Ես… ինքս ինձ հետ… 1971-1990

     29.11.1971 Ինձ թվում է, որ ես շա՜տ եմ պարզ ապրում: Քնում եմ «ռասկլադուշկայի» վրա, գնում եմ գործի ինստիտուտ, թանգարան և էլի մի քանի տեղ` գործ, գործ, գործ, և բոլորը ոչ ինձ համար… Եվ Աստված է վկա ոչ ինձ համար, և մի ցանկությամբ` մի օգուտ բերել իմ «սիրեցյալ ազգիս»… Եվ ոչինչ չի ստացվում…
     …Ծառ տնկել գիտեմ, ջրեմ, մեծացնեմ, մի ամբողջ անտառ կարող եմ մենակս պահել կանա՜չ, կանա՜չ… Ի՞նչ անեմ ինձ հետ…
    *** Հայը շատ է սիրում կրակի հետ զբաղվել… (ինձ վրա գիտեմ), բայց ինչո՞ւ են շատացել կրակ մարողները… Չէ՞ որ կրակապաշտ են եղել… էլ ինչո՞ւ են միզում կրակիս վրա…
      24.08.1974 Նկարել սովորել եմ Բաշբեուկից, Դելակրուայից: Մտածել, խորհել՝ մեծն Չարենցից և նորից մեծն Բակունցից: Սիրածս գրքերը եղել են «Երկիր Նաիրի»-ն, «Գուլիվերը» Սվիֆթի և «Մարտին Իդենը»: Հիմա կարդում եմ Գաբրիել Մարկեսին: Սիրածս հերոսներն են Սպարտակը, Ոդիսևսը և Վարդանը: Սիրածս կինը՝ Նավզիկեն…Սիրածս էակը՝ մայրս: Նպատակս՝ ծառայել Հայաստանին և եթե պետք է՝ կռվել և մեռնել նրա համար: Սիրածս բանաստեղծները՝ բոլոր պարսիկները, գումարած՝ Սայաթ-Նովա, Թումանյան, Չարենց, Եսենին: Սիրածս բանաստեղծությունը՝ «Հոգեհանգիստ»-ը Թումանյանի: Սիրածս նկարները…ա՜խ, շատ են, երևի հազարից ավելի՝ «Ահեղ դատաստանը», «Կոտորածը Խիոսում», «Անառակ որդին», Ռեմբրանդտի վերջին ինքնանկարը, Սարյանի «Երեք հասակը», Տիցիանի «Քրիստոսի գանակոծությունը», Ռեմբրանդտի «Ջուրը մտնող Հետդրիկեն’, Ռուբենսի «Սիլենը», Գոյայի…բոլորը, Սեթի՝ «Պահակի դիմանկարը’, Կուրբեի «Թաղումը»…
     14-20.04.1975 Այսօր նկատեցի հանկարծ, որ այլևս չեմ երգում…իսկ առաջներում, երբ աշխատում էի, երգում էի նաև… Հոգիս խանգարվեց, իսկ ո՞վ պիտի երգացնի. ոգին է երգում:
…Տխրությունս կամաց-կամաց փոխվում է լացի…և լալիս եմ:
     04.09.1975 Վերադարձանք Սևանից:
Փառք տիրոջը, վատ բան չկա… Բայց… ինչո՞ւ է սիրտս մշտական տվայտանքի մեջ, ինչո՞ւ եմ մշտական անհանգստության մեջ… Չեմ ուրախանում, փախել է անհոգ վիճակս, և վատի նկատմամբ վախից չի ազատվում հոգիս… «Վատ»-ը բոլոր կողմերից, ամեն ծակուծուկից անգամ: Նմանվում եմ մարդու, որ մոլորվել է անտառում և ամեն ձայնի վրա սարսռում է…
     Մայրիկի վիճա՞կն է միայն, որ այսպես տանջում է, թունավորում ամեն ուրախություն, թե՞ ուրիշ բան էլ կա… Պիտի որ չլինի, վասնզի և Աստված գիտի, որ ոչնչից վախ չունեմ, չնայած շուրջը վխտում են պրովոկատորներ ու քսու, վատ մարդիկ…շա՜տ են շատացել: Պարզապես մարդիկ բոլորը իրարից դժգոհ են ու վախենում են իրարից… Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ են կեղծ ապրում, զգույշ, գաղտագողի, ձեռքը գրպանում…միշտ սպասողական…
Ո՜վ գիտի, գուցե ինձ է թվում, բայց ես երբեք կասկածամիտ չեմ եղել, ի՞նչ է կատարվում մեջս…
      18.06.1977 Մերս արդեն երեկվանից Աստծու հետ է… ծտի չափ կերածն էլ չի ուտում: Սպասում ենք «երեք զավակներս»… ինչի՞… որ կանգնի… Չի հոգնել դեռ, թպրտում է, թպրտում…
Իսկ ես սրտխառնոց եմ զգում անվերջ և գլխապտույտ և քունս է տանում… Ա՜խ, գոնե մի տարի էլ ապրեր, էլի թութ քաղեի, ուտեր, մի քիչ էլ ապրեր… մի քիչ: Ինչպես կարելի է առանց մեր ապրել…ինչ աղբ է կյանքը…
Դա առավոտն էր և 4-5, 6:25… չկա, վերջացավ!
18-ը հունիսի. զարհուրելի օր, շաբաթ, վաղը կիրակի… ամեն ինչ և տեղ-փակ: Կարվի, կանենք «ամեն ինչ»: Դժվարը կարծեմ որ իրենն էր:
Դե ապրի անտեր-անտիրական, առանց մեր: Կարծեմ, որ երկու հոգի վերջապես կհանգստանան և «Տերն» իրենց հետ: Վերջակետ! Չկա մերս` Սաթենիկը Գրիգորի (Գրիշ պապ) Կազարյանց, Իսաբեկյան:
Մամ ջան, մամ ջան, ինչ անեմ առանց քեզ:
     *** Երբ էն Արամոս մեռավ, չկարողացա խմել ոչ մի կաթիլ, իսկ «սրանց»` Համայակը, Արփենիկը և մերս… խմեցի… և ոչ մի «փոփոխություն», փայտը քեզ օրինակ և ոչ մի փոփոխություն, լացեցի, շատ լացեցի, մինչև ափս սառեց կրծքի վրա և կաթ էլ չեմ կերել… և ուզում էի, որ կաթ տար…ուզում էի! Չկար կաթ, ցամաքել էր:
     Դարձա նորից 2 տարեկան… և հարյուր, այդպես էլ կարոտ մնացի իր կաթին:
     19-20.06.1977 Դեռ անտերությունս չեմ զգում…Եվ հողը լցրինք մորս վրա… Հաստատ անիմաստ է կյանքը և խայտառակ անիմաստություն, զզվելի անիմաստություն, նողկալի, գարշելի, անամոթ անիմաստություն. ես չէի ուզի ծնված լինել:
     12.10.1977 Իսկ ես նստել, «Սուրմալու» եմ գրում, Իգդիր եմ ուզում երգել… ուզում եմ մի բանի վրա հուզվել, լաց լինել, գոռալ, խելագարվել…
Եվ ամեն օր գնում եմ գործի, նկարում, պրոֆեսորություն անում, դիրեկտորություն, ապրում եմ, որ մի օր սատկելուց ասեմ «Հեղնար Աղբյուր»-ի խեղճ …ի խոսքերով` «Հըպը, կյանքս ի՜նչ եղավ»… Խժռեց այս անձև, անոտ, անգլուխ կյանքը…
     — Նկարեցի նոր էսքիզ… «Տիգրա՜ն, Տիգրա՜ն»!
     — Հետո կնկարեմ (երևի) «Վարդա՜ն, Վարդա՜ն»
Հետո «Վասակ-Վասակ»… իսկ հետո ի՞նչ կնկարես, ապուշ! Ո՞ւմ համար, ինչի՞ համար…
Երևի նկարեմ նորից ձիեր գազազած և փշատի ծառեր…
     -Ինչքան կարելի է այսպես «ապրել»… Հետաքրքիր է, սպասենք, տեսնենք!
     29.10.1978  Է՜, Բաբի՛կ տղա (ինքն իրեն), ամոթ է, ամո՜թ: Ապա, դե ապա հիշի՛ր, որ Մուշեղի աշակերտն ես եղել, Սերոբի ընկերը, հիշիր, որ թարախակալած կոկորդով, անգինայի մեջ, տաքության մեջ, ոտաբոբիկ Արջաղբյուրի սառցաջրերի մեջ առու էիր փորում ճամբարի խոհանոցի համար: Հիշիր, որ կերածդ ընդամենը բրդած կաթ էր, հագինդ` մի մայկա, տրուսիկ և գոհ էիր, բոլոր երջանիկներից երջանիկ, որ Մուշեղը կասի երեկոյան խարույկի մոտ նստած, որ Բաբիկը էսօր մի տղամարդու գործ է արել և կրակի տակից տաք-տաք փուխր կարտոֆիլը իր ձեռքով քեզ կտա ու կասի` կեր, հալալ լինի քեզ…
     20.03.1979 Ես հիմա ավելի շատ քերում, թափում եմ ներկը, քան նկարում… ոչ մի արածս չեմ հավանում և չգիտեմ, պետք է այդպես լինի, երբ առաջ արածս թողնում էի և վերջ…
     Մի բան գիտեմ, որը «լավը» մի ինչ-որ ծալքում ուղեղիս կա և ուզում եմ հանել… և միշտ չի, որ հաջողվում է…
     24.03.1979 … Երբ փոքր ես (ավելի ճիշտ, երբ փոքր էի), բոլոր մեծերը քեզ թվում են շա՜տ խելոք, և բոլորը անխտիր, իսկ մեր ուսուցիչները ինձ թվում էին զարմանալի խելոք… Դա երևի բնական է, որովհետև ինքդ ոչինչ չգիտես, դուռակ, դուռակ ես… հետո ես իմանում և դառնանում, որ նրանց իմացածը ընդամենը 9-10 տարեկանին խելք սովորեցնելու կարողություն է եղել…
Ուսուցչի կարողությունը երևի ուրիշ, ավելի մեծ իմաստ ունի և ոչ բոլորովին այն, որ նա թվաբանություն սովորեցնելիս ինքը բարձրագույն մաթեմատիկա չգիտի… Ուրիշ, շատ ավելի կարևոր բանի պիտի կոչված լինի, այնպես, ինչպես լուսարձակող տիկին Գյոզալյանը, որ բնագիտություն էր կարդում կամ ինչպես Ներսիսյանը` մեր հայոց լեզվի ուսուցիչը: Իսկ պարոն Ռուբենը կամ Պահլավունին երևի իրավունք չունեին երեխայի հետ շփվելու… իսկ հիմա ինչ է կատարվում…երևակայել անգամ չի կարելի:
     1979 Ես օպտիմիստ եմ: Հենց միայն նրա համար, որ ամեն ինչի մեջ (նոր) ի սկզբանե լավ բան եմ ուզում տեսնել…
     Միայն այն փաստը, որ ես գիտեմ, որ պիտի մեռնեմ, ինձ նման տպավորվող մարդուն կարող էր հուսահատեցնել, բայց… նկարելուց, գինի խմելուց և կանանց հետ սեթևեթելուց օրը կարելի է գլորել: Ճիշտ Թումանյանի նման եմ նայում կյանքին, չնայած նա էլ ասեց, որ «Մահի ահ կա իմ սրտում»…
     Կա, կա և թող կորչի պեսիմիստը (պեսիմիստը կարող է վատություն անել, կարող է):
     Ես օպտիմիստ (լավահավատ) եմ, այսինքն՝ լավատես, որովհետև ուզում եմ բոլորին լավ տեսնել, լավություն անել և, իհարկե, ոչ նրա համար, որ հույս ունեմ «առաջս գա»: Օ՜, ոչ: Ես գիտեմ, որ նաև «լավություն անողի գլուխը ծակ է», իսկ իմը անընդհատ այդ վիճակում է: Պարզապես հաճույք եմ զգում լավություն անելիս: «Մաքուր», աբստրակտ հաճույք: Հաճույք, որի նմանը չկա, որովհետև ամեն մի անձնական հաճույք (սեփական) շա՜տ կարճ է տևում, իսկ երբ ուրիշին ես արել, ամենաքիչը կինը կիմանա:
Դժվար բան չի լավություն անելը, եթե ունես պաշտոն, փող և այլն, դժվար է, եթե «ավելորդ» ոչինչ չունես: Իսկ ինչո՞ւ անես վատություն…Այստեղ արդեն ոչ մի պաշտոն կամ հարստություն պետք չի, և թող կորչի վատ մարդը: Մարդը ծնվում է մարդ լինելու համար և միակ հասկացությունը մարդու մասին լավը լինելն է:
     Ես տպավորվող մարդ եմ (впечатлительный): Ես շատ շուտ հուզվում եմ և վշտանում, բայց շատ հեշտ էլ կարող են ինձ ուրախացնել ամենահասարակ բանով, ասենք՝ զանգեմ տնային կառավարչություն և (իսկապես) անմիջապես մարդ ուղարկեն ջրի ծորակը փոխելու:
Եվ այս առումով ինձ կարելի է օրվա մեջ ուրախացնել և վշտացել մի քանի անգամ…
     Տպավորությամբ ապրող մարդիկ անհուսալի են իրենց որոշումների մեջ (եթե մի բան ղեկավարում են), և նրանց վերջնական որոշումն է կարևոր… որը լինում է և լինում է հաստատ, երբ առավոտյան հիշում են իրենց արածը (որոշումը): Տխուր և ուրախ մարդիկ են այդ մարդիկ և մարդ են: Բայց տպավորությունը տարօրինակ բան է: Քեզ թվում է այսպիսին, բայց ինչ-որ բաներ քեզ համոզում են, որ այդպես չի… Ժամանակ է անցնում և պարզվում է, որ քո առաջին տպավորությունն էր ճիշտը:
     Բայց ես լրիվ այդպիսին չեմ և դա է դժվարը (դժվարը ուրիշների համար), որովհետև բոլոր իրենց կարծիքները դառնում են անհավաստի:
Ես ընկերասեր եմ և նորից առանց հույս կապելու կամ անակնկալի: Սիրում եմ քաշ գալ ընկերների հետ ռեստորաններում, քաղաքից դուրս, որտեղ կամենան և ում հետ ուզես, անգամ Տիգրան Կարպիչի հետ: Բոլոր լավ մտադրություններս, նկարներս, մտքերս իրենց-իրենց, առանց հրավերի գալիս են, գալիս են ընկերների ներկայությամբ, չնայած որ ավելի շատ տալիս եմ, քան առնում… (ամեն ինչով): Բայց այն քչից շատ ավելի մեծ բաներ են ծնվում հետո, քան իմ տվածից, որ պիտի մնար մոտս և մոռացվեր:
Բայց ամենադժվար բանը ընկեր լինելն է: Եթե կարող ես վատ որդի լինել, եղբայր, հայր, վատ ընկեր չես կարող լինել: Ու՞մ է պետք վատ ընկերը, եթե ոչ վատին նորից: Ընկերը պիտի տա և ոչ ուզի: Ով մտածում է, որ էսքան տվեց, էսքան պիտի ստանա, թող խնայողական դրամարկղի հետ ընկերություն անի: Գերագույն հաճույքը ընկերոջը միշտ «պարտքի» մեջ պահելու գաղտնիքի մեջ է, բայց նա չպիտի դա զգա: Երբ զգաց, չի ների, կամ պարտքը կտա, կպրծնի, կամ քեզ կպատժի:
     Իմ ու Սերոբիս գրպանը նույնն էր և, առհասարակ, ամեն ինչը, բացի սիրածից: Սիրածը կարող է ընկեր լինել, բայց կինը՝ ոչ: Կանայք, եթե ուժները պատում է, դառնում են դեսպոտ, իսկ դեսպոտը ի՞նչ ընկեր:
Առաջին պայմանը անշահախնդրությունն է, երկրորդը՝ ներքին հմայքը, հոգու կապը, երրորդը՝ անձնազոհության պատրաստ լինելն է, իսկ ամենաառաջինը՝ երբեք չվիրավորել ընկերոջ ինքնասիրությունը:
Ես սիրում եմ նկարելը, նկարչությունը, որի նման հաճույք ոչնչի հետ չեմ կարող համեմատել (մատիտով նկարչությունը): Սիրում եմ գինի (ընտիր) և կին… ըստ որում սիրում եմ իմ հեթանոս պապերի պես: Անիծում եմ միակնությունը:
     Նկարչությունը: Ի՜նչ անսահման հաճույք, երբ միտքդ գալիս է ու մատիտի սուր ծայրի միջով նկարվում սպիտակ թղթի վրա… շարժվում է ձեռքդ, և գծերը գրկվում են, բաժանվում, վազում, ընկնում…
Ներկով նկարելը ձանձրալի է և շատախոս: Հենց դրա համար էլ սիրում եմ Պիկասոյին, որ ձեռքն ընկած մատիտով նկարում է, նկարում, նկարում…խոսում է, շատախոսում, ծիծաղում, քրքջում, կատակում, ծաղրում և, ինչպես Սվիֆտը, տխրում, լռում, բարկանում…ապրես, Պաբլո՛: Դու ներկով ո՛չ ֆրանսիացիներին զարմացրիր, ո՛չ իսպանացիներին, իսկ քո՝ ջհուդի ամենատես աչքով՝ մատիտով բարձր ես բոլորից, Սվիֆտին հավասար:
Գինին դե պարզ է՝ ինչու եմ սիրում, որ օգնում է ինձ սիրել այս կյանքը (որը շատ է անհամ), կանանց և նորից նկարչությունը:
    …Կանանց կամ պետք է ընդունել կամ ոչ: Ոչ, որովհետև մարդու (տղամարդու) բոլոր օգտակար, պետքական, ազգօգուտ, համամարդկային սկզբունքներին հակառակ է… և այո, որովհետև առանց կնոջ կյանքը զրկվում է իր գույնից, ինչպես գեղանկարչությունը: Կինը պետք է մարդուն կյանքի իմաստը գունավորելու համար, կյանքին հմայք, հմայք և ոչ բովանդակություն տալու: Բովանդակությունը մարդկային ցեղի շարունակության մեծ խորհուրդն է:
Հմայքը և գինին նույն իմաստն ունեն…
    «Ինչը կհաղթի կյանքում հերոսին, թե չլինի կինն ու գինին»…ասել է ամենաիմաստուն մարդը աշխարհում… իսկ ես ասում եմ՝ ինչին է պետք կյանքը հերոսին, թե չլինի կինն ու գինին…
     Պարադոքսալ է կարծեմ, բայց պարադոքսները նպաստում են, որ մարդը իր «կշտացած» հասկացությունների վրա մի քիչ կասկածի:
     Ես սիրում եմ (ասեցի ընկերներ) հարազատներիս, առհասարակ մարդկանց (բոլոր ազգերի անգամ, բացի թուրքերից և առանց բացատրության, որովհետև իմ խորը համոզմամբ այդ ցեղը մարդ հասկացողության հետ առնչություն չունի ոչ մի կետով…):
     Բայց ամենից բարձր սիրում եմ հայրենիքս: Գուցե դժվար կլիներ մի որևէ մեկի համար (անգամ հարազատներիս) կյանքս զոհել, բայց հայրենիքիս համար՝ առանց ակնթարթելու:
     …Թող կենդանի թաղեն Արազի ափին (այն ափին) իմ՝ 172սմ հասակով հողի մեջ և մնա մեզ այդ 172սմ-ը:
     Ես սիրում եմ գիրք: Թումանյան, Տոլստոյ, Բալզակ, Ստենդալ, Չարենց, Բակունց, Օ՚ Հենրի, Վ.Սարոյան, Շոլոխով, Գորկի, Մարկ Տվեն, Կուպրին, Սիմենոն, Րաֆֆի… և՛ «Երեք հրացանակիրներ», և՛ «Քաջ Նազարը», և՛ «Վարդանանք» (իսկ պոետները առանձին):
       Պոետ: Բոլոր հայերը սիրում են բանաստեղծություն և իրենք էլ գրում են… (թաքուն, ինձ պես): Հո պատահական չի՞, հարյուրավոր տարբերակներով էպոս է գրվել, հնարվել նորից ու նորից: Ամեն մեկը մի բան ավելացրել է: Առհասարակ, հայերը «հնարել» սիրում են պատմություններ: Ես սիրում եմ լսել, ինքս չեմ հնարում, չի ստացվում, չեմ կարողանում, կամ ավելի շուտ վախենում եմ ստից (սուտ չեմ սիրում): Երեխա հասակում շատ եմ ստել, որովհետև միշտ կարծել եմ, որ ես եմ մեղավոր… իմ ոչ ստին ոչ ոք չի հավատացել, աչքերս միշտ դավաճանել են: Կանանց անգամ չեմ կարողացել խաբել: Չեմ ստել «ինձ զգալուց» հետո: (Հետո, երբ վերջացնեմ «սիրելու» ցանկը, կասեմ նաև ինչ չեմ սիրում):
     Երգ եմ սիրում, շա՜տ և ամենից շատ Սայաթ-Նովա և Գլախոյի կատարմամբ: Եվ «Դպրոցներով հարուստ»… երևի ամենատխուր երգը աշխարհում… և կարծեմ Շերամն է հնարել: Շերամին էլ եմ սիրում, և առհասարակ, սիրում եմ մեր աշուղների երգերը, եթե չեն նմանվում ադրբեջանական նվվոցին, չնայած սիրում եմ նաև նրանց երգերը, երբ մերին նման չեն: Եվ, առհասարակ, առանց երգի դժվար է ապրել, օդի մեջ ինչ-որ վիտամիններ պակասում են: Ինչի՞ է նման, օրինակ, քեֆը առանց երգի, ոչ մի իմաստ, մնում է հացակերությունը, որը ամեն օր էլ կա: Իսկ երբ երգում է կինը (քո ուզած, սիրած, ցանկալի) և երգում է լավ, դրանից ավելի հաճելի երգ չի կարող լինել: Երգ չսիրող մարդը մարդ էլ չի սիրի:
Սիրում եմ ձի… և դա երևի Իգդիրից է, մանկական հիշողությունից դաջված է մեջս: Հիշում եմ մեր «Ջեյրանին» (կարմիր, սպիտակ ճակատով), «Վայսկա»-ին, «Դավրեշ»-ին… Ամենագեղեցիկ արարածն է՝ կնոջից հետո, և եթե ես էլ Գամսախուրդիայի հնարավորություններն ունենայի, ձի կպահեի:
Սիրում եմ նաև շուն… Հե՜յ գիտի իմ Զանգի-Զրանգիները… Բայց չեմ պահում, որտե՞ղ պահեմ և ինչպե՞ս: Ընկերն ու շունը իրար նման հասկացություն են:
     Ժողովուրդներից սիրում եմ վրացիներին, չնայած կեղծավոր են և մի քիչ էլ խարդախ… Բայց սիրում եմ այնպես, ինչպես կսիրեն հարազատին, որը պակասություն ունի, բայց… հարազատ է:
Ազգերից էլ ոչ ոքի չեմ սիրում: Թող ապրեն իրենց համար և դրանից ոչինչ չի պակասի:
     Քաղաքներից սիրում եմ Թիֆլիսը: Ավելի շուտ սիրում էի՝ իր հնի հետ միասին, իսկ հիմա շատ են «սարքում», համը գնացել է, բայց սիրում եմ…
Ժողովուրդներից գուցե և սիրեի պարսիկներին, բայց չեմ ճանաչում.մարդ սիրում է ճանաչելուց հետո:
     Ոչ մի ժողովուրդ մեզ չի սիրել: Ինչու՝ չգիտեմ: Ծառայել ենք բոլորին, անգամ քծնել ենք, հաճեցել ենք բոլորին և հատկապես ռուսներին, բայց նրանք համարյա թե ատում են մեզ: Գուցե նորից և սրանք էլ մեզ նախանձում են և վախենում…ո՜վ գիտի: Առհասարակ, հայերից միշտ հարկավոր է վախենալ… (ինչպես ինձնից.չգիտես՝ ինչ կանի):
Սիրում եմ նաև ճապոնացիներին և ոչ իրենց «սիրուն աչքերի» համար, այլ որպես ազգ, ժողովուրդ, որին նախանձում եմ: Ժողովուրդ, որից հայերը պիտի կապկեն տառացիորեն:
     Սիրում եմ վիճել… ավելի շուտ չեմ կարող հանդուրժել «սխալ բան» (ականջդ կանչի, Պարույր…): Չեմ վիճում, երբ ճիշտը չգիտեմ կամ կասկածում եմ գիտցածիս վրա գոնե մի քիչ: Նաև համաձայնվում եմ խոսողին անմիջապես, երբ ճիշտ է տրամաբանում, այսինքն՝ չեմ վիճում վիճելու համար, ինչպես հաճախ Պարույրն էր անում և մորթում մեզ…նա էլ երևի դրանից էր հաճույք զգում՝ խոսելով մորթել դիմացինին, չոքել բկին, որ ասի մեղա՜… չէր ստացվում: Բաժանվում էինք (քանի՜ անգամներ…) համարյա թշնամի, իսկ առավոտյան հանդիպելուց հաստ, պագշոտ պռոշները դեմ էր անում և համբուրվում, պռոշտի անում… ոչինչ չէր մնում վիճելուց, զբաղմունք էր մեզ համար գինուց հետո: Ուր է, էլ վիճող չկա, չեն վիճում, դավադիրներ են բոլորը, պահում են ներսում, մեջները, որ հետևյալ օրը «գխտան» երեսիդ խաշ կերած, սխտորա-բողկախառը գարշահոտությամբ…
      Սիրում եմ ջուրը: Լողանալ, պառկել քարերին, ավազներին և նայել ժամերով երկնքին ու ամպերին, որոնցից անհամար նկարներ եմ տեսնում (ուրիշը չի տեսնում): Բնության բարիքներից ամենից շատ սիրում եմ ջուրը և դրա համար անունս «բադիկ» են դրել նաև «Էդվարդ դժգոհ»-ից հետո: Բայց ջուր քիչ եմ խմում, դա երևի գինին է պատճառը:
      Ջրերից գերադասում եմ (բոլոր ծովերի և գետերի համեմատ) Սևանը, երբ լողանալիս մարմինդ փշաքաղվում է, կարծես շամպայնի մեջ ես եղել և քեզ զգում ես ծտի պես թեթև, իսկ հետո պառկիր զարմանահրաշ արևի տակ և տաքացիր և նայիր կռունկների երամներին անցնող և ամպերին, որոնք այնքան շոշափելի են ու նյութական, որ ուզում ես պառկել, թիկնել վրանները որպես բարձ: Ջուրը, արևը, պարզ, մաքուր երկինքը, օդը, շնչելու միակ աղբյուրը… Սա է կարծեմ մարդուս գոյի սկիզբը և վերջը… և դա է երևի Աստծո հասկացությունը, քանզի ոչ մի «գերղեկավար», թագավոր, դեսպոտ, քարտուղար… չի կարող քեզ տալ: Եվ չի կարող նաև զրկել:
Ճիշտ են այն փիլիսոփաները, որոնք մարդու և բնության գոյանալը կապում են ջրի հետ:
     Ես սիրում եմ սրամիտ մարդկանց, անգամ թշնամուս, եթե սրամիտ է (սրամիտ լրիվ աբստրակտ հասկացությամբ): Մի կերպ կարող եմ «տանել» մարդկանց, որոնք ոչ այս են, ոչ այն… (անելու բան չեն և…բոլորին պիտի գնդակահարել): Սրամիտ ոչ այն իմաստով, ինչ ընդունված է համարել, տեղին և անտեղի (ավելի շատ) անեկդոտներ պատմողներին, որոնք ավելի շատ են հիմա, և նրանք՝ այդ «ոչ այս են, ոչ այն են» մարդիկ են, որոնց հարկավոր է խղճալ: Սրամիտ, որոնք կյանքի բոլոր «կլորությունները» նորից սրում են, որ չդառնա բութ անկյուն՝ անկյունաձևերից ամենաճապաղը և զզվելին: «Ոչ այս, ոչ այն» մարդիկ շատ են, մեծամասնությունը, չինացիների չափ: Թող ապրեն նրանք, ոչինչ չեն փոխում և ավելացնում կամ պակասեցնում կյանքում:
     Ես սարսափում եմ (վախենում եմ) հումորից զուրկ մարդկանցից… Դրանք «լուրջ» մարդիկ կոչվածներն են: Նրանք ամենայն լրջությամբ քեզ կզրկեն հասանելիք թոշակից: Ամենայն լրջությամբ կորոշեն քեզ…գնդակահարության, կբաժանեն քեզ քո կնոջից, երեխաները կտան լիրբ կնոջդ (կամ հակառակը), ամենայն լրջությամբ մի օր կասեն (երբ չես սպասում) քեզ չեն սիրում… Ամենայն լրջությամբ կասեն քեզ ժողովում, որ «Հարգելի ընկեր, դուք ձեզ վատ եք պահում ժողովում», երբ դուք երեք ժամ նստելուց հետո թույլ եք տվել ձեզ մի անմեղ սրամտություն կամ մի քիչ ննջել… Բութ անկյունները ավելի շատ են: Ամենազարհուրելի մարդիկ կայնքում հումոր չհասկացողներն են:
     Ես սիրել եմ Սվիֆթին, Բրեյգելին, Չեխովին և Չարենցին՝ իր «Երկիր Նաիրի»-ի համար… այդ դառնահամ հումորի համար, որ ոչ մի հայ չունեցավ… և ունեցավ սակայն մի չտեսնված, չեղած հայ՝ Վիլյամ Սարոյան: «Հոգիդ սիրեմ», Վիլյամ: Ես սիրում եմ այդ չար հումորը: «Չար», որը մարդուն անսահման սիրելուց է ստեղծվում նրանց վերքոտ սրտում: Եվ ականջդ կանչի, Մարտիրոս… Երբ մեր բոլոր «լրջությունները» դու վերջացնում էիր՝ «Լավ է, լավ չի՞»…
      Ես սիրում եմ հումորը զգացողներին (եթե ինքը ընդունակ չէ, բայց զգում է), որոնց հետ ապրելը չի դառնում տառապանք:
     «Ամենալուրջ» ժողովուրդը աշխարհում եղել են թուրքերը: Հիմա…ռուսներն են, որոնք ունեն Կռիլովից, Չեխովից հետո ընդամենը… Միխալկով:
     Ատում եմ խորամանկությունը, գարշում եմ խորամանկ մարդկանցից, ոչ մի հիմք չեմ տեսնում այն պնդումից, որ խելոք մարդիկ խորամանկ պիտի լինեն կամ «են»: Խելոքը պարզապես խելոք է և հիմարներին է թվում նրանց խելոքությունը խորամանկություն:
     Այն, ինչ կարճամիտ տհասի խելքին չի հասնում, մտքով չի անցնում, խելոքի մոտ տեսնելիս կասկածում է, իսկ կասկածը բացատրելուց զրկված լինելով, մի բառով վերջացնում է լուծումը՝ խորամանկ է:
Խորամանկությունը սկիզբն է բոլոր չարիքների: Խորամանակությունը սպանում է մարդկային պարզությունը, որը մենամեծ արժանիքն է մարդու:
Խորամանկությունը հարկավոր է դիպլոմատներին, դեսպոտներին, վախկոտներին (հատկապես): Խորամանկությունը հարկավոր է անխելք մարդուն՝ իր տգիտությունը ծածկելու համար: Ամենախորամանկ կենդանիները, գազանները՝ չախկալը, աղվեսը ամենավախկոտներն են և չար, գող, խորամանկությունը ինչին է պետք փղին կամ առյուծին…
Խորամանկ մարդու համար սրբություն չկա, կծախի: Պատիվ էլ չկա, կօգտագործի: Սեր էլ չկա, կկեղծի և այլն:
      Գարշում եմ խորամանկ մարդկանցից: Խորամանկի և ստախոսի մեջ տարբերություն չկա, նույն դրամի երկու երեսն են: Բոլոր խորամանկները քծնողներ են և շողոքորթներ:
      Խորամանկները ավելի բազում են, քան պարզ մարդիկ, նամանավանդ 20-րդ դարում:
     Ժողովուրդների մեջ ամենախորամանկը թուրքերն են և, ըստ այդմ, ամենավախկոտը՝ 20-ը մեկի վրա:
    15.11.1983 «… կտուցը լինքը արին, կաքավ նստելա քարին»…
Զարմանալի պատկեր, որ ընդամենը կաքավի կտուցի կարմրության մասին է և ոչ ուրիշ բան… «ողբերգություն»:
     Ահավոր բան է կատարվում մեջս… Ես, որ սիրում էի այս ծեր աշխարհը` իր բոլոր ծով ու ցամաքով, սև ու սպիտակ, դեղին և բոլոր գույնի բնակիչներով, դարձել եմ մարդատյաց, թույն ու մաղձով լցված դեպի բոլորը…
Բավական է հիշեմ Իգդիրը, մեր տունը, բարդիները, մեր այգին, «զերզաբին»` կախաններով, կարասներով, բակը մեր, ջրհորը մեր զուլալ, քաղցրահամ… և բոլոր ազգերը աշխարհի, հատկապես «մեծ» կոչված, դառնում են աչքիս փուշը, գրող ու թույն…
Չեմ կարող այլևս հանդուրժել այդ հրեշների անտարբերությունը իմ խեղճ ժողովրդի նկատմամբ, և եթե մի օր բոլորը գետնի տակ անցնեն…երևի ախ չանեմ… Եվ ինչ անեմ ինձ հետ, որ այդ այդպես է: Եվ ո՜վ կհանդգնի ինձ մեղադրել, բացի մորիցս, որ կարող էր ասել. «Էդի՛կ ջան, մի՛ ջղայնացի, բոյիդ մեռնեմ…հիշիր հորեղբորդ՝ Ավետիսին, ինչքա՜ն հանգիստ, խելոք մարդ էր…»:
    Խելոքը խելոք էր և ծով էր խելքի՝ որպես մարդ, արհեստավոր, որպես քրտինքով ապրող, բայց հանգի՞ստ…Եվ ո՜նց կարող էր ապրել հանգիստ, երբ միակ տղայի շորերը միայն կարողացավ բերել աքսորից, որ Վարդուհի զալոն վրան լաց լինի…
      Հանգի՜ստ. չէ որ նա կարող էր 100 տարի ապրել և մնալ նույն բարակիրան, բարձրահասակ, աստվածակերպ մարդը և… 70 էլ չապրեցին, ինքն էլ, զալոն էլ… Եվ ո՜վ էր մեղավոր…
     ***Ինչի՞ է փոխվելու այս ահավոր ատելությունը… Չգիտեմ, չգիտեմ, կուտակվում է, կուտակվում…
     Չեմ կարող ներել նրանց անկուշտ կշտությունը, նրանց գարշելի ինքնագոհությունը, հանգիստ անտարբերությունը… Չե՜մ կարող:
Նրանց կերած ամեն կտորը հացը ուզում եմ, որ դառնա թույն, լեղի և չմարսվի, քթներից դուրս գա: Ուզում եմ, որ բոլորը, բոլորը այնպես բորոտեն, քրքրվեն, ծվատվեն, չքվեն հողի երեսից… ինչպես որ իրենք մեր հացը դարձրին լեղի, մեր հացը, որ միայն ու միայն մեր քրտինքից էր ստացվում և դարձրին արճիճ, որ կուլ չի գնում…
     Եվ ուզում եմ, որ նրանց բոլորի հացն էլ խառնվի, շաղախվի արյան և արցունքի հետ, ինչպես մերը դարձրին, մեր արդար հացը, աշխարհի միակ արդար ժողովրդի հացը: Ուզում եմ նրանց հացն էլ դառնա արճիճ նրանց կոկորդում, լուսաբացը գիշերից սև լինի, իսկ առավոտը քաղցկեղ:
     *** Բարությունը, խիղճը սահման ունի, իսկ ատելությունը՝ չունի:
     *** Երեխայի բարությունը երևում է նրանից, որ կենդանիներ է սիրում և ծառ տնկում: Ինչքա՜ն ծառ տնկեցի…բայց կոտրողները անհաշիվ էին…

1980 Ինքնանկար, 18.01.1980, թուղթ, ածուխ, մատիտ, 48-36, ԸՀ, ԷԻՑ

     03.07.1984 Հայելին սովորական զարհուրելի «իրականություն» է…
Նայեցի վրաս և… զզվեցի:
Վերևում, որտեղ գլուխս է և ուսերս, մարդու նման եմ: Գոտկատեղից ներքև` նորից մարդ եմ: Մեջտեղը, որտեղ տեղավորված են «ներքին օրգաններս», եթե «խմած և կերած» չեմ, նորից մարդկային է, իսկ երբ «խմած եմ և կերած», զզվելի է: Վերջ: Կուտեմ և կխմեմ մարդավայել,ինչպես հայրս` Համայակ հայրիկն էր ուտում… և չէր խմում…
Չեմ կարող չխմել… և չեմ ուզում ինձ տեսնել զզվելի:
     Չափավորիր, Էդուա՛րդ, կերած-խմածդ, որ ինքդ քեզ վրա նայելուց չզզվես: Վե՛րջ: Մի խախտիր ձևը և բովանդակությունը  «և՛ ուղղակի, և՛ մասնավորապես»: Եղիր, սիրելի՛դ իմ Էդվարդ, չափավոր (այլևս), որ ինքդ քեզանից չզզվես: Прошу, синьоре Эдвард! (իսկ դու նորից այսօր քյուֆթա, գինի և այլ աղբ):
      21.10.1984 Մենակ եմ բառիս զարհուրելի իմաստով: Ընկեր… ինչքան ուզես կա, ավելացել են նորերը… Մենակ եմ և այդ մենակությունը…
Հիշիր իսպանական զրույցը և հանգստացիր…աղոթիր Ստեփանոսի նման և մարզվիր լողավազանում, որ Ստեփանոսը չուներ:
     28.03.1985 Շատ եմ հոգնել… ոչ ֆիզիկապես, օ՜, ո՛չ, ուժ ու եռանդս մեջս դեռ հորդում է… Հոգնել եմ իմ անիմաստ զբաղմունքներից, որոնք պառավ օրիորդի պես կախվել են ոտներիցս…
     Զզվելի են, լպրծուն և չեմ կարողանում թոթափվել: «Անհրաժեշտություն» կոչված անհեթեթությունը, որ ինձ համար «ոչ մի հասկ» չծնեց, դարձրել եմ սովոր զբաղմունք և մանում եմ, մանում…. Երևի մի օր ինքը կտրվի, մի օր… և որպես անվճռական անձնավորություն, սպասում եմ այդ «բնական» կտրվելուն:
     Պարզապես հոգնել եմ «այսքան հոգնելուց»… Ինչ բավականությամբ կապրեի մի ամիս Աշտարակի կամ Հրազդանի հյուրանոցում, որ ոչ մի զանգ հեռախոսի չլսեի և գրեի «Իգդիրը», որ հոգուս մեջ ճմլվում է, տանջում, ինչպես կորած սեր…
     ***Իմ սիրելու շարքի մեջ մտնում է նաև վրացիները պարելը… ուշս գնում է նրանց պարից: Սրանք էլ պարում են աֆրիկացիների նման, բնական տրվումով: Մնացած բոլոր ազգերը (սովետական) թռչկոտում, «մարզանք» են անում…
    Բացառություն են նաև մեր Սասունի պարերը, բայց ոչ հիմիկվա պարողների: Մի քիչ նման են աշնակցիք, որոնց մեջ դեռ Սասունի արյան կաթիլներ մնացել են:
     11.04.1985 Անցյալ օրը փառավոր անձրև եղավ, իսկական գարնանային` ամպերի ահավոր գորգռոցով, և հորդառատ և կայծակներ… Ուշագնա եմ լինում այդպիսի օրերին գերագույն հաճույքից… կարող եմ գլխաբաց, ոտաբոբիկ շրջել անձրևի տակ, եթե խենթի տեղ չդնեն… բայց կդնեն:
      *** Ամպի գոռոցը երևի Աստծո ձայնն է, իսկ կայծակները` ցասումը, զայրույթը, և եթե կարկուտ չկա և անձրև է հաջորդում, ուրեմն բարկությունը իջած պիտի համարել:
     14.04.1985 Այս ինչ զարհուրելի բան է կատարվում նկարի հետ, երբ քեզ թվում է, որ «լավացնում ես» և հանկարծ մի կես ժամ քնելուց հետո վեր ես կենում և զարմացած, «ուրիշի աչքերով» նայում կտավին… քիչ է մնում ցավից գոռաս… ինչպես ես աննկատ-աննկատ քաքել մեջը արածիդ… և արի ուժ գտի, որ ողջ արածդ քանդես, քերես և մի ամսվա արածդ ջնջես… Օ՜… այս ի՜նչ տառապանք է:
      19.02.1986 Խմել, ինչպես և ծխել, ինչպես տեսնում եմ, ինձ չի կարելի այլևս… բոլորովին անպետքանում եմ, «ձեռից գնում», ջնջոց դառնում:
Բայց ո՜նց չխմեմ Աշտարակի սպիտակ «նեկտարը»… կամ Եղեգնաձորի կարմիրը…
      Խելքս բան կտրում է, բայց «քիմքս» ինձ չի ենթարկվում… գոնե կարողանայի ծխելը թողնել:
      01.12.1986 Չգիտեմ` ինչ է կատարվում մեջս, ուզում եմ… լաց լինել, լացել… Բայց զզվելին նրանում է, որ թացությունից բացի ուզում եմ, որ… տեսնող լինի լացս… այսինքն` ուզում եմ, որ մեկը հարցնի` ինչու ես լալիս… հետաքրքիր է, չէ՞: Իսկ ի՞նչ պիտի պատասխանես, ինչո՞ւ ես ուզում թացություն ստեղծել, առանց այն էլ աշուն է, աշու՜ն…
     Քեզ լաց լինելուց ո՞վ է տեսել, որ էսօր ուզեցիր տեսնող էլ լինի… լաց, լա՜ց, միշտ չի պատահի այդպիսի լավ առիթ… լաց…
      Բայց ինձ չես խաբի, գիտեմ պատճառը: Դու «բառադի», հենց այնպես լացողներից չես և պատճառը Գորբաչովի անհամ ճառերը չեն և ոչ էլ «Մետաքսեի» «Շամիրամը»… բայց ինչ-որ շամիրամանման բան կա երևի…
     *** «Իգդիրը» տվեցի Սարոյին, տարավ մեքենագրելու… այսինքն` վերջացրի… Սարոն քնքուշ, զգայուն սիրտ ունի… ասում է` «հզո՜ր բան է»… հզո՞ր, հզոր չի, բայց ինչ-որ բան կա մեջը, որ գլխի չեմ: Նկար չի, որ հեռվից նայեմ, իմանամ` ինչ եմ արել… Ուր էր, թե մեկը լիներ իմ «անհրավեր այցելուներից», հարցնեի, իմանայի, թեկուզ Վլասի, գոնե Խոռո Դադոյի կամ «Օթելլո Սմբատի»… Չկան, և էլ ի՜նչ իմանամ` ինչ եմ գրել: Ինչևէ, պրծա, «օձիքս ազատեցի»… Բայց գուցե դրանից է, որ լացել ես ուզում… հը՞… ի՜նչ իմանամ, ի՜նչ իմանամ… Եվ ի՞նչ իմանամ` ինչու եմ հիմի, վերջերս մոմ վառում սեղանիս և մոմի լույսի տակ եմ գրում և ուզում եմ նաև նկարել, ինչպես ֆրոնտում նկարում էի ճրագի լույսի տակ…
       Եվ որ Ռեմբրանդտը մոմի լույսերի տակ է հաճախ նկարել, դրանում կասկած լինել չի կարող… Ի՜նչ անուշ, թրթռացող ստվերներ են խաղում մարդու դեմքին… ինչքա՜ն «կիսատոներ», տաք և բաց թանաքի կիսաստվերներով, որ հազար անգամ դժվար է նկարել, քան իմպրեսիոնիստների «գերգունային» զգացողությունը… իսկ «նոր» նկարչության համար – լուսնից հեռո՜ւ… Եվ ո՜նց լաց չլինես…
        28.12.1986 Ես մտածում եմ, որ կյանքը այդ ես եմ… Գիտեմ, գիտեմ, որ կա «օբյեկտիվ» աշխարհ: Բայց ես ե՛ս եմ ու ի՛մ մեջ է իմ նկարչությունը, որ «օբյեկտիվ աշխարհից» եմ քամում… Ե՛ս եմ նկարչությունը և գինին… և կինն էլ հետը… Իսկ Պյութագորասը ասել է, որ ամեն ինչ թիվ է: Ես էլ եմ ուրեմն թիվ… և կյանքը, որ նման է չբուժվող վերքի, որից արյուն է հոսում` կաթիլ-կաթիլ, մինչև ցամաքես.դա էլ ժամանակն է, որ հոսում է անկախ ինձանից, անկախ ինձանից: Ուրեմն ես թիվ չեմ, ինձ չի կարելի գումարել-հանել, բազմապատկել և բաժանել… շա՜տ կշատանամ… Ուրեմն ես ի՞նչ եմ: Ես մեկ էլ չեմ, ուր մնաց երեք: Ես պարզապես զրո եմ…
Ես զրո՛ չեմ, շատ բարդ շինվածք եմ, էությո՜ւն եմ:
      08.11.1987 8-ն է նոյեմբերի: Քո կյանքը սկսվել է 1913, թե 14 թվից (ըստ Հմայակի և ըստ Սաթենիկի տարբեր տվյալների) և կվերջանա մի օր և հենց նոյեմբերին… մի որևէ թվի: Եվ նոյեմբերին, քանի որ նոյեմբերին ես դու փորձում բոլոր հողաբույր (դեռ) գինիները և կարող է պատահել… նորից չափը անցնես…
      Չա՜փը… իսկ ո՞վ է սահմանել և ինչքա՞ն: Դու չես իմանա: Դու երբեք նոր, հողահամ գինին խմելուց չափ չես իմացել և չես իմանա: Ագա՞հ ես, որկրամո՞լ, անկու՞շտ… Օ՜, ո՜չ, կուշտ եմ: Չեմ կշտանում գինուց, նկարելուց և… Տեր Աստված, որ օրը զրկես, խնդրում եմ առ, վերցրու տվածդ հոգին, ոչ մի բանի պետք չի լինի ապրելը:
     Եկան ուսանողները (ինչպես հազար տարի) և բերեցին Եղվարդի նոր գինի… Եկան Աշտարակից` Կարոն, Լիպոն, և բերեցին հին գինի…կռունկի արցունք: Խմեցի և չհիմարացա… խումար էի առավոտյան և սպասում էի (զանգեց, որ գալիս է) և չեկավ: Պատիժը պոչով չի լինում:
Մերոնք էին` Մհերս, Էդոն, Արփենիկը և Ժորժետան, և Արամոս, Մհուկս, Անուշկան և իրենց մայրը: «Սեղանն» էր առատ, բայց ափսոս, որ երգող չկար, չկա՜ր: Առանց երգի ի՜նչ քեֆ… Առանց թասդ լցնողի ի՜նչ, ի՜նչ քեֆ…
      07.02.1988 Դեռ շարունակվում է աշխատելու ռիթմի պակասը և աշխատելու իսկական եռանդը… Ի՞նչ պատահեց… գուցե դատարկությունը «մի տեղում», որը ինձ մոտ դատարկ լինել չի ընդունում… Ինչո՞վ լցնեմ, և շա՜տ լավ գիտես` ինչով, բայց… (խոստովանիր)
Առաջին անգամն է, որ սիրելի, սիրած չունես… և ի՜նչ պիտի անես «դատարկ» սրտով: Անսիրտ բաներ, որ կարելի է և չանել սիրելիս: Օ՜, Էդվարդ, ի՞նչ պիտի ավելացնես նորից «մի ոչխար»-ի վրա…
     28.10.1990 … Զարմանում եմ մի բանի վրա` ոնց սովորեցի մենակ ապրել… Օրեկան երկու-երեք ժամ եմ շփվում մարդկանց հետ, մնացած ժամանակը արվեստանոցն է:
     -Երևի թե պահում է շաբաթ, երկու շաբաթը մեկ Աշտարակ կամ մի տեղ գնալս: Արտյուշան էլ չլիներ, մաքուր ագռավ, սպիտակ ագռավ կդառնայի: Զարմանալի է նաև, որ այդ մենակությունն էլ չեմ զգում, ես եմ ու ես, сам себе падишах:
     -Էս օրագիրն էլ է օգնում, զրուցում եմ ինքս իմ հետ:
      04-05.11.1990 Ես իսկապես որ այսօրվա ամենաերջանիկ ծերունին եմ իմ Հայաստան աշխարհում: Ես Աստծուց ոչինչ չեմ ուզում: Ես Իգդիրի վերջին իգդիրեցին եմ, ոչ մի պահանջ չունեմ իրենից, գիտեմ, որ ինքը` Տեր Աստվածը, ինձ չի տա իմ Իգդիրը, եթե «տվող» լիներ, չէր վերցնի… Ով կտա, թե երբ, էլի իրեն է հայտնի: Եվ եթե Հմայակ հերս չտեսավ Իգդիրը, ես տեսնելու եմ: Բոլոր ճանապարհները տանում են Իգդիր: Սպասիր, սիրելիդ իմ Իգդիր, ես ոչ մի տեղ չկարողացա (չթողիր) տուն շինել ինձ համար: Դու ես իմ տունը, մեր կիսատ «զերզաբու» գլխին իմ արվեստանոցը պիտի շինվի, պիտի շինվի, կապրե՞մ, կհասցնե՞մ…
     Տեր Աստված, խիղճ ունեցիր, թող որ ես շինեմ մեր տունը… 70 տարի հետո… թող որ ես շինեմ: Օգնիր ինձ: Մի մնա անտարբեր… Խնդրում եմ, աղոթում եմ: Մի թողնիր ինձ ամոթով, խնդրում եմ: Ամեն:
     22.12.1990 Իմ արածը կտավի վրա հնարած գույների, իմ սիրած հարաբերությունների տեղադրում է ընդամենը, բայց ֆիգուրատիվ կոնստրուկցիայով:  Կյանքում ոչինչ նման բան չկա, ամեն ինչը իմ հնարածն է:
       Ես ուզում եմ ասել, որ այսպես էլ կարող է լինել: Ուրեմն ես ռեալիստ չեմ:
Ոչ մի «իստ» էլ չեմ, իսկ ի՞նչ եմ:
      … Ես միշտ (երբ հասկացա) նկարել եմ ինձ համար, առավել քան հիմա, նկարում եմ ինձ համար: Եվ պետք կլինի հետո, թե ոչ, իմ գործը չի: