակ մառախուղ է և ոչինչ նայել հնարավոր չի, ոչինչ չի երևում: Երևի նայելու էլ ոչինչ չկա…
Երեկվա և մյուս օրվա անքուն գիշերների տեղը այսօր կհանենք, անասելի չարչարանքից հետո վերջապես պիտի հանգստանանք, էն էլ առաջին անգամ… Բայց հույս չունեմ քնելու, վասնզի հաճախ չես կարողանում քնել այն ժամանակ, երբ հնարավորություն ունես և ընդհակառակը:
*** Նաիրին ասում է, թե «Գիրք ճանապարհին» անկամային է… և չի կարմրում…մի՞թե հայ պոեզիան այդ բարձրության եղել է և մի՞թե հայերը կունենան դրանից բարձր պոեզիա… կասկածում եմ: Հենց ինքը` Նաիրին, մի ճիշտ բան ասեց, որին ես համաձայն եմ… որ մեր գրականությունը մեռնում է… Ինչ կա որ, ամեն էպոխայում մի որևէ ճյուղը արվեստի պիտի ընդվզի: Մենք կունենանք հիանալի երաժշտություն, և, եթե ուզենանք, ժիվոպիս, իսկ Չարենց… թող հուպ տան արգանդները, գուցե մի նորը ծնվի… Ինչևէ, շատ պիտի սպասենք…
27.01.1943 Прохладное…
Գիշերեցինք մի հայ պառավ կնոջ տանը… Առաջին սարսափները և արդեն անտանելի են. ճանապարհին փռվել էր մի զինվոր… մի վայրկյան նստել էր հանգստանալու… ավանդել է հոգին, երբ մոտեցանք, դեռ տաք էր: Զարմանալի հայացք ուներ և ինչ տարօրինակ է, մարդի նման չէր արդեն, կարծես ապակուց լիներ… հայացքը զարմացական, կարծես չէր հավատացել, որ պիտի մեռնի…
28.01.1943 Հավաքել էին բոլոր դիակները մի տեղ, որ թաղեն ընդհանուր գերեզմանում: Կանգնել են մարդիկ սայլերի մոտ, որոնք լիքն են այլանդակված դիակներով և արևածաղիկի սերմ են չրթում… Զարմանալի անտարբեր ժողովուրդ է ռուսը, դա սառնասրտություն չէ, դա ուղղակի անտարբերություն է… Եթե ասեմ շատ տառապանք են տեսել և քարացել են, սխալ կլինի, ոչ մի տառապանք չեն տեսել…
*** Հազիվ կարողացանք խցկվել էշելոնի մեջ, թե չէ կսառեինք… Գիշերը մյուս վագոնում ոտների վրա մի թուրք մեկը մեռել էր… Դանթեական առասպել… Հավաքել են բոլոր հասակների խլամ, և մարդիկ ոտի վրա կոտորվում են, ոչ մի ուսուցում, ոչ մի հոգատարություն և զարմանում են (հրամկազմը, ռուսները), թե ինչ անշնորհք ժողովուրդ են: Եվ ամենից շատ թուրքերն են այդ ողորմելի վիճակում: Դե ով է ուզում առհասարակ մեռնել, կարծեմ ոչ ոք, էն էլ անիմաստ մահով, և եթե տանում ես սպանդանոց, գոնե մի քիչ հոգ տար մսացուիդ մասին: Սխալ է, որ խոզը գիրացնում են մինչև մորթելը…
*** Մեր տան տիրուհին շատ գոհ էր ֆրիցներից… իսկ ռուս աղջիկները պաչկաներով ամուսնացել են և գնացել ֆրիցների հետ…
31.01.1943 Գեորգևսկ: Ավելի գեղեցիկ քաղաք է: Այստեղ էլ մինչև հայի չպատահեցինք, բան դուրս չեկավ, այս անգամ էլ պատահականորեն Սողոմոնի բարեկամների մոտ ընկանք: Ոչ մի անկարգապահություն (այստեղ էլ նույնն են պատմում): Այստեղ քանդված շենքները ավելի գեղեցիկ են (եթե կարելի է ասել): Երեկ նայեցինք ավիաբոմբերի և փամփուշտների թողած պահեստը: Գեղեցիկ մոդեռնային արտադրություն… կարելի է սեղանի վրա դնել, ինչպես զարդ (Նաիրին վերցրեց այդ նպատակով):
*** Երեկ հայ տղաները… փոքրիկ, մեր Ռաֆոյի հասակի… և մի փոքրիկ վրացի տղա, խոստովանում էին, որ վախենում են… Խոստովանվելու էլ կարիք չկար, վախը սառել էր ճակատներին և աչքերի մեջ: Խնդրեցին Նաիրիին, որ իրենց մասին մի բան գրի.«Ով գիտի, գուցե մեռնելու ենք գնում»…
Խեղճ մանկիկներ… այդ հասակի վրա չեմ կարողանում նայել, ցավից ճվվում է սիրտս… տասնյոթ տարեկան գունատ, վտիտ, հրացանի ծանրության տակ կռացած, սոված, կեղտոտ և ոչ մի, ոչ մի հոգատարություն… Ընդհակառակը, կոպտություն, արհամարհանք և հանցավոր, հանցավոր անտարբերություն… Այնպես են նայում երեխաների վրա, կարծես նրանք մեղավոր են, որ դեռ կենդանի են: Վա՜յ ձեզ, մայրեր, թե տեսնեիք, թե ինչի համար եք ծնել և ի՜նչ օրի են ձեր փայփայանքի առարկաները: Դու գիտես, որ նրանք մի դիվիզիայով հանդերձ «մի ժամվա կերակուր են»…
31.01.1943 Георгиевск-Невинномысск:
Ճանապարհի ամբողջ երկարությամբ ձգվում են դիակացած ավտոներ և ձիեր: Ո՜հ, ձիեր, իմ սիրուն ձիերը՝ բոլոր գույների, պառկել են ամբողջ երկրով մեկ` հոգնած ու տանջված, քաղցած ու մոռացված, իրենց տերերի նման:
Երեկոյան հասանք Невинномысск… գտանք полит-упр-ը և տեղավորվեցինք տներում, այն տներում, որտեղ նույն ձևով գերմանացիք են տեղավորվել, խաղացինք տան տիրուհու երեխայի հետ այնպես, ինչպես նրանք, խոսեցինք կցկտուր, հարցախառն, ինչպես նրանք և այլն, և քնեցինք նույն տեղերում, ճիշտ որտեղ քնել էին նրանք և գլուխներս դրինք նույն բարձերին… Война на то и война…իսկ ռուսների` տան տերերի համար, երևի այնքան նշանակություն ունի այս փոփոխությունները, ինչպես լավ և վատ եղանակները, կամ վատ ու լավ երազը:
*** Թիկունքի առնետներ (тыловые крысы) մեծամասամբ Հիսուսին խաչողներն են… Գիշերը «բամբյոշկա»… հոգի հանող բան է…
***«Они тоже ласкали ребенка и нянчили»…
Էսօր տեսանք աշխարհի տերերին… գերիներին…Այնպիսի ողորմելի, ինչպիսին ես ու Միտյան նկարել էինք, ոչ ավել, ոչ պակաս… կատարյալ ողորմելիներ… Սատանան տանի էս ապուշներին, որոնք, ինչպես երևում է, սովորել են միայն ավտոներով առաջ ու հետ ճղել… Թող մի տարի միայն քաշեն էն դժվարությունների տասներորդը, որ մենք ենք քաշում, և կտեսնեն, թե ինչ կմնա նրանց` աշխարհին տիրելու ցանկությունից…
Հագնված են թեթև, ամառային շինելներ, բաց կապույտ, մի քիչ գորշագույնով պիլոտկաներ և թեթև գլխարկներ, ուսադիրներ, փաթաթվել են ինչ-որ ձեռքները ընկել է, արտաքուստ կարծես նման են ռուսներին, բայց դա արտաքին նմանություն է, ավելի նուրբ են, անախորժ նրբություն է, իսկ ռուսները ավելի կոպիտ են և առնական, ոչ մի նմանություն:
*** Գերիների մեջ կային շատ ռուսներ, հայեր, թուրքեր, վրացիներ և այլոք:
*** Օլյաները անպակաս են, վաղը մեկնում ենք дальше.
05.02.1943 Դեռ Կրապոտկինում ենք, անհրապույր վայր է: Մեր տանտիրուհին շատ աղքատ է, իսկ աղջիկը` հիվանդոտ…
Գնդապետ Նոգուշին явно рисуется:
Երեկ հազիվ կարողացավ Աբովի բրիգադան ուղարկել, մենք մնացինք էսօրվա:
07-08.02.1943 Новоплатнировская – Каневская ստանցիաներ:
Անմիջապես ավտոյից իջանք և ընկա Սիսակի գիրկը… իսկ հետո շարժվեցինք դիվիզիաների հետ: Ճանապարհի մնացած մասը` 15 կիլոմետրը, առաջին անգամ կյանքում ձիով անցա, և երկու օրվա ընթացքում կես ժամ աչքերս փակեցի… Ցոլակին տեսա…(մեր հին Զավենին)… Արտիլերիան ուղտերն են քաշում, իսկ հագել են տրեխ… և օրեկան անցնում են 45 կիլոմետր, ոջլոտ են, սոված, իսկ այսքանից հետո էլ հերոսությունը ի՞նչ է նշանակում… ո՜վ է տեսնում դա, ո՜վ է նկատում… Իսկ նկատելուց միայն վատն են նկատում, շեշտում, լուն ուղտ շինում և սևացնում, մի երկու հոգի անցել են կամ մնացել են գերի: Այդ փաստը շինել են մատի փաթաթան… Իսկ ռուսները միլիոններով մնացին և մնում են… ոչինչ: Սեթիկը… նստել է առջևս, մեր Ռաֆոյից մի քիչ մեծ, կապուտաչյա, մի քիչ վրացանման, գեղեցիկ, հեզ ժպիտով, ու չի իմանում՝ ինչ ասի… Մարդիկ մոռացել են խոսելը… «Մերս լյաց ըլավ կյալուց, ասի խի ես լյայիս: Ախպերը սպանվել էր, ընդրա համար էր լյաց ըլում…45 գերմանացի եմ սպանել, մի ձոտ սյուս կացրել»… Դեռ նոր պիտի թոթովեր առաջին սիրո խոսքերը իր աղջկան… և ստիպեցին լռել… և մի մեղավոր ու հեզ ժպիտ կա դեռ չկազմակերպված դեմքին, իսկ թե ինչ արտահայտություն կստանա դա կռվի ժամանակ, չեմ պատկերացնում, վասնզի Սողոմոնի հարցերից արդեն քրտնել է…
*** Հրաման ստացվեց շարժվելու… Այսօր ցերեկը եղանք կոմ.դիվ.ի մոտ խորհրդակցության: Նաիրին խոսեց և լավ խոսեց: Հետո եղանք նորից խորհրդակցության 400-րդ գնդի շտաբում, Նաիրին էլի խոսեց և էլի լավ, վերջն էլ արտասանեց, շատ լավ տպավորություն գործեց լսողների վրա:
09-10.02.1943 45 կիլոմետր ձիով գնացի: Կորցրեցի Նաիրիին և Սողոմոնին: Ընկա 301-ի հետ և… քիչ մնաց հետները գնայի սպանդի, միայն պատահաբար գտա տղաներին (պոլտովեցին տեսա) և ազատվեցի մահից… Գնացին անմիջապես մեր գնդերը` 40 կիլոմետր մարշից հետո, թրջված, սոված, մահու չափ հոգնած, դեպի մարտ գնացին և ոչխարի պես թափված իրար գլխի, և հնձեցին արտի պես գնդացրով ու մինամյոտով: Ընկան խեղճ երեխաները, գյուլլախորով եղան և արդեն երեկոյան եկան իրենք՝ առաջին վիրավորները… Գիշերը ժամը երկուսին մեզ զարթնեցրին, թե տանկերը մտել են գյուղ… և հազիվ մեզ հավաքեցինք, բայց սուտ դուրս եկավ (գուցե և ճիշտ էր): Առավոտյան մեսերշմիտներն սկսեցին վերևից թափվել, և հանդիսատես եղանք կոշմարի, որի մասին գրել չի կարելի… Ա՜յ քեզ օր, տարի: Մարդկանց քշում են սպանդի և փուչ կռվի և գիտակցաբար կատարվում է ինչ-որ ոճրագործություն: Ուղտերով և իրանական հրացաններով, որոնք տասից մեկը չի կրակում…անցել են տանկերի, մինամյոտների, գնդացրերի դեմ… Ո՜վ սրիկաներ, ոճրագործներ, ինչո՞վ եք զբաղված…
*** Հարևան գյուղը` այրված տունը, նոր սպանված ու մերկացրած գերմանացիներ թե ռուս, իսկ տունը լիքն էր, դռները բաց, կովը, հորթը կապած, հավերը թառած և աղավնիները բների մեջ… հիշեցի «Աքաղաղը»…
14-15.02.1943 Պոդի, Շեպելևսկայա…
Պոլկովնիկ Սոլանցև… ով գիտի, կարծես թե կրթված էր, նուրբ, սրտալի, հասկացող… բայց էլի նորից քշեցին տրեխով ու անփամփուշտ… չեմ հասկանում, չեմ հասկանում, չէ (չորս անգամ կաթեցրին, 50 մետրից հազիվ պրծանք):
16.02.1943 Երկու օր արդեն Վորոշիլովսկում ենք… մի 7-8 կիլոմետրի վրա ահեղ մարտ է գնում, իսկ ես նաբրոսկաներ եմ անում, իսկ Նաիրին ճառեր է ասում… Սողոմոնս, չդիմացավ, առավոտյան փախավ Ստեպնայա, մոռանալով սումկան…
*** Տեսանք Դանիելյանին (Բագրատ Լևոնիչ), պարգևատրել են, գուցե եթե նա ժամանակին եկած լիներ, այդքան արյուն չէր թափվի… խեղճ Զավեն, խեղճ Մամիկոն, ասում էր. «Հինգ անգամ պրծել եմ, էս անգամ էլ չեմ վախենում»… Զավենի մորը ի՞նչ ասեմ…
Բայց Արշավիր եղբայրին ուրախացնելու լուր ունեմ… Ով աստված, եթե գոնե այս անգամ օգնես, էլ ոչինչ պետք չի, միայն մտքից մարդու հոգին պայծառանում է…
*** Համենայն դեպս, կասկածել չի կարելի, որ գերի են տարել:
*** Մերոնք մտան Խարկով: Առաջին մտնողներից են եղել նաև գեներալ-մայոր Ալեքսանյանի զորքերը: Վայ էն հայերը…չգիտեմ, ախպեր, ինչ ասեմ, և սիրտս է խոցվում, և զայրանում եմ… Մայոր Ալեքսանյանը ինքնասպանության փորձ է արել… անհաջող…
*** Խեղճ Մելիքյան… ոչ ոք չի մտնում դրության մեջ, տղաները բոլորն էլ ծիծաղում են վրան:
Հեշտ է ասել, Խարկովը վերցրել են:
***«Տրեխավոր լեյտենանտների դիվիզիա»… անտանելի կրակոց է… և ինչպես ազդում է մարդու վրա…
17.02.1943 Էսօր մի քիչ խանգարեց կրակը: Նստել ենք Куйбышевск-ում և լսում եմ… Երաժշտությունը միշտ էլ հրաշագործ ազդեցություն է գործում վրաս…ինչքան է փափկում մարդու հոգին և զգում ես, որ մարդ ես: Ափսոս չի արվեստը… ամենազզվելի փառքը զորավարի փառքն է, մի փառք, որի համար միլիոններ պիտի զոհվեն, իսկ արվեստագետի երազն է մարդկանց անմահացնել… արվեստ, արվեստ, արվեստ.մարդիկ պիտի հղկեն իրենց վայրենի, սնափառ հոգին երաժշտությամբ և պոեզիայով և պիտի հիանան ժիվոպիսով:
*** Ամբողջ սխալները դիվիզիայի բարդեցին 2-3 հոգու վրա և հավաքեցին, կազմեցին նոր «հոգիներ» և պիտի աշխատեն ավելի լավ…
*** Դանիելյանին նշանակեցին դիվիզիայի հրամանատար, իսկ Լիպոն «զամ» դառավ:
20.02.1943 Привольная! հազիվ մի կարգին տուն գիշերեցինք: Ուսուցչուհիներ են ու պառավ: Փոքրիկ աղջիկը:
Հակոբջանյան: Նոր հրամանատար եկավ` Նվեր Սաֆարյան: Բանակի շտաբի մկները ամբողջ մեղքը դիվիզիայի վիճակի և տրագեդիայի, գցում են դիվիզիայի աշխատողների գլխին (որպեսզի իրենք մաքուր դուրս գան) և հատկապես Հակոբջանյանի և Կարապետյանի գլխին: Տարօրինակ բան է, ես կարծում էի, թե բանակում բոլորովին տարբեր բարքեր են, իսկ բանից դուրս է գալիս նույն մեր կարգերն են և էլի ժողովուրդը ոտի տակ է գնում, բայց մի տարբերությամբ, որ ժողովուրդը այստեղ պատասխան է տալիս իր ապիկար և սրիկա ղեկավարների համար արյունով, իսկ այնտեղ միայն քրտինքով:
21.02.1943 Դե գնա և կարծիք կազմիր: Ասում եմ` ինքը՝ Դոստոևսկին միայն կարող է սրանցից գլուխ հանել… Երեկ որտեղ էինք և այսօր և ինչ մարդիկ էին, և ինչ ընդունելություն… Երեկ Привольная-ում ուսուցչուհիներ էին` խելոք, բարի և հեզհամբույր, իսկ նրանք հասարակ մարդիկ են` լվացին, մաքրեցին, կերակրեցին… Երեկ նկարեցի մի փոքրիկ գեղեցկուհու, ռուսական ջեյրանի… Լենոչկա:
*** Անցանք լիմաններով, ճահիճներով… մինչև ծնկները ջրի միջով և ցեխի, այնպիսի ցեխի, որի մեջ կարող էին բոլոր հեքիաթական թրերը պահել առանց կուպրի…Երեկ ու էսօր անցանք 45-48 կիլոմետր… ուրիշ կերպ ասած, դարձել ենք այս տրեխավորների դիվիզիայի զինվոր… իսկ զինվորները… ման են գալիս ոտաբոբիկ… միայն պորտյանկաներով կամ փաթաթաններով… այնպես որ ոչ բոլորը բախտ ունեն կրելու սատկած ձիու կաշիներից շինած տրեխներից…
*** Նոր անցանք Լիման «Սլադկի»-ով… գեղեցիկ էր և զարհուրելի, էլ չեմ ասում մինչև ծունկը հասնող սառցաջրի և ոտաբոբիկ մարտիկների մասին…
Նկարել – «Լիմանի վրայով» (առաջին պլանի վրա խռնված ժողովուրդ, ձիեր, սայլեր և այլն, իսկ հեռուն մրջյունի վրա տարածված):
21-22-23.02.1943 Ново- Деревянная. Քսաներեքին բաժանվեցինք դիվիզիայից… Գնացին տղաները իրենց բախտի հետևից. առաքյալներ, առաքյալներ պիտի լինեին և են, բայց դատապարտյալի վիճակում են, ընկճված են, հուսահատ և գնում են, հաստատ վճռում մեռնել… և կառչում են ամեն մի մանրուքի` կյանքին պատկանող: Նրանց շարժումների մեջ մի ինչ-որ հուսահատ բան կա, ճիչ, խեղդված ճիչ… բոլորի աչքերը թախծոտ են, մեծ են, գեղեցիկ և մորթվող անասունի արտահայտություն ունեն… Նայելիս ուզում ես համբուրել, փայփայել և խղճալ… կռվելու ոչ մի նշույլ չեմ տեսնում նրանց աչքերում, բայց առաքյալներ են չարքաշ, և կրում են իրենց խաչը քրիստոնյա առաքյալների նման` լռությամբ և հեզությամբ…
*** Վառված գոմեր՝ ձիերով ու մարդկանցով լցված… դաշտերում, ճանապարհի երկու կողքերին դիակներ, դիակներ կույտերով ու ցրված…
26.02.1943 Տիխորեցկ: Զավենի փեսան ասում է, որ Զավենը չկա, սպանված է…
*** Բայց և այնպես, կյանքը ավելի ուժեղ է մահից…
*** Սպանվածները դիակի նման չեն… կարծես թե հիմի պիտի խոսեն, և ինչքան են պերճախոս դրանց շարժումները… Բոլորի դեմքին և մարմնի վրա սառել է կյանքի մի ուժեղ մոմենտ… մեկը զարմացած է, մեկը ցուցամատը տնկած ցույց է տալիս, իսկ մյուսը տանջանքից բերանն է ծռել… բայց խոսում են, բոլորն էլ խոսում և պատմում քեզ և անիծում… անիծում տանջանքի համար, ցավի և անտարբերության համար… անեծք, անեծք… ցնորել կարելի է…
01.03.1943 Կրապոտկին: Արդեն փոխվել է, դարձել է տիլային քաղաք և արդեն հիմնարկները սկսել են շենքերը զբաղեցնել և մեքենագրուհիներն սկսել են թխթխկացնել…
*** Ծանոթացա «Вперед за родину» թերթի նկարչի հետ, մի ուկրաինացի տղայի, և այնքան մոտեցանք, որ հազիվ բաժանվեցինք: Ինչքան ազիզ տղա էր… փաթաթվել էինք և չէինք կարողանում բաժանվել: Սիրելի Պարխետ, քեզ միշտ կհիշեմ, և տա Աստված` մեկ էլ պատահենք:
***Пархет Петр Пантелеймонович! Полевая почта, 2039, часть 11:
*** Երեկոյան խմեցինք տղաների հետ և շատ հուզվեցինք… Արշոյին չկարողացա նկարել և սրտիս վրա ծանրացավ, որովհետև տղան կարծեց, որ չեմ ուզում նկարել… Գրիշան էլ լավ տղա է…
02.03.1943 Այսօր պիտի շարժվենք հետ…
Ռազմաճակատային ճեպանկարներ. 1943
Posted on Փտր 12, 2018 in Գրականություն
