Ստեփանյան Ս. — Է.Իսաբեկյանի անհատական ցուցահանդեսը — ամս., «Սովետական գրականություն և արվեստ», Ե., հ.10, 1947

Posted on Հնս 16, 2015 in Uncategorized

        Հայաստանի Նկարիչների Տանը բացված նկարիչ Էդուարդ Իսաբեկյանի ստեղծագործությունների ցուցահանդեսը կերպարվեստի բնագավառում այս տարի տեղի ունեցած ուշագրավ երևույթներից մեկն է:
        Ցուցահանդեսը կազմակերպել է Հայաստանի Սովետական Կերպարվեստագետների Միությունը և ներկայացնում է նկարչի ստեղծագործական հաշվետվությունը: Ցուցադրված գործերը կատարված են վերջին վեց տարիների ընթացքում, սկսած 1941թ., երբ Է.Իսաբեկյանն ավարտել է Թբիլիսիի Ակադեմիան և ասպարեզ է իջել որպես նկարիչ:
       Իր ինքնուրույն ստեղծագործությունն սկսելով Սովետական Հայաստանում, Հայրենական Պատերազմի պայմաններում, Իսաբեկյանը, երիտասարդին հատուկ թափով և ոգևորությամբ, միանգամից իր առաջ դնում է պատասխանատու խնդիր՝ պատկերել Հայրենական Պատերազմի հերոսական դրվագները մեծ կտավների վրա: Նրա ստեղծագործության հիմնական իմաստը դառնում է հայրենասիրական գաղափարը:
      Ուշագրավ է, իր առաջին իսկ գործերում երիտասարդ նկարիչը կարողացել է գեղարվեստորեն ըմբռնել և ընդգրկել շրջապատը, ճշտել իր վերաբերմունքը դեպի արտաքին աշխարհը, ինչպես ասում են «իր անհատական մոտեցումն ունենալ»: Այդ փորձերը չունեն սկսնակին սովորաբար հատուկ՝ վեհերոտ անվստահությունը: Ընդհակառակը, այդ առաջին նկարներում արդեն ուժեղ է հանդգնությունը, համոզված ու աներկյուղ ինքնավստահությունը: Բավական հաստատ ձեռքով նա հանձն է առնում լուծել բարդ կոմպոզիցիոն թեմաներ, մեծ պլաններ, բազմամարդ խմբավորումներ, դժվարին ռակուրսներ:
       Սկզբից նշմարվում է Իսաբեկյանի սերը դեպի դինամիկ դրությունները, գործողությամբ առատ սյուժեները:
        Երկու կտավներում, որոնցից փոքրը ներկայացնում է «11-րդ բանակի մուտքը Երևան», իսկ մեծը, որ Իսաբեկյանի ավարտական ակադեմիական գործն է՝ պատկերում է «1902թ Բաթումի դեմոնստրացիան ընկեր Ստալինի ղեկավարությամբ»,- ձևական տվյալները առաջին հայացքից թվում են «հին վարպետներից» ներշնչված և սովորականից դուրս, բայց նրանք ավելի շուտ հետևանք են նկարչի ստեղծագործության առաջին շրջանի որոնումների: Նա աշխատում է գտնել սեփական նկարչական դեմքը թեմայի լուծման, գծանկարի, գույնի մեջ: Գծանկարի դեռևս պայմանականությունը այդ շրջանում, մուգ «թանգարանային» գույնի ծանր շղարշը, ստիլիզացիայի աչքի զարնող միջամտությունը վկայում են, որ նկարչին դեռևս խանգարում է «խորթ աչքը», որ նա դեռևս իր սեփական դիտումը չի մշակել մինչև վերջ:
       Բնորոշ է այդ շրջանի համար տեղից ու ժամանակից կտրված «վերացական» թեմայով տարվելը:
       Սակայն հենց այդ շրջանի գործերում սուր դիտողության, բնորոշ վրձնահարվածի մեջ կարելի է նշմարել նկարչի ձգտումը ազատվելու ազդեցությունից, սուզվելու եռուն, կենդանի կյանքի մեջ: Հաղթահարել իր մեջ օտարը, խորթը, գտնել իր ստեղծագործության ռեալիստական ուղին – դառնում է նրա մարտական նպատակը:
        Իսաբեկյանի ստեղծագործության՝ այդ ուղղությամբ զարգացող կորագիծը ակնառու կերպով երևում է ցուցահանդեսում: Նրան կարելի է հետևել քայլ առ քայլ: Այդ ուղին տանում է նրան պայմանականությունից դեպի ճշմարիտ աշխարհազգացողությունը, դեպի ռեալիստական արվեստի հարուստ բնաշխարհը, որ սերտորեն կապված է այժմեականության հետ:
«11-րդ բանակի մուտքից» մինչև 1947թ. էսքիզները և «Տանյա» մեծ պատկերը նկարչի ձևակերպման և ինքն իրեն ճանաչելու ուղին է, որ պսակվել է որոշակի հաղթանակով: Իսաբեկյանը դուրս է եկել առողջ, կենսալի և ճշմարիտ ճանապարհի վրա:
        Ցուցահանդեսի գործերը ցույց են տալիս, թե ինչպես է հարստանում նկարչի դիտողությունների պաշարը, ինչպես է նա հասունանում և վարպետանում, ինչպես նրա ստեղծագործությունը լցվում է իմաստով և վարպետությամբ: Իսաբեկյանի ստեղծագործության առանձնահատկությունը հաստատակամ ձգտումն է ընդգծել, հաղթահարել գունանկարչության «մեծ ձևի» պատկերը — պատմական և կենցաղային ժանրերը: Իսաբեկյանի ստեղծագործության այս կարևորագույն կողմը լիովին համընկնում է սովետական արվեստի այժմեական խնդիրների հետ, որոնք հիմնականում ընդգծում են արվեստի մեծ ձևը: Այդ ուղղվածությունը մեր կուլտուրայի հատկություններից մեկն է, որ կապված է մեծ ծրագրերի, վսեմ գաղափարների հետ: Դրանք նկարչին ձգում են դեպի մեծ ձև, մեծ կտավներ: Իսաբեկյանն աշխատում է գտնել մեր ժամանակի էպիկական շունչը: Պատկերը նա ներկայացնում է մտածված մշակումով: Իր սյուժեները նա մշակում է էսքիզների շարքով, որոնց տարբերակներն հետաքրքրական են՝ նշելով այն ուղին, որով նկարիչը հասել է իր առաջ դրված խնդրի լուծմանը: Մեծ կտավի համար նա նախապատրաստում է էտյուդներ, որոնելով իր պատկերի անհրաժեշտ տիպաժը, ճշտելով դրությունները, լուսավորությունը և այլն: Պատկերի ստեղծման գործում դա այն ուղին է, որով ընթացել են հին վարպետները՝ Ռեպինը, Սուրիկովը: Նա բացառում է իմպրեսիոնիստական էքսպրոմտը, մի անգամից, մի շնչով, առաջին տպավորությամբ նկարելու մեթոդը և ընդհակառակը՝ հաստատում է մտածված, ի մի բերված երկարաշունչ ստեղծագործության մեթոդը, որ միակ ճիշտ ուղին է պատկերի ստեղծման համար:
       Իսաբեկյանի Հայրենական Պատերազմին նվիրված մեծադիր կտավները համակված են սովետական հայրենասիրության գաղափարներով և մեր մեծ Հայրենիքի անպարտելիության համոզմունքով: «Մարտը քաղաքի համար», «Դրոշակների հանձնումը Հայկական դիվիզիային», «Հառաջ թամանցիներ» և «Տանյա» կտավները արվեստի տեսակետից համարժեք գործեր չեն:
Առաջին երկու կտավներում դեռևս շատ է պայմանականությունը: Իսաբեկյանն այստեղ աշխատել է գտնել պատերազմի շունչը՝ թափ ու շարժման մեջ: Այդ պատկերներում դինամիկան արտաքին է և իր մեջ չի կրում նկարչի անմիջական դիտողությունների հարստությունը:
Իսաբեկյանը մեկնելով ռազմաճակատ, տալիս է ռազմաճակատային ճեպանկարների հիանալի շարք – հարուստ նյութ հետագա կտավների համար — և այնտեղ սովորում է այլ աչքերով նայել ռազմական դեպքերին:           «Դրոշի հանձնումը» առաջին քայլն էր դեպի իրական պատկերը, բայց նրա գունային լուծումը՝ չափազանցված լույսերի ցոլքերով՝ դեռևս չի համոզում: Հայրենական Պատերազմին նվիրված գործերից ամենից համոզիչը ռազմաճակատային ճեպանկարներն են, որտեղ նկարչի անմիջական տպավորությունները և դիտողությունները ամրապնդված են կենդանությամբ, զգայնությամբ:
      Անվանի հերոսուհու՝ Կոսմոդեմյանսկայա Տանյայի թեման Իսաբեկյանին զբաղեցրել է երկար ժամանակ: Առաջին էսքիզը նա նկարել է 1942 թվին, որից հետո մի քանի անգամ վերադարձել է նրան: 1947 թվին նկարել է վերջին տարբերակը — մեծ չափի կտավը, որտեղ անվեհեր աղջիկը պատկերված է կախաղանի մոտ այն մոմենտին, երբ ֆաշիստ դահիճները նախապատրաստում են նրա սպանությունը: Տանյան հանգիստ է: Այդ դիրքի մեջ նկարիչը փորձել է խտացնել սովետական հերոսուհու կերպարը, նրա աննկուն վճռականությունը, աներեր անձնազոհությունը Հայրենիքի համար: Նա երբեք չի զիջի, չի ընկճվի, չի ենթարկվի:

66 Գուցե նա մի փոքր ավելի հանգիստ է, քան կարող էր լինել այդ ողբերգական մոմենտին: Բայց նա լի է ներքին ուժով և ոգևորությամբ: Նկարիչը կարողացել է խուսափել ողբերգական դրության մեջ համառորեն ներխուժող նատուրալիզմից: Դա կտավի առավելությունն է: Բայց նա ընկել է մի այլ չափազանցության մեջ՝ պատկերում տեղ գտած հիանալի, կարծես «երգող» երկինքը, ոճրագործների չափից դուրս հանգստությունն ու անտարբերությունը, հանդիսականների վերաբերմունքի զսպվածությունը -հեռացնում են դիտողին գործողության տրագիզմից:
       Պետք էր առանց ավելորդ թատերականության, չափի ճիշտ զգացումով ստեղծել սպանության սարսափի ապրումը, պետք էր ընդգծել ոճիրը ֆաշիստների շարժուձևի և միմիկայի մեջ, դահիճներին հատուկ խռովքը, շփոթը, շտապողականությունը: Ավելի ընդգծված կերպով Տանյան պետք է աչքի ընկներ իր հոգեկան ուժով և գեղեցկությամբ:
Չնայած այս թերություններին, «Տանյա» մեծակտավ պատկերն արժանի է լուրջ ուշադրության՝ նա ունի անհրաժեշտ էպիկական շունչ և նրա կատարմամբ նկարիչը հասել է զգալի նվաճումների:
       Հատկապես գծանկարի և գույնի ըմբռնողության մեջ հեղինակը պարզ և ուղղակի է մոտեցել իրականությանը: Նա լիովին ազատվել է «թանգարանային» հովերից, այն խորթ տարրերից, որոնք խանգարում էին նրան անմիջականորեն յուրացնել կենդանի իրականությունը: Իսաբեկյանի ցուցահանդեսում բավական տեղ է բռնում պատմական թեման, որով նա ցանկացել է ընդհանրացնել հայրենասիրության գաղափարը և դրանով պատկերը համահնչյուն դարձնել մեր օրերին: Դրանով էլ արդարացվում է պատմական թեմային դիմելը:
       Այժմ Իսաբեկյանին զբաղեցնում են նոր թեմաներ, որ նկարիչը վերցնում է մեր այսօրվա կյանքի տարբեր բնագավառներից: Նա ակտիվ դիտող է, տպավորվող և նախագծում է իր ապագա կտավների նախնական ուրվագծերը: Հատկապես նրա նոր էսքիզները լի են կյանքով, ներշնչված կենսուրախությամբ, նրանցում թափանցում է արևը, լույսը:
        Նկարչի այդ ծրագրերի մեջ ուշադրության արժանի են մի շարք տարբերակներով ներկայացված «Նելսոն Ստեփանյանի հանդիպումը երիտասարդության հետ», «Սևանի ձկնորսերը», «Այգեկութը», «Հայաստանի գինեգործությունը», «Լենինականի դեպո»: Իսաբեկյանի ստեղծագործության մեջ առանձնապես կարևոր և նշանակալից են դառնում սովետական մարդիկ. նրանք համակված են խանդավառության այն ջերմությամբ, որ հատուկ է միայն սովետական երկիրը կերտող ազատ քաղաքացուն:
       Այս նոր բացվող շարքը խոստումնալից է: Նա խարսխվում է սովետական բազմերանգ կյանքի վրա և կրում է նրա հարուստ բովանդակությունը:
Դիմանկարը որպես կենտրոնական խնդիր չի մտնում Իսաբեկյանի ստեղծագործական արսենալի մեջ: Նրանց մեջ կան հաջողված գործեր: Ներշնչումով և զգացմունքով նկարված մոր դիմանկարը («Իմ մայրը»), Գինեգործ Սիլիչենկոյի դիմանկարի մի քանի տարբերակները չեն դիտվում որպես դիմանկար, այլ էտյուդներ են մեծ կտավի համար: Այսպես էլ ծրագրել է հեղինակը: Հաջող են մի քանի մատիտանկար-դիմանկարները (Ա.Չիլինգարյան, Ա.Նալբանդյան, նամանավանդ՝ բանաստեղծներ Ն.Զարյանի ու Գ.Բորյանի դիմանկարները):
       Հատկապես անհրաժեշտ է նշել ցուցահանդեսում առատորեն ներկայացված ճեպանկարները: Այստեղ Իսաբեկյանը հասնում է իսկական վարպետության: Արագ և սրատես ընկալած դեմքերը, դիրքերը, շարժումները տալիս են և՛ բնութագիրը և՛ հոգեկան վիճակը: Արագ դրոշմելու հիանալի հատկությունը մեծ բարիք է պատկերի պրոբլեմը լուծող նկարչի համար:
       Իսաբեկյանը խոստանում է լավ ապագա: Կան թերություններ նրա գործերում. նրա ստեղծագործությունը նույնքան առատ է սայթաքումներով, որքան և նվաճումներով, բայց կարևորն այն է, որ սայթաքումները հաղթահարվում են – նվաճումները՝ ամրացվում:

 

Սուրեն Ստեփանյան

Արվեստի վաստակավոր գործիչ

«Սովետական գրականություն», հ.10.1947

 

Leave a Reply

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են *-ով