Օվչիննիկով Մ. — Երիտասարդ վարպետների աճման մասին — ամս., «Սովետական գրականություն և արվեստ», Ե., հ.10, 1949

        Նկարչի ընդարձակ արվեստանոցում լռություն է տիրում, թեև թվում է, թե այնտեղ շատ մարդիկ կան լիարյուն, մտածկոտ-կենդանի, որոնք նայում են սենյակի պատերին փակցված նկարների կտավներից:
        Նկարահաստոցի վրա գտնվում է մի մեծ նկար. Բաթումիի բանվորների պատմական ցույցի նախապատրաստումը՝ ընկեր Ստալինի գլխավորությամբ: Մի ցույց, որը հզոր զարկ տվեց պրոլետարիատի ռևոլուցիոն շարժմանը Անդրկովկասում և Ռուսաստանում: Առաջին պլանում է ընկեր Ստալինը: Հանգիստ, հաղթականորեն փայլող պայծառ աչքերը նայում են առաջ: Նա իրեն շրջապատող բանվորներին ցույց է տալիս այն տեղը, որտեղից պետք է սկսվի ցույցը: Մարդկանց դեմքերին փայլում է անսասան, հաստատուն հավատ այն մարդու նկատմամբ, որը նրանց պայքարի է տանում ցարիզմի լծից ազատագրվելու համար: Նկարի խորքում երևում են Բաթումիի նավահանգստի մի մասը, ծովի փիրուզյա տարածությունները: «Փոթորկից առաջ» — այսպես է կոչել նկարիչը իր կոմպոզիցիան, որը պատկերում է կոմունիստական պարտիայի պատմությունից վերցրած մեծագույն իրադարձություններ:
        Ահա Է.Իսաբեկյանի մի այլ ստեղծագործությունը, որը նկարվել է ներքին դինամիկական մեծ ուժով և սիրով: Կտավը ներկայացնում է Ալավերդու գործարանի մի մեծ ցեխ, որտեղ վարպետներն ու բանվորները լսում են իրենց դեպուտատ և ղեկավար Անաստաս Իվանովիչ Միկոյանին: Շուրջը մենք տեսնում ենք ծանոթ, հարազատ մարդկանց դեմքեր՝ ստախանովական Հակոբ Մուսինյանին, Վարազդատ Հարությունյանին, հին վարպետ Խոփշոնոսովին, որոնք սիրով, հարգանքով և հպարտությամբ են նայում մեծ Ստալինի զինակցին, հայ ժողովրդի սիրելի զավակին: Գործարանի պատուհանից երևում են լեռները՝ լուսավորված արևի բաց վարդագույն լույսով: Նկարի մեջ կա շատ օդ, զգացվում է տարածությունը: Մարդկանց պայծառ արտահայտիչ դեմքերը տրված են հստակ և շնչում են ներքին ուժով: Նախապատրաստական մեծ աշխատանք է կատարվել, նախքան այդ նկարն իրագործելը: Նկարիչը ավելի քան մեկ ամիս անց է կացրել Ալավերդու պղնձաձուլական գործարանում: Գտնվելով այնտեղ, Է.Իսաբեկյանը ոչ միայն էսքիզներ և էտյուդներ էր պատրաստում իր ապագա աշխատանքի համար, այլև մասնակցում էր բանվորների արտադրական խորհրդակցություններին, լինում էր ցեխերում, ուշադրությամբ հետևում և դիտում էր մարդկանց, ջանալով թափանցել նրանց ներքին էության մեջ, ըմբռնել բանվորների բնավորության առանձին գծերը: Իսաբեկյանի նկարում գեղարվեստական բարձր արտահայտչությամբ պատկերված է հին վարպետ Խոփշոնոսովը, բացահայտված է մեր երկրի մեծ գործարանների համար տիպիկ հին կադրային բանվորի հոգեկան աշխարհը, մի հանգամանք, որը վկայում է նկարչի հասուն վարպետությունը:
       Է.Իսաբեկյանի կյանքի և ստեղծագործության ուղին անբաժանելի է սովետահայ երիտասարդության բուռն և վառ կյանքից: Նրա աչքերի առաջ աննախընթաց կերպով աճել է սոցիալիստական Հայաստանը:
Նկարչի արհեստանոցի լուսամուտներից երևում են մի կողմից Կոնդի ծուռ ու մուռ փողոցները, դեղին կավաշեն հողածածկ կտուրներով տները, կանաչ բարդիները և վերևում՝ կապույտ երկինքը, իսկ արհեստանոցի մյուս կողմի պատշգամբից բացվում է լայնարձակ պողոտայի տեսարանը՝ իր բազմահարկ տներով: Հրաբորբոք հարազատ արևի, լույսի և ստվերի գույների վառ խաղը կարծես թե ներս է թափանցել արհեստանոցը և դրոշմվել է նրա նկարներում: Հնի և նորի հակապատկերների ուժեղ խաղը արտացոլվել է նաև Է.Իսաբեկյանի ստեղծագործական աշխատանքում: Նկարչի այժմյան արհեստանոցը մի ժամանակ եղել է նրա ընտանիքի բնակարանը: Այստեղ նա մեծացել և պատշգամբից դիտել է, թե ինչպես կավաշեն տների փոխարեն աճում է նոր քարաշեն սոցիալիստական Երևանը: Իր հոր և մոր պատմածներից պատանի Իսաբեկյանն իմացել է, թե ինչպես իրենց ընտանքիը փախել է Իգդիրից թյուրքական գազանություններից փրկվելու համար: Լսելով իր մոր պատմածները հայ ժողովրդի տառապանքների մասին, դյուրազգաց Էդիկը երևակայության մեջ պատկերացրել է իր նախահայրերի մղած ճակատամարտերը օտարերկրյա նվաճողների դեմ, պարզ կերպով մտովի տեսել այդ ճակատամարտերի հերոսներին և աշխատել է նրանց դրոշմել կտավի վրա: Էդիկը դեռ վաղ հասակից սկսել է նկարել: Դպրոցական նստարանից նախ պիոներական միջավայրը և ապա կոմերիտմիությունը, որի հետ միասին աճել է Իսաբեկյանը, հետաքրքիր և հրապուրիչ աշխատանքով գրավել են Իսաբեկյանին:
      Երևանը գեղեցիկ քաղաքի վերածող երիտասարդ որմնադիրների, բանվոր ստախանովականների, գիտնականների կերպարների վերարտադրությունը դառնում է պատանի նկարչի հիմնական զբաղմունքը: Ավարտելով նկարչական գեղարվեստական տեխնիկումը, Իսաբեկյանը սկսում է աշխատել ռեսպուբլիկական թերթերի՝«Պիոներ կանչի», «Ավանգարդի», «Սովետական Հայաստանի» խմբագրություններում, շարունակ լինելով գործարաններում, ֆաբրիկաներում, կոլխոզներում և շփվելով Սովետական Հայաստանի առաջավոր մարդկանց հետ, Իսաբեկյանը տեսել է, թե ինչպես նրա հայրենիքը հետամնաց երկրից դառնում է առաջավոր ռեսպուբլիկա: Արդեն այն ժամանակ պատանի նկարչի ուշադրության կենտրոնում կանգնած է եղել սովետական մարդը, բնության վերափոխիչը, նոր, երջանիկ կյանքի կառուցողը: Սովետական Հայաստանի մարդկանց աշխատանքային սխրագործությունները գրավել են նկարչի կրքոտ հոգին: Իսաբեկյանը փորձել է դրոշմել աշխատանքային պաթոսի առանձին էպիզոդներ, բայց համոզվել է, որ իր ստեղծագործություններում պակասում են թեորետիկական գիտելիքները և վարպետությունը: Իսաբեկյանը մեկնում է սովորելու Թբիլիսիի Գեղարվեստական ակադեմիան: Խորացնելով իր գիտելիքները և ընդլայնելով իր մտահորիզոնը, Իսաբեկյանը տեսնում է, թե սովետական իշխանությունը ինչպիսի հսկայական հնարավորություններ է տվել իր ժողովրդին և եղբայրական ռեսպուբլիկաներին՝ ժողովրդի հոգեկան ուժերի ծաղկման համար: Ժողովուրդների մեծ առաջնորդ, հայ ժողովրդի ազատարար և փրկիչ Իոսիֆ Վիսսարիոնովիչ Ստալինի կերպարը խորապես հուզում է ուսանող Իսաբեկյանին: Որպես իր դիպլոմային աշխատանքի թեմա, նա ընտրում է Բաթումիի բանվորների պատմական ցույցը, որը կազմակերպել էր 1902 թվին ընկեր Ստալինը: Իսաբեկյանը մեկնում է Բաթումի, որտեղ ուսումնասիրում է նավահանգիստը, փողոցները, զրուցում ցույցի մասնակիցների հետ, էսքիզներ է նկարում: Ցույցի մասսայական տեսարանների դինամիկան առանձնապես գրավում է երիտասարդ նկարչին:
        Սովորելով ակադեմիայում նկարի հիանալի վարպետ Քաբուլաձեի և նկարիչ Ուչա Ջափարիձեի մոտ, Իսաբեկյանը իր նկարների մեջ մտցնում է և հայկական լեռնաշխարհի վառ արևի արտահայտչությունը և ներքին դինամիկան, որը վկայում է նրա ստեղծագործական ուրույն դեմքը: Լինելով հանճարեղ ռեալիստ Սուրիկովի կրքոտ երկրպագու, երիտասարդ նկարիչ Իսաբեկյանը նրանից սովորում է կերպարների արտահայտիչ կոմպոզիցիան և նկարում մարդկանց բնավորության խոր դրսևորումը:
      Իսաբեկյանի դիպլոմային աշխատանքը՝ «Բաթումիի բանվորների ցույցը ընկեր Ստալինի ղեկավարությամբ», Իսաբեկյանին դարձնում է ճանաչված, տաղանդավոր նկարիչ: Ակադեմիայում ցուցադրած դիպլոմային աշխատություններից, «Զարյա վոստոկա» թերթը նշում է Է.Իսաբեկյանի այդ նկարը:
        Իսաբեկյանը վերադառնում է Երևան Հայրենական պատերազմի սկզբին: Հայրենասեր նկարիչը նկարում է «Կազակներ, դեպի Ռոստով», «Մարտ քաղաքի համար», «Մարտական դրոշի հանձնումը Հայկական դիմիզիային Կերչում», «Զոյա Կոսմոդեմյանսկայա» և մի շարք այլ կտավներ, որոնք հավերժացնում են սովետական մարդկանց, հայ ժողովրդի զավակների հերոսական սխրագործությունները:
         Հայաստանի նկարիչների տարեկան ցուցահանդեսներում ցուցադրված նկարների թվում առանձին ուշադրություն են գրավում Իսաբեկյանի նկարները: Հայ երիտասարդությունը առանձնապես սիրում է Իսաբեկյանի նկարները, նրա ստեղծագործության մեջ գտնելով կենդանի, ջերմ սեր դեպի իր հայրենիքը: Հասուն նկարիչները Իսաբեկյանի մեջ տեսնում են նկարչի վառ անհատականություն:
          Մի խումբ նկարիչների և գրողների հետ դեպի ռազմաճակատ կատարված ուղևորությունը իրական կյանքի ջերմ հոսանք է մտցնում Իսաբեկյանի ստեղծագործության մեջ: 1942 թվի ծանր մարտերի շրջանում գտնվելով Հայկական դիվիզիայի զորամասերում, Իսաբեկյանը տեսնում է, թե ինչպես մարտիկները ծանր մարտերից հետո հանգստի ժամանակ երգում են հարազատ երկրի երգեր, պարում են՝ վստահ իրենց հաղթանակի նկատմամբ: Ճակատում և թիկունքում նկարիչը տեսնում է ժողովրդի անսպառ սերը դեպի մեր առաջնորդները, դեպի մեծ Ստալինը:
       Ժողովուրդների բարեկամի, ուսուցչի և առաջնորդի կերպարը ապրում էր նկարչի սրտում և հուզում նրա ստեղծագործական երևակայությունը: Իսաբեկյանը որոշում է նորից վերադառնալ Մեծ առաջնորդի կերպարի ստեղծմանը կտավի վրա: Դիտողություններով և փորձով հարստացած նկարիչը լավ գիտեր, որ պետք է շատ աշխատել իր վարպետությունը կատարելագործելու համար: Իսաբեկյանը լինելով նկարիչ ռեալիստ, կյանքում որոնում է  իր կոմպոզիցիաների թեմաներ, աշխատելով թափանցել իր կողմից պատկերվող այս կամ այն կերպարի անհատական էության մեջ: Լինելով իր ժողովրդի հարազատ զավակը, Իսաբեկյանը գնում է սովետական նկարիչ ռեալիստի իր ուղիով: Նույնիսկ դիմելով իր ժողովրդի անցյալին, Իսաբեկյանը իր ուշադրությունը բևեռում է ազատության և անկախության համար մղված պայքարում ժողովրդի պատմության հանգուցային մոմենտների վրա («Դավիթ Բեկ» նկարը, Դ.Դեմիրճյանի «Վարդանանք» վեպի նկարները):
          Իսաբեկյանի ստեղծագործական աճի լուրջ ստուգում և սովետական հանդիսատեսների առաջ նրա հաշվետվությունը հանդիսացավ նրա ինքնուրույն աշխատանքների ցուցահանդեսը, որտեղ ցուցադրված էր մոտ 300 նկար: Հասարակությունը և քննադատությունը նշեցին նկարչի զգալի նվաճումները, միաժամանակ ցույց տալով նրա թերությունները:
Է.Իսաբեկյանը շատ նպաստավոր կարծիքներ ստացավ ցուցահանդեսի այցելուներից: «Իր կտավներում Է.Իսաբեկյանը արտացոլում է ժամանակակից թեմաներ և մեր ժողովրդի կյանքը»,- գրում է կարծիքների գրքում դոցենտ Գյուլխանդանյանը: «Առանձնապես ուժեղ տպավորություն թողեց մեզ վրա առանձին վարպետությամբ և ավյունով կատարված «Տանյան»: Նկարիչը կարողացել է ցույց տալ երիտասարդ հերոսուհու պայծառ կերպարը, որը իր կյանքը նվիրեց հայրենիքի համար»- կարդում ենք մենք Պուշկինի անվան դպրոցի աշակերտուհի Է.Կորխմազյանի կարծիքը:
         Ունկնդրելով քննադատության ձայնին, այցելուների՝ բանվորների, ծառայողների, սպաների առանձին դիտողութուններին, Իսաբեկյանը իր համար գործնական հետևություններ արեց, որ իր վրա պետք է շատ և խորապես աշխատի: Նրա նկարներում դեռ բոլոր կերպարները չեն, որ լիակատար և խոր մշակում ունեն: Նորից և նորից դիմելով ռուսական ռեալիստական դպրոցի հին վարպետներին, Իսաբեկյանը տեսնում էր, որ նրանց նկարներում բոլոր կերպարները ապրում են իրենց անհատական կյանքով, կրում են իրենց բնավորության գծերը: Իսաբեկյանը սկսեց համբերատար կերպով և երկար աշխատել, նախապես ուսումնասիրելով այս կամ այն կանխամտածված կերպարի բնույթն ու ներքին աշխարհը:
Եվ երբ նա նորից ձեռնամուխ եղավ իր աշխատանքին՝ Ստալինի նկարին, Իսաբեկյանը դարձավ ավելի պահանջկոտ իր գործի նկատմամբ, դիմեց Լենինի-Ստալինի երկերին, Լ.Պ.Բերիայի Անդրկովկասի բոլշևիկյան կազմակերպությունների պատմության մանրակրկիտ ուսումնասիրությանը: Երկրորդ տարին է, որ Է.Իսաբեկյանը սովորում է մարքսիզմ-լենինիզմի համալսարանում և աշխատում է խորացնել գաղափարական-քաղաքական գիտելիքները:
       Հայաստանի ժողովրդական նկարիչ Մ.Սարյանի ղեկավարությամբ Է.Իսաբեկյանը զբաղվում է դասախոսական գործունեությամբ Գեղարվեստական տեխնիկումում և ինստիտուտում: Նա ղեկավարում է դիպլոմնիկների կուրսը: Լինելով զգայուն նկարիչ և մանկավարժ, Իսաբեկյանը աշխատում է երիտասարդ նկարիչների մեջ զարգացնել սեփական ստեղծագործական մեթոդ, օգնում է նրանց գտնել իրենց ստեղծագործական դեմքը: Ուսանողներն իրենց դիպլոմային աշխատությունների համար որպես թեմա ընտրել են նյութեր Հայրենական Մեծ պատերազմից: Ուսանող Հերթևցյանը աշխատում է Ս.Սպանդարյանի ռևոլուցիոն գործունեության պատմությունից վերցրած նկարի վրա՝ «Ստալինը և Սպանդարյանը աքսորում», Վաղինակ Ասլանյանը աշխատում է Կրասնոդոնի հերոսուհիներից մեկի՝ Մարիա Պեկլեվանովայի նկարի վրա, Վարդգես Ստեփանյանը՝ «Երիտասարդ գվարդիականների մահապատիժը» նկարի վրա:
        Իր ստեղծագործական աշխատանքի հիմքում նկարիչ Է.Իսաբեկյանը գրել է գրականության և արվեստի հարցերի վերաբերյալ Համ/բ/Պ Կենտկոմի պատմական ցուցումները, որոնք սպառիչ խորությամբ ցույց են տալիս նկարչի դերն ու նշանակությունը մեր կյանքում, նրա դաստիարակչական հսկայական նշանակությունը կոմունիզմի կառուցման գործում:
         Երիտասարդ նկարիչ Է.Իսաբեկյանը կրքոտ կերպով սիրում է իր արվեստը, նրա ստեղծագործությունը հուզական է, ծայր աստիճան անկեղծ և վկայում է նրա ազնիվ սերը դեպի Սովետական հայրենիքը, դեպի կոմունիստական պարտիան և նրա առաջնորդները:

Միխայիլ Օվչիննիկով