Կնոջ անբացատրելի էությունը…10.02.2002

        Կնոջ մասին կարծիք հայտնել են հատկապես գրողները և հատկապես ֆրանսիացիք` Ֆլոբեր, Բալզակ, Ստենդալ, Մերիմե…  Սրանք են: Ռուսներից էլ կան շատ… Տոլստոյ, Շոլոխով, Չեխով, Գորկի, Բուլգակով… էլի կան: Անգլիացիներից հիշում եմ Սվիֆթի կարծիքը, որը տարբերվում է բոլորից և ահավոր բացասական է:
Իտալացիք ռոմանտիկ են, կարծիքները երևակայության պտուղ են և, առհասարակ, ռոմանտիկ գրողների կարծիքը երևակայական պիտի համարվի:
Նկարիչները, երաժիշտները, ճարտարապետները կարծիքը խոսքերով չեն արտահայտել… Նրանց նկարներից կարելի է ենթադրել «կարծիքը». Ռուբենսինը` առողջ, հյութեղ և պիտանի… բոլորը լավ, երեխա բերող կանայք են…
Տիցիանը ռոմանտիկ է, իդեալիստական, գերագնահատող և՛ մարմնականը և՛ գեղեցկությունը…
Կարելի է հիշել նաև Լեոնարդոյի «Ջոկոնդան», բայց այստեղ կարծիք չկա, քանի որ Լեոնարդոն ամուսնացած չի եղել, կին չի ունեցել և ահա նրա «կարծիքը», որն էլ «խորհրդավոր», անբացատրելի էություն է…
Ես անձամբ Ջոկոնդայի մեջ կին չեմ տեսնում:
Նորից ֆրանսիացիք են «առաջինը»` Մանե, Ռենուար, Գոգեն և այլն. նյութական, զգայական, գեղեցիկ:
Հայերից առանձնանում է Բաժբեուկը` զգայական, քիչ հմայիչ և մի քիչ էլ ռոմանտիկ… Իսպանացիք` Գոյան… հմայիչ և «փակ», իրեն համար:
Դա էլ է կարծիք, ինչպես և Միքելանջելոյի կանայք… որոնց… անգամ դիպչել չես ուզում… «Կարծիք» է…
Եվ մնում են հիմնականում գրողները, որոնք «տեսլական» չեն, բայց խորը հոգեբանական են… Բովարին, Կարենինան, գերցոգինյա դը Լանժեն… (հրաշք գործ):
Բոլորից շատ Բալզակն է… «քչփորում» դրանց «ներքինը», հոգին և… մնացել է նորից «անբացատրելի»… Միակ «բացատրելին» Բովարին է, ինչպես և Կարենինան, որոնք էլ ի վերջո «գնում են»՝ չհասկացված տղամարդու կողմից:
Եվ կնոջ բացատրությունը մնում է տղամարդու կողմից… նույնպես չբացատրված: Ավելի իրական են նկարիչները, նրանք «հոգու» հետ չեն «վիճում», նրանցը կնոջ հմայքն է… «արտաքինը», գեղեցկությունը: Պոետները մեծամասամբ իդեալականացնում են` թողնելով անբացատրելի:
Իսկ սերը, սերը դեպի կինը… ո՞վ կարող է բացատրել…
Եթե կենդանի լիներ Իսաբեկը` պապս… գուցե նա կարողանար բացատրել, թե ինչ է սերը դեպի Բանաշվան` տատս:
Սերը՝ որպես իդեալական հասկացություն, ինձ համար մնում է անհասկանալի… Սերը կարող են բացատրել թերևս «միասեր» տղամարդիկ, որոնք «բավարարվել» են մեկով! Իսկ ով գոնե երկու-երեք կին է տեսել, նա չի կարող բացատրել սիրո փիլիսոփայությունը:
Սերը երևի փիլիսոփայություն է… այսինքն` գյումրեցու ասածով, որ փիլիսոփայությունը էն է, որ դու կասես, ես չեմ հասկանա, ես կասեմ, դու չես հասկանա:
Սերը «հասկացել են» նաև այն պատանիները, երբ առաջին անգամ մեկին… սիրել են! Բայց նրանք էլ կարծիք չեն հայտնել!
*** Սերը էլի անբացատրելի է… բայց դա ուրիշ «երգից» է: Սերը, ինչպես և կինը, մնում է անբացատրելի: Ե՛վ Ֆլոբերը, և՛ Բալզակը… և՛ Տոլստոյը կնոջ մասին մնում են ինձ նման «անօգնական», քանի որ «մի կետից» են նայել և ինչքան շատ «կետեր», այնքան էլ անբացատրելիություն:
Իսկ տղամարդն ի՞նչ է: Գուցե թե «մսակեր»… շո՞ւն, ինչպես և կինը: Կինն էլ է… մսակեր, «նյութապաշտ», և միայն Բանաշվան կարող էր «բացատրել», թե ինչ է սերը դեպի տղամարդը, Իսաբեկը… որ Իսաբեկին տեսավ անշնչացած և ասեց` «օխտնեն կիկյամ», այսինքն` մի շաբաթից կգնա նրա հետևից: Եվ այդպես էլ արել է, «օխտնեն» չի գնացել, բայց մի երեք «օխտից» հետո գնացել է, այսինքն` չի ուզել ապրել, շնչել, ուտել Իսաբեկից հետո:
Երևի թե սերը դա է! և կնոջ «իմաստն էլ»: Օրինակ, ի՞նչ կարող է ասել երկու հարյուր կին ունեցող սովորական շահը, սուլթանը… Կարո՞ղ է բացատրել կնոջ իմաստը: Եվ այդ «խելքով» է ապրել մի ամբողջ ցեղախումբ` մուսուլման կոչվող:
Եվ նրանք էլ ստեղծել են… Խայամ, Հաֆեզ… հետաքրքիր է, չէ՞: Մենք էլ ստեղծել ենք Սայաթ-Նովա… որն էլ ընդամենը մի Աննա է գովերգել… Իսկ երեխաները ծնվել են… կնոջից…
Իսկ Սվիֆթը կարծում է, որ ամենակեղտոտ արարածներն են կանայք! Դե արի ու բան հասկացիր…
Եվ այսպես հնարավոր է հավերժ փիլիսոփայել և պատասխանը կմնա նույն հեռավորության վրա, միշտ անպատասխան!
*** Կարելի էր և Լեոնարդոյին համարել միակ ճշմարիտը, կնոջ մասին ասածը, որ անբացատրելի է, բայց նա կին չի ունեցել: Եվ իմ կարծիքով, կինը, ինչպես և տղամարդը, երկուսն էլ «մի սանրի կտավ» են, նույն էություն են` տարբեր սեռի, և նույն ցանկություններով և ցանկասեր, նյութապաշտ, երկուսն էլ առանց իրար չեն կարող ապրել: Չեն կարող ապրել առանց իրար, քանի որ նույն «էությունն» են, որոնք ի ծնե պիտի ապրեն և իրար «լրացնեն»:
Մարդկային էակ են, որ ծնվել են իրար հետ ապրելու համար, իրար լրացնելու համար: Առանց մեկի, մյուսը չի կարող գոյատևել: Եվ իմաստ չունի նրանց (կնոջ և տղամարդու) առանձին-առանձին «բացատրել»:
Եվ կինը մարդու համար է, տղամարդը կնոջ համար է!
Եվ առանձին-առանձին նրանց քչփորելը ավելորդ զբաղմունք է, ինչպես և իմ գրածը:
Եվ առանց այդ երկուսի… զգայական կապի՝ ոչինչ չկա… «կյանք» կոչվածի մեջ:
*** Այս վերջին տողի տակ կարող էր և Բաժբեուկը ստորագրել:
*** Իսկ իմ կարծիքը սուլթանի կարծիքից ավելին չի և ըստ այդմ, իմ կարծիքը… բացի Իսաբեկի ու Բանաշվայի մասին եղածից, լինում է սուլթանի և ոչ կարծիք… Ես կարծիք չունեմ! չունեմ: Բացի վերջին տողից,       որի տակ կարող էր ստորագրել Բաժբեուկը:
*** Երևի թե դա էլ կարծիք է (երևի թե Բալզակը դը Լանժեի մասին գրելիս… հասկացել է, թե ինչ է սերը… բայց նրան ինչո՞ւ տարավ… կանանանոց և մահ):