Ես… ինքս ինձ հետ… 1997- …

     06.04.1997 Մի ուրիշ բան էլ է տարօրինակ: Գրում եմ, որ… չեմ նկարում, թրև եմ գալիս, տրամադրություն չունեմ նկարելու… բայց նկարել եմ, չէ՞:
Նկարել եմ մորս՝ իմ ամենալավ պորտրեն, նկարել եմ «Տանյա»-ն, որի նմանը ոչ ոք չնկարեց, չնայած շատերը նկարեցին: Նկարել եմ հորս, Ռոզային, Արփիկին, Գուրգենին և այլոց…Մուշեղին, Հովհաննիսյանին ջրաներկով…
Նկարել եմ «Դրոշների հանձնելը», որի կտավը ինձ համար գողացավ Ծերունը, դաշնամուրի ծածկոցը, որ ոչ մի գրունտ չէր պահում, մաղի պես բան էր…կտավ չունեի, ներկ չունեի, վրձին չունեի, փող, փող չունեի…հազիվ 8 հոգու կեր էի հասցնում…
Նկարել եմ «Դավիթ Բեկը»… հրաշալի նկարը, որի ցուցադրության օրը Հրաչյա Ներսիսյանը ճակատս համբուրեց… և հետո փչացրեցի մի հիմար քննադատի խորհուրդը լսելով…որից հետո այլևս ոչ մի քննադատի չեմ լսել, բանի տեղ չեմ դրել:
«Դիմայի հետ» նկարել եմ «Մոսկվայի տակ» մեծ նկարը… հետո՝ «Կոմսոմոլը պատերազմում», «Ռոստովի գրավումը», «Կազակներ դեպի Ռոստով» նկարը հրաշալի… որը տարան Մոսկվա և կորավ…
Եվ խալտուրա, խալտուրա, որ ապրենք…
Եվ եթե կտավ ու ներկ ունենայի… կնկարեի ու կնկարեի… Դժբախտ, մեղկ լակոտ եմ եղել պարզապես… սոված, տկլոր, անկոշիկ, անգլխարկ, առանց վերարկուի… առանց մարդավարի հագուստի՝ կոստյումի… ի՜նչ, ինչ եմ եղել, գրաստի, էշի նման բան… և ջահել, ուժ ու եռանդով լիքը… և իշություն եմ արել 8 հոգու համար… Եվ զարմանում եմ, որ գժվել եմ հաճախ…Եվ ո՜նց չգժվեի, երբ տաքանալու համար չափառներից տախտակ, գերան էի գողանում… և մի սայլ եզների, բարդանով լիքը արևածաղկի թեփ բերեցի տուն և մենակս կրեցի փողոցից տուն… ցեխի մեջ կորած, հոգնած, սոված… և գժվեցի… ականջներիս մեջը անգամ ցեխ կար…Ա՜յ թե ապրել եմ, հա՜… և մնացել եմ չգժված աննորմալ…
Ինչ ասեմ, որ Սարյանի մոտ ֆրանսիական կտավներն էին թափված ռուլոններով, ներկերը արկղերով… և մյուսների՝ Գյուրջյանի, Առաքելյանի, Կոջոյանի և մյուսների…պե՞տք է հիշել: Հիշում եմ համեմատության համար և լացս գալիս է: Ահա, թե ինչ եմ եղել և սիրել եմ, սիրել են ինձ իմ գյոզալները «ձրի», անվճար, հաճախ կերակրելով…Կտավ չունեին, որ տային, ներկ չունեին…տալիս էին ինչ ունեին, ամենալավը՝ սերը իրենց… Եվ ոչ ոք, ոչ ոք չեմ ունեցել օգնող… ոչ մի «Ալեքսան», ոչ մի, ոչ մի «մեքենա»… ապրել եմ աղքատ Ղազարոսի նման… և իզուր, իզուր եմ հիմա բարկանում, որ «ճռռացել եմ», գանգատվել, հուսահատվել օրագրերում…
Տեր Աստված, ինչի՜ եմ կատաղությունից, անզորությունից, անօգնականությունից լացել, լացել… Եվ ո՜նց չլացեմ այսօր էլ, երբ ամեն ինչ կար նկարելու, նկարելու… և ահա նոր պատիժ… աչքերիս լույսը խավարեց… Ի՞նչ է սա, բախտի, ճակատագրի ծամածռությու՞ն, որ կրնկակոխ հետևում է… և ո՜նց չթքեմ բախտիս վրա…թյու՜…
     19.05.1997 Ես հիմա, երբ գրելը դարձել է միակ զբաղմունքս (չեմ նկարում), պարզ տեսնում եմ, որ գրածս… շատ է պարզ, հասկանալի: Եվ շատ պարզ ու հասկանալի տեսա, որ պարզ լինելով`պարզունակ չեմ… Ամենախելոք մտքերս, որոնք թերևս կարելի է գրել, մի քիչ էլ մանվածապատ կամ «խելոք», զզվեցնում են ինձ, գարշում եմ «խուճուճ» գրելուց… զզվում եմ «բանաստեղծական» լինելուցս և գարշում եմ այդ ոճի գրելաձևից և գրողներից:
Իմ սիրած գրողը Մնձուրին է, հատկապես երբ նա հեգնում է, կատակում: Հրաշալի է և բարձր է բոլորից, որոնց ես սիրում եմ և բարձր գնահատում:
Իմ ամենասիրած… երկու-երեք էջերը մեր ողջ գրականության մեջ Չարենցի «Երկիր Նաիրի»-ի երկու առաջաբաններն են…
Իսկ գրելուս ոճի իդեալը Ջոնաթան Սվիֆթն է…
Կուզենայի մի քիչ գրել երկար-երկար նամակներ, եթե գտնեի, որ նա կհասկանա և կուրախանա: Եվ ամենասիրածս նամակը… երբևիցե կարդացած, դա Օնորե դը Բալզակի «Գերցոգինյա դե Լանժեի» նամակն է Արմանին…
Ամենասիրածս վեպը Ջեկ Լոնդոնի «Մարտին Իդենն» է… Ինքս, եթե գրող լինեի, երբեք վեպ չէի գրի… և եթե գրեի, միայն… Գաբրիել Մարկեսի նման… «Նման»… բայց նա գրող է, նրա «աշխատանքն» է դա, իսկ իմ արհեստը Աստված… նկարչությունը դարձրեց: Ուշ է բողոքելը… շատ է տառապանքը նկարչի… Եվ առավել քան, եթե նա չի կարողացել անել այն, ինչ կարող էր անել… Ես չարեցի իմ կարողության քառորդն անգամ: «Պատ» չտվեցին, մեծ պատվեր… չեղավ: Եվ ականջիս միշտ պիտի մնան Երվանդ Քոչարի խոսքերը… «Պա՛տ, պա՛տ տվեք Իսաբեկյանին»… Տվող չեղավ…
Բողոքելը ուշ է, բայց նույն Աստվածը… չէ՞ որ կարող էր ինձ տալ ընդամենը թուղթ ու գրիչ… և… տառապանքս չէր լինի և չէր լինի հոգուս վրա մնացած այս ծանրությունը:
Սիրել եմ ու հասկացել պոեզիան… բայց պոետ չէի դառնա… Կյանքը շատ եմ սիրել, ինչպես կա, տեսել եմ և չէի ուզի «գունավորել»:
Իսկ եթե նորից ծնվեի… նորից կուզենայի նկարիչ լինել, բայց կնկարեի միայն և միայն պեյզաժներ, Հայաստանի հրաշք բնությունը, Կոնստեբլի նման, միայն բնություն… Իսկ մարդի՞կ… մարդկանց մասին պիտի գրել, միայն գրել:
Մեր «պեյզաժիստները»… գրոշ չարժեն, տեսել են միայն դիմացը եղածը… Իսկ չէ՞ որ դիմացը անսահման է… Եվ դա հասկացել է միայն Սուրենյանցը իր «Հռիփսիմեն» նկարի մեջ…

1997 Ինքնանկար

   23.01.2000 Տեր Աստված, էս էլ քանի-քանի տարի` ձմեռվա ցրտերին ինձ տաքացնում է կանաչ մահուդից կարած խալաթը, որ նվեր ստացա մեր հայկական արվեստի 10-ամյակին` որպես ակսակալ, Ղազախստանում՝ Ալմա-Աթայում… Շատ եմ սիրում… փափուկ է ու նուրբ և հոգիս տաքացնում է հագնելիս: Բայց շատ է հալից ընկել, գզգզվել է, և չկա լուսեղեն մերս, որ կարկատեր, էլի հագնեի: Ափսոս, շատ ափսոս… և ձեռս չի գնում դեն գցել, ոնց որ հարազատ լինի… իմ կանաչ մահուդից խալաթը, որը ինձանից ձեռ է քաշել, իսկ ես՝ ոչ, չեմ ուզում… Քանի՜-քանի տարի տաքացրել է ախար, ո՞նց դեն գցեմ… Թող մնա, թող մնա… գուցե նրանով էլ ինձ…
Իմ քնքուշ, փափուկ, կանաչ խալաթը… ինձ տաքացնող, ինձ գրկող… իմ հարազատս…
     ***Մերս լիներ, կարկատեր, էլի հագնեի:
     *** Քանի՜ տարի է:
     04.11.2000 Դեղձի դառը կորիզ եմ սիրում, դառը վարունգ սիրում եմ (սիրել եմ), դառը սեր, դառը կյանք, դառը խոսք և դառը ճակատագիր, որն էլ առանց իմ ցանկության եղել է, կա և կլինի: Գիտեմ, որ քաղցրը ինձ շատ է դուր գալիս և սիրում եմ քաղցր թութ, դեղձ, խնձոր, խաղող: Մի խոսքով, բոլոր մրգերը սիրում եմ… Գիտեմ, որ նրանք բոլորը ուտելուց հետո փոխվում են, դառը կամ քացախում են… Իսկ դառը երևի թե փոխվում է հաճելի քաղցրության: Անգամ թխպոտ, անարև օրն եմ սիրում, կայծակն ու որոտը: Ի՜նչ սքանչելի ձայն, երաժշտություն է ամպի երկարատև որոտը, որ գնում է ինչ-որ տեղ և նորից սկսում և ճայթում կայծակով… «Մաքուր» Բեթհովեն է և Մոցարտ (մնացածները երաժշտություն են միայն):
Եվ դառը խոսք եմ սիրում, դառը ճշմարտություն, դառը հուշեր:
Մարդիկ կծու բիբար են սիրում հենց նրա համար, որ «ներքինով» դառն են սիրում երևի:
Եվ… դառնահամ գինին եմ սիրում… Իսկ մաճառը երկու օրից ավելի չես խմի:
*** Սիրել եմ բոլոր տեսակի մուրաբաները, հատկապես մորս պատրաստած դդումի մուրաբան դոշաբով և դոշաբով մածունը:
Սիրում էի քթոցի թեյը, երբ բաժակի կեսն էր լինում:
Կծու բիբարը չէի սիրում, հիմա սիրում եմ… և երևի նրա համար, որ բոլոր ճաշերը անհամ են:
*** Երևի ես էլ դառն մարդ եմ ուրիշների համար… ինչպես ճշմարտությունը:
*** «Դառն է խորհուրդը սիրո, շամբշոտաշուրթ Շամիրամ» – էս էլ մեծ Եղիշեի ասածը:
«Դառն է խորհուրդը սիրո,
Շամբշոտաշուրթ Շամիրամ»…
Երկու տող բանաստեղծություն և սիրո ողջ իմաստը!

21.08.2002 Օ՜խ, ես էլ ափսոսալու եմ միշտ, որ պեյզաժ քիչ նկարեցի, հազար ափսոս: Էսքիզներ, էսքիզներ, ո՞ւմ են պետք, որ մեծ բան չդառան: Իսկ ահա պեյզաժը կմնար և ինձ շատ կուրախացներ… հիշեցնելով տեղը: