Ջուխտակ պորտրետներ

         Մի քանի խոսք այդ «ջուխտակ», այսինքն՝ զույգ պորտրետների մասին, որոնք մեզ հայտնի էին Ենոք Նազարյանի[1] զույգ, հրաշալի պորտրետներով՝ ստեղծած Ալեքսանդրապոլում, որտեղ նա ապրում էր կյանքի վերջին տարիներին, արդեն Լենինական դարձած, և այդպես աննկատ էլ անցավ կյանքից՝ չարժանանալով մեր հին և նոր արվեստաբանների ուշադրությանը: Ցավալի է, բայց այդպես է մեզ մոտ, արդեն ընդունված, մեղմ ասած, անխորհուրդ, տգեղ սովորությունը, որ բոլորն անխտիր պիտի գովաբանեն «մեկ ընտրյալի» մինչև սրտխառնոց՝ հենց նույն «ընտրյալին» դարձնելով զավեշտի առարկա…
         Ենոք Նազարյանը այդ զույգ պորտրետներով չէր, որ դարձավ հայտնի, այլև բուն պորտրետի բարձր, անկրկնելի տաղանդով, ընդ որում, նկարելով շատ դժվար նկարչական «նյութով»՝ պաստելով (որի հնարավորությունները սահմանափակ են գեղանկարի հետ համեմատած), որը և մնաց մեզ մոտ հազվագյուտ միակ փորձը:
      Ես հիշում եմ փարիզյան … թվի ցուցահանդեսը Լուվրում, որտեղ բոլոր ֆրանսիացի այցելուների ուշադրությունը գամվում էր հատկապես տղամարդու դիմանկարին: Բայց այդպես էլ է լինում, «ներկաների» գովաբանությունը մի օր վերջանում է, և նկարիչը գնահատվում է իրեն ճշմարիտ նկարագրով, արժեքով: Ժամանակը անողոք է լինում հատկապես ընդունելի չափերից առավել «երես տվածների» հանդեպ:
           Բայց պարզվեց (ինձ համար), որ ջուխտակ պորտրետներով զբաղվել է մեր դասականների մեծ մասը և դա եղել է «ժամանակի թելադրանք», սկսվել է Հովնաթանյանից և հասել մինչև Աղաջանյան: «Ժամանակի թելադրանքն» էլ եղել է շատ պարզ ու հասկանալի: Սեփական դիմանկարը բոլորը չէին կարող ունենալ` «թանկ հաճույք» լինելու պատճառով: Հին Թիֆլիսում այդ հաճույքը իրենց կարող էին թույլ տալ հարուստ համքարները, քաղաքացիք, «մոքալակները» ընդամենը, իսկ Ալեքսանդրապոլում պատվիրատուները եղել են ունևոր, հայտնի արհեստավորները, որոնց տանը Ենոք Նազարյանը այդ պորտրետները նկարելու օրերին… կերակրվել է լի ու լի արհեստավորի սեղանից և… կարծեմ որ ընդամենը գուցե և ինչ-որ գումար են տվել, բայց Ենոք Նազարյանին իմացողները 1930-ական թվերին պատմում էին, որ նա վախճանվել է շատ թշվառ վիճակում… հողին հանձնող անգամ չունենալով… երբ Երևանում մեր այսօրվա դասական նկարիչներից բոլորը ապրում էին գոնե տանելի վիճակում:
       Ես չէի կարող պատկերացնել, որ Վարդգես Սուրենյանցը՝ մեր դասականներից թերևս առաջինը, կլինի այդ ջուխտակների հեղինակ, նկատի ունենալով, որ պորտրետի ժանրով քիչ, համարյա թե չի զբաղվել: Բայց մի լավ օր Բաքվից մի ադրբեջանցի երիտասարդ պատկերասրահ բերեց, թղթի պես ոլորած, Սուրենյանցի զույգ պորտրետ, որոնցից հատկապես կնոջ դիմանկարը հրաշալի գործ է, իսկ տղամարդունը, որի մեծահարուստ լինելը ակնհայտ էր՝ բազմոցին բազմած, մի քիչ անավարտ էր մնացել, թե պարզապես հետաքրքիր չլինելու պատճառով չէր ավարտել սուրենյանցական հմայքով… Ինչևէ, ուրեմն Սուրենյանցն էլ է ունեցել ջուխտակ պորտրետ:
          Մյուս նկարիչը Ստեփան Աղաջանյանն էր, որ դեռ Քյոլնի ակադեմիայում սովորելիս, տանը՝ Շուշիում, նկարել էր իրեն հոր՝ դերձակ Մելիքսեթի և մոր դիմանկարները: Հետագայում, Փարիզից վերադառնալով և ապրելով Ռոստովում, նկարել է Մարիետա Շահինյանի և նրա ամուսնու՝ գրականագետ, թարգմանիչ Հակոբ Խաչատրյանցի դիմանկարները:
        Մյուս մեր դասականներից այդ «պարտադրված» ժանրով չեն զբաղվել:
Եվ այդ պորտրետները դեռ թանգարանը ստեղծողի օրոք ցուցադրվել են զույգ, միասին, թերևս «մի բարձի ծերանաք»-ի սկզբունքով՝ կարևորելով և՛ ժամանակը, և՛ իմաստը: Եվ ահա պատկերասրահի նոր էքսպոզիցիայում այդ «բնականից զույգերը» ենթարկվել են «ամուսնալուծության»…
Ինչո՞ւ, ի՞նչ «սկզբունքով», բացատրություն չունեն, «այդպես կամեցավ» և ուրիշ ոչինչ:   

 

[1] https://hy.wikipedia.org/wiki/ Ենոք_Նազարյան