Մեր առջև ժամանակից խունացած թղթեր են՝ պատերազմական տարիների մատիտանկարներով: Դրանց մեջ կան դիմանկարներ, ուրվանկարներ, կոմպոզիցիոն նկարներ, թվագրված՝ 1943: Այդ նկարները ստեղծվել են պատերազմական ճանապարհներին, զինվորական գետնափոր տնակներում, ռազմաճակատային կարճատև դադարի պահերին: Այն ժամանակ դրանց հեղինակը՝ նկարիչ Էդ.Իսաբեկյանը 29 տարեկան էր:
1943թ. Իսաբեկյանը, որպես անդրկովկասյան ռազմաճակատի «Բոյեց ՌԿԿԱ» կարմիրբանակային թերթի թղթակից, գրողների Ն.Զարյանի և Սողոմոն Տարոնցու հետ կուսակցական հանձնարարությամբ ուղարկվեց հայկական 89-րդ հրաձգային դիվիզիա: Իսկ 2-րդ բրիգադը, որի կազմի մեջ մտնում էին Գ.Աբովը, Տ.Հախումյանը, Ա.Վշտունին և նկարիչ Ա.Չիլինգարյանը, ուղարկվեց հայկական 408-րդ դիվիզիա՝ Կրասնոդարի ուղղությամբ:
Իսաբեկյանի ռազմաճակատային նկարները վավերագրական են. Պրիվոլնայա ստանցիան, Նևիննոմիսկը, Գարբուզովի ձորակը, դիվիզիայի մղած մարտերի վայրերը, Կուբանի ամայացած երկրամասը: Նկարչի հիշողության մեջ մարդկային դեմքեր են, մատիտով տպավորված կերպարներ: Արտահայտիչ են նկարչի այն ուրվանկարները, որոնք արվել են մարտադադարների պահերին: Դրանցից մեկը պատկերում է կապիտան Խազանյանին: Առնական դեմք, ընդգծված այտոսկրեր և կզակ, խորն ընկած աչքեր: Ողջ տեսքում ներքին զգաստություն և հոգեկան ուժ կա:
Իսաբեկյանի ռազմաճակատային նկարներում վերակենդանանում են գումարտակի հրամանատար Մանասյանի, սերժանտ Վարազդատ Հարությունյանի, զինբժիշկ Մուխաշվիլու, գրողներ Ն.Զարյանի և Գ.Բորյանի, նկարիչ Ա.Չիլինգարյանի կերպարները:
Մատիտի խիստ շտրիխները դիվիզիայի հրամանատար Վասիլյանին պատկերել են մահվան մահճում: Աչքի է զարնում զինվորական շինելի վրա, գետնին պառկած հրամանատարի լայն, բաց ճակատը, քարացած, սառը դեմքը: Նկարի ներքևում մակագրված է.ստանիցա Չեպիգինսկ:
Իսաբեկյանի կոմպոզիցիոն նկարները մեզ պատմում են պատերազմական օրերի մասին («Բլինդաժում», «Նաիրի Զարյանի ելույթը մարտիկների առջև», «Գերի ֆրիցները»): Ճշմարտությունը բնորոշ կերպով է արտահայտված «Հայ պառավ կինը Արմավիրից» նկարում: Հակված գլխով և կորացած ուսերով ֆիգուրայում, կնճիռներով ծածկված դեմքում, ծնկներին դրված ձեռքերում արտացոլվել է պատերազմի տարիների կրած ողջ ծանրությունը:
Իսաբեկյանի նկարներին բնորոշը կերպարային-պատմողական գիծն է: Դա պարզորոշ ուրվագծվում է վիրավոր մարտիկի ֆիգուրայում, որը գնում է, հենվելով ընկերոջ ուսին («Առաջին օգնությունը»), դառնում դինամիկ և պոռթկուն՝ զինվորի հանգիստը պատկերող խմբանկարներում («Խոհարարի պարը»):
Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին Իսաբեկյանի ռազմաճակատային նկարները ցուցադրվեցին Երևանում՝ նկարչի տանը և Մոսկվայում՝ հայկական կուլտուրայի տանը:
Այդ նկարների ստեղծման ժամանակներից անցել է ավելի քան 30 տարի: Հայաստանի վաստակավոր նկարիչ Էդուարդ Հմայակի Իսաբեկյանը սովետահայ կերպարվեստի առաջատար վարպետներից մեկն է: Նկարչի ստեղծագործությունը բազմաբնույթ է: Նա ստեղծել է գեղանկարչական կտավներ՝ հայ ժողովրդի պատմության թեմայով, դիմանկարներ, բնապատկերներ, գծանկարչական գործեր: Իսաբեկյանի վերջին ժամանակների ստեղծագործություններից կատարման վարպետությամբ և գեղարվեստական-պատկերավոր ուժով աչքի են ընկնում Դ.Դեմիրճյանի «Վարդանանք» վեպի համար արված իլյուստրացիաները: Հայրենական մեծ պատերազմի թեմային են նվիրված նրա «Տանյա» (1942թ) և «Չվերադարձան» (1965թ) նկարները:
Նկարչի ստեղծագործության մեջ իրենց ուրույն տեղն ունեն ռազմաճակատային նկարները, որոնք կապված են պատերազմական տարիների խստաշունչ և հերոսական տարեգրության հետ: Այդ նկարների արժեքը նրանց վավերագրության և կյանքի խոր ճշմարտացիության մեջ է, պայքարած և հաղթած ժողովրդի սխրանքի մասին հավաստի պատմելու մեջ:
Բ. Զուրաբով