Սերո…

       Իր լուսեղեն մայրը՝ Վարդանույշ մայրիկը, ծագումով Մելիք Օհանյանների տոհմից, իրեն՝ Սերոյին լրիվ անունով էր դիմում Սերովբ, հակառակ բոլոր մայրերի, որոնք արդեն տարիքն անցած զավակներին շարունակում են փոքրացրած անուններով կոչել: Եվ հետը խոսելուց ամենասովորական ընտանեկան հարցերի շուրջ խոսում էր ընդգծված լրջությամբ, խորին ակնածանքով, ձայնն անգամ փոխված և անպայման…կանգնած, հայացքն էլ դեպի Սերոյի դեմքը, բայց նայում էր գլխից վերև:
Խոսում, դիմում էր, ինչպես կդիմեն տան մեծավորին, երբ տանը մեծ եղբայր կար՝ Սուրենը…Երևի այդպես էր դիմել նաև Սերոյի հորը՝ Նիկոլային:
Իրենց՝ Խանզադյանների հսկայական տոհմի բոլոր հոգս ու պետքերը Վարդանույշ մայրիկի բերանով դառնում էին համարյա թե «կարգադրություն», և Սերոն լսում էր լուռ, խոնարհած գլուխը, ամեն ասածին հավանություն տալով գլխի շարժումով, որ պատրաստ է, համաձայն է առանց «հարցը քննարկելու» ի կատար անելու:
       Իսկ որպես ճանաչված, սիրված գրողի՝ «Հողի», «Մխիթար Սպարապետի», «Մատյան եղելությանց»-ի հեղինակի և դեպուտատի, դուռը ծղների վրա բաց էր և բաց է, իսկ այցելուները՝ ոչ միայն Զանգեզուր երկրից, հանրապետության բոլոր՝ հեռու-մոտ շրջաններից, գյուղերից՝ Թալինից, Եղեգնաձորից, Հոկտեմբերյանից, Ղուկասյանից, Ամասիայից, չհաշված երևանցիներին և հարևան նորքեցիներին: Մեկի տնամերձն է վտանգի տակ, մյուսի տունը…«քանդման ենթակա», մեկի տղային հարկավոր է օդաչուական դպրոցում տեղավորելու համար զանգել, խնդրել, Ղարաբաղից եկածին տեղավորել մանկավարժական կամ գեղարվեստի ինստիտուտ…խնդրողները անհամար, իսկ ժամանակը՝ «Շագրենի կաշի»… ե՞րբ է հասցնում գրելը… և ուզես-չուզես պիտի համարվի «առատաձեռն» հեղինակներից, եթե չասենք՝ ամենառատաձեռն:
        Գիշերվա ուշ ժամին զանգում եմ (ես էլ անքուն) և լսում եմ իմ սիրելի Սերոյի հոգնած ձայնը.
       -Հի՞նչ կա…
Եվ քիչ է մնում մի բան էլ ես խնդրեմ,ասեմ թեկուզ, որ արվեստանոցիս տանիքը կաթում է,խնդրում եմ Ձեր…բայց ասում եմ.
       -Հե՛չ, ջանսաղություն:
        -Հա, էդ լավ ասիր…
Ջանսաղություն եմ ուզում քեզ, սիրելի՛ Սերո, քե՛զ, մեծ գրողի՛դ, ազնիվ, մեծ քաղաքացուդ ուժ ու եռանդ, որ ծրագրածդ իրականացնես, որ քեզ դիմողի հոգսը թեթևացնես, քո ուսին վերցնես խալխի բեռը…
Ժամանակը կարող է և յոթանասուն տարեկան արվեստագետին չենթարկվել, բայց ժամանակը ուշ հավաքած բերքին՝ խաղողին, նռանը, թզին այնքան է քաղցրացնում, որ նուռը, թուզը ճաքեր են տալիս…
Ուշ գրածի, նկարածի, երգի մեջ լուսավոր թախիծ է լինում, կարոտ կուտակված, մոռացած սեր նաև:
        Այդպես լինում է բոլոր ճշմարիտ արվեստագետների հետ.այդպես մի օր ստեղծվում է՝ «Մոլորյալ որդին», «Աշխարհս մե փանջարա է», «Երազումս մի մաքի», «Նավզիկե»…
       Ես հին Խնձորեսկն եմ նկարում (երբ դեռ կանգուն էր), իսկ ինքը՝ Սերոն, պատվիրատուի իրավունքով կանգնած է կողքիս և պահանջում, որ հեռվում հազիվ նշմարվող «Պարոն տերի» դղյակի ավերակները, հատկապես կամարակապ մուտքը, «մի քիչ կարգի բերեմ», այիսնքն՝ «վերականգնեմ».վերականգնում եմ, հաստատ արդեն համոզված, որ շուտով այդ էլ չի մնալու:
         Ձորաբերանի պռնկին ենք կանգնած, գյուղի հենց կենտրոնում, և հրապարակ չկա: Խնձորեսկում «հրապարակ» չի կարող լինել, մեկի կտուրը մյուսի բակն է, իմ կանգնած տեղը կես պատշգամբաչափ տեղ է և Սերոն զգուշացնում է, որ հետ գնալուց «զգոն» լինեմ, մի ավելորդ քայլ և…
-Առաջներում, եթե ընկնեիր, ծառերը «կբռնեին», իսկ հիմա «Տերն ընդ քեզ» կլինես…Առաջներում էս ձորերը ծառ ու այգի  էին և ոչ միայն Խնձորեսկի, Գորիսի, Որոտանի կիրճում մի թիզ դատարկ հող չէիր գտնի…հեքիաթային այգիներով էին ծածկված՝ ընկույզը, թուզը, նուռը, հոնը, տանձ ու խնձորը, իսկ խաղողի վազերը բարձրանում էին ծառերի վրա և կարմիր, դեղին ողկույզները ճրագների նման կախվում էին աշնանը, ինչպես Նոր տարվա զարդարված տոնածառը… Միրգը, պտուղը՝ ծով, անհաշիվ, քաղել չէին հասցնում, մնում էին թափված ծառերի տակ, դառնում արջի փայ…
Չկա հիմի. ով պիտի տնկի, շենացնի նորից. բոլորը զբաղված են…զբաղված են:
      Խոսում է տխուր, ինքն իրեն հետ, համարյա թե լացակումած, բայց հետո, շրջկոմում, ավելի քան կասի, կխնդրի (քանիերորդ անգամ), որ չմոռանան իրենց տված խոստումը ծառ տնկելու մասին:
Իսկ մինչև նրանց ծառ տնկելը, Սերոն կարարի իր սքանչելի պատմվածքները այդ ձորերի թանձր մշուշի, կապտազմրուխտ երկինքների մասին, այդ ձորերում, ծերպերում ապրող թուխ, ջլապինդ, խոժոռ մարդկանց մասին, որոնք սկիզբ կվերցնեն «Մթնաձորից», կանցնեն «Կյորեսը» և կմտնեն «Մատյանի» տխուր, ժպտախառն էջերը, օծված Ակսելի լուսավոր ռոմանտիկայով և կաղնե ծառի պիրկ արմատներով՝ կմխրճվեն հողի ու քարափի մեջ և կարմատավորվեն:
Մեր դարի վերջում վեպը, պատմավիպագրությունը, ինչպես և պատմանկարչությունը, օպերային երաժշտությունը մազ մնաց, որ հոգիները տային…համարվեցին ուշացած, դարն ապրած զբաղմունք, անախրոնիզմ…
       Կատարվել է արժեքների սովորական «նյութափոխանակում», վերարժեքավորում: Եվրոպական մեծ ու փոքր ազգերը այդ ժանրերից քամել էին ինչ հնարավոր էր, սպառել էին իրենց պատմությանը վերաբերող հարցերը և, «թեթևացած» անցյալի բեռից, կարող էին իրենց խելքի փչածը գրել, նկարել ու երգել… երաժշտությունը հասցնելով կակաֆոնիայի, նկարչությունը՝ աբստրակտ աբսուրդի, պակասն էլ լրացրին գրողներն ու բանաստեղծները…Անգամ գիտնականներ, որոնց թվացել էր՝ իրենց հարցերը լուծված…վեճի խառնվեցին իրենց օլիմպիական բարձունքից բանաստեղծության և գիտության հարցերի շուրջ…Դժվար ժամանակներ էին, դիմացողը դիմացավ: Երևի պիտի պղտորվեր, որ զուլալվեր…         Եվ պարզվեց սակայն, որ հարցը ժանրերի մեջ չէ, «ծերության» հարց չկար: Կար ընդամենը «լավ ու վատի» հարց, որ միշտ էլ եղել է և լինելու է:
Պարզվեց նաև, որ առանց այդ «ծանր հրետանու» այսօրվա ասելիքն էլ մնացել է «անթիկունք», անպաշտպան, ինչպես հիշողությունը կորցրած մարդը: Իսկ եթե կա աշխարհում մի ժողովուրդ, որ հիշողությունը կորցնելու իրավունք չունի, ապա դա մենք ենք:
        Մենք՝ հայերս, որ նորից դարասկզբին ծնվեցինք, «թեթևանալու» կարիք չունեինք: Մենք պիտի սկսեինք մի քանի սերունդների «չարածից» և, երբ Հայրենականի տարիներին ստեղծվեց «Վարդանանքը», վարպետը՝ Իսահակյանը, մի հանդիպման ժամանակ (ցուցահանդես դիտելուց, որտեղ ցուցադրված էին նաև իմ նկարազարդումները «Վարդանանքի») մեզ՝ դեռ երիատասարդ նկարիչներիս, ասեց.
         — «Վարդանանքը» մեզ համար հարյուր տարվա կերակուր կծառայի:
Հենց այդպես «կերակուր» էլ ասեց, հոգևոր սնունդ չասեց:
Եվ պետք էր, որ ստեղծվեր նաև «Մխիթար սպարապետը», որ «Դավիթ Բեկը» մենակ չմնար, շարունակվեր «Մխիթարով», պետք էր, որ անմիաբանության ողբերգությունը նորից լեզու առներ, և Տեր Ավետիսը, իր տանջված հոգով, կռնչար.«Չհավատա՛ք թուրքերին և»…այսինքն՝ թշնամուն: Իսկ ուրարտական «անբացատրելի առեղծվածին» ուղղամիտ բացատրություն տալու համար պիտի զսպել վրդովմունքը, բարկությունը կարճատես, իրենց քթից այն կողմ չտեսնող պատմաբանների նկատմամբ և գիշերները լուսացնել դեղնած մատյանների վրա, որ ստեղծվի, կենդանություն առնի՝ «Թագուհին հայոց»…
         «Անբացատրելին» դարձավ մեր պատմության շղթայի մեջ օղակ և ոչ փականք, կապան:
        Եվ այսպես, արժանապատվության հստակ զգացողություն, իր ժողովրդի զավակը կոչվելու, իրավունք ու պատիվ ունենալու, ժառանգորդ կոչվելու իրավունք վաստակել, որդիական նվիրումով, ասպետորեն, առանց սեթևեթանքի: Գութանի մաճ, գերանդի բռնելու կարողություն քեզ՝ սիրելի՛ Սերո, պապիդ, չոբան Առաքելի աջ բազկի զորություն, որ մենակ մի հոնի գավազանով կանգնում էր քոչվոր Թարաքյամայի դեմ, որ գարնան գոլից  ծլարձակած արտը պճեղների տակ չտան, չտրորեն:

“Գրական թերթ”, Ե., 1984/85 ?