Կիրիլ Գրիգորիչ Սիլչենկո

Արարատ տրեստի գլխավոր գինեգործ Կիրիլ Սիլչենկո. 1946, կտ., յուղ., 130×60

      Իմ տեսած երևանցիների պատկերասրահում Սիլչենկոն առանձնահատուկ տեղ ունի, և՛ իր տեսքով, և առավել քան, այսպես ասած, բովանդակությամբ, իր ողջ ներքինով, որպես մարդ և Երևանի հին բնակիչ, քաղաքացի: Հասակը /բոյը/ երկու մետրից պակաս չէր լինի, քանի որ ես՝ միջահասակս, նրա մոտ կարճահասակ էի համարում ինձ և հիանում իր փառահեղ կառուցվածքով:
Չեմ հիշում՝ երբ և որտեղ ծանոթացանք: Հավանականը այդ տարիների ցուցահանդեսներն էին, որոնք առանձին հետաքրքրություն էին ներկայացնում իրենցից, քանի որ ներկա էր լինում Երևանի ողջ ինտելիգենցիան, հատկապես հանրապետական տարեկան ցուցահանդեսների ժամանակ:
Հայրենական պատերազմը դեռ չէր վերջացել երևի, քանի որ ցուցահանդեսների ողջ թեմատիկան պատերազմին էր նվիրված, և հաստատ ծանոթության տեղը ցուցահանդեսներից մեկն է եղել, իսկ ծանոթացնողը մեր բոլոր ցուցահանդեսների ակտիվ ներկան, կոնյակի անզուգական վարպետ Մարգարն էր վանեցի, որի ստեղծած կոնյակը Շուստովի կոնյակներից պակաս չէր և, առհասարակ, երևանյան կոնյակը վաղուց դուրս էր փախել մեր սահմաններից, և, եթե մեկը կար, որ կարող էր մրցել Շուստովի և Մարգարի կոնյակներին, իրենք՝ ֆրանսիացիք կարող էին լինել և ոչ…հակառակը: Այո…ես՝ գինին հարգողս եմ ասում և կոնյակը թեյի բաժակով չխմողս, այլ ինչպես Կիրիլ Գրիգորիչն էր սովորեցրել՝ «կարևորելով», կում-կում ըմբոշխնելով…
Ես էի խնդրողը, որ Մարգարը ծանոթացնի այդ անծանոթ հսկային, որը, դատելով իր բեխերի փարթամությունից և երկարությունից քթի երկու կողմերում ուղիղ տնկված, կարելի էր կարծել, որ կոզակ է, թե ինչ, ռուս է միով բանիվ:
Մի երկար շարք հաճոյախոսություններ լսելուց հետո Մարգարի կողմից ծանոթացավ հետս լրջացած /այդ հաճոյախոսություններից/ և ուզեց հավաստիանալ երևի կոնկրետ, թե որն է իմ նկարը, եթե կա ցուցահանդեսում: Չեմ հիշում՝ որ նկարներս էին կախված՝ Դավիթ Բեկը, թե Տանյան: Ակնհայտ գոհունակությամբ դիտելուց հետո նորից ձեռքս թոթվեց և չեմ հիշում՝ ինչ լսեցի, բայց հիշում եմ, որ հալվեցի ես էլ ուրախությունից և տեղն ու տեղը հայտնեցի, որ… կուզենայի իրեն նկարել… եթե ժամանակ կգտնի… Համաձայնությունը կնքվեց և… հաստատելու համար հրավիրվեցի բոլորի հետ իրեն «նստավայրը», որ Արարատ գործարանում էր գտնվում: Եվ ինչպես ինքը ձևակերպեց՝ с корабля на бал, և ոչ ուտելու, այլ ճաշակելու համեստ սեղանից… Իսկ այդ «համեստն» էլ եղավ խնջույքի նման բան… քանի որ հենց տան բակում իրեն էին սպասում մի «թեթև» խումբ զինվորական բարձր աստիճանավորներ…բեռնված փաթեթներով… Իրենց էլ խնդրեց ծանոթանալ նվաստիս հետ, այդ գնդապետներին /դեռ գեներալները քիչ էին/ և նույն հաճոյախոսքերով, որոնցից քիչ առաջ հալվել էի:
Այդ օրվա մասին չարժի գրել, քանի որ դրանք դարձան… սովորական, որպես ընդունված կարգ, բայց հիշում եմ, որ տուն գնացի… 8 գրելով, մի կերպ, զարմացնելով մեր տանեցիներին, որոնք ինձ խմած տեսել էին, բայց… այդպե՞ս… Բացատրեցի, թե որտեղից «աղայի բակից» եմ գալիս և խնդրեցի ուտելու բան, որից ես սեղանի շուրջ համեստորեն թերասնվել էի…
Մի երկու օր հետո, ըստ պայմանավորվածության, ներկերով և կտավով նույն տան պատշգամբում էի, բայց իմացա, որ դեռ на работе: Գնացի նկուղների կողմ…
Հենց առաջին հարկում, իր համեմատ փոքր սեղանի մոտ նստած էր ինքը և հենց այն պահին, երբ նա հերթական ճանճին էր հարվածում, ձեռքին հարվածելու «գործիքը», և հարվածից դիպուկ գոհ վեր կացավ ողջունելով և որպիսությունս հարցնելով: Եվ ասեց, որ մինչև նկարը սկսելը, կուզենար ինձ հյուրասիրել ընտիր տեսակի գինիներով… եթե համաձայն եմ… երևի անցյալ օրը նկատել էր ծարավս դեպի գինին…իսկ ինչու չէր նկատել, որ համարյա թե բանի ձեռք չտվեցի… և հիմա էլ ես ուզեցի հրաժարվել՝ պատճառ բռնելով, որ նկարելուց առաջ լավ չի խմելը… իսկ ինքն էլ ասեց, որ կլինենք չափավոր և просто пригубим… և լցրեց բաժակը հատուկ սպիտակ մուսկատով, որը համարվում էր մեր գինիների թագուհին, ինչպես ինքը որակեց և բաժակը լիքն էր կիսատ…որն էլ խմեցի միանգամից… և ստացա առաջին նկատողությունս. «Այդպես չի կարելի խմել դեգուստացիոն գինին» և ցույց տվեց ինչպես… կում-կում և մի թեթև «ծամելով»: Երկրորդ բաժակը լցվեց նույն մուսկատի «վարդագույնով»… և ասեց, որ սա էլ թագավորական գինի է, և ես խմեցի իրեն օրինակով և արժանացա հավանության նշանի՝ գլխով և բեխերով…
Վերջապես գնացինք տուն՝ պատշգամբ, որտեղ էլ մտադիր էի նկարելու, բացօթյա, պլեներային մտադրությամբ: Բայց եղավ նաև ուրիշ առաջարկություն. «Դուք ուզում եք անմիջապես սկսել, թե…նախաճաշենք, հետո»: Ես՝ միամիտ հիմարս, կարծեցի, որ այդ նախաճաշը դե նախաճաշ կլինի և համաձայնեցի, որ կարելի է, եթե շուտ լինի այդ բոլորը… և մենք մտանք այն սենյակը, որտեղ… այն սեղանն էր…որի վրա դրված էր իր համար պատրաստած օղին և մեծ ապակյա «շտոֆը» գինու… Եվ շուտով էլ հայտնվեց «նախաճաշը»… մի երկար ափսեի մեջ գեղեցիկ «ձևավորված» տապակած ձուկ և մսի կտորներ, որոնց տեսքից շաղվեցին աչքերս, քանի որ քաղցած էի պարզապես…
Տեր Աստված, մտածում եմ, ինչ անեմ… ուտեմ, թե… չուտեմ…Ինքը խոսեց ինձ «համլետային» վիճակից հանելով. «Լավ է, որ ոչ ոք այսօր մեզ չեն խանգարի և մենք էլ հանգիստ կվայելենք եղածը… հանգիստ, առանց շտապելու, ժամը ճիշտ 12-ն է, հիմա, այս պահին ոչ ոք Արարատ տրեստում չի շտապում, բոլորը զբաղված են հացով հանապազօրյա»:
Պատշգամբում արևն արդեն թեքվել էր, և Կիրիլ Գրիգորիչն էլ… մի երկու անգամ թաքուն հորանջելը տեսնելով… լուռ բացում եմ էտյուդնիկս…Եվ ուրախացնելու համար ասում եմ, որ այսօր մի քանի րոպե ընդամենը, տեղավորելու համար անելիքս… դիմացավ մի 15-20 րոպե, բայց տեսնում եմ, որ մարդը ձեռից գնում է, ասեցի՝ դուք գնացեք քնելու Կիրիլ, քնելու… իսկ ես մի կերպ հավաքեցի ներկերս, էտյուդնիկս…անիծելով ինձ ու թուլությունս դեպի այդ գարշելի գինին և որոշեցի ուրիշ կերպ անել ամեն ինչը և վաղվանից… կարծես թե վաղը…նախաճաշ չի լինելու…իսկ վաղն էլ… կիրակի է թարսի պես, և հաստատ թարսի պես, քանի որ հենց կիրակի օրերին են լինում այդ …«բարձրաստիճանավորները»…
Օ՜, Տեր Աստված, դու փրկիր քո ծառային այս… գայթակղությունից, խնդրում եմ: Մյուս օրը շուտ գնացի, որ դեռ հյուրերը եկած չլինեն և երկու փոքր կտավներ վերցրի արագ էտյուդների համար և հաջող եղավ… մոտ ժամ ու կես նկարեցի և մի էտյուդը պատրաստ էր.գլուխը միայն… բեխերով:
Երկու էտյուդ կար արդեն և ես կարող էի առանց իրեն էլ դիմանկարը տեղավորել, այսպես ասած, կոմպոզիցիոն լուծումը ուրվագծել, բայց պիտի խոստովանեմ, որ հարգարժան Գրիգորիչի դեմքը, էտյուդներից տեսած, իմ նախասիրած դեմքերից չէ… համատարած առողջ վարդագույնն էր տիրապետում դեմքին և ֆորմաներն էլ, բոլորը կլորիկ, թմբլիկ էին, տարիքը չէր ազդել և «բռնելու» տեղեր էլ չկային… և մի բան էլ կար, որ կաշկանդում էր ինձ.որպես «օֆիցիալ» դիմանկար էր և ես փորձ չունեի, «իրենից» տպավորությունն ուրիշ էր, իսկ ահա «բռնելու» տեղ չկար: Երևի թե իրեն սազեր կոզակի փափախը հագնել և շորերն էլ համապատասխան և կազաչի շաշկան էլ՝ թուրը կողքին…
Մախլաս, գլախո, գինեգործ ես նկարում և բարի եղիր նկարել: Մի բան էլ հասկացա, որ եթե ուզում եմ նկարել, պիտի նկարեմ до завтрака և ոչ մի դեպքում после завтрака:
Պոսլե զավտրակա չկա, նախաճաշն էլ, ճաշն էլ միասին են և ես էլ դեպի գինի կոչվածի նկատմամբ անտարբեր չեմ և ոչինչ չի ստացվի՝ ոչ օֆիցիալ և ոչ էլ սովորական դիմանկար:
Իմացա նաև, որ քաղաքում աշխատող և գարեջրի և կոնյակի գործարանների «ղեկավարությունը» իրար հետ «սերտ» կապի մեջ են… և այդ «սերտ»   կապն էլ դրսևորվում էր կիրակնօրյա «պիկնիկների» ձևով, և երեք գործարանների վարպետությունը իրենց ընտանիքներով մի որևէ տեղ են գնում ժամանցը միասին գլորելու և իրենց ընտանիքներով հանդերձ… և ես, որ արդեն Կիրիլ Գրիգորիչի «ընտանիքի անդամ» էի համարվում, Գրիգորիչը ինձ նախազգուշացնում էր, որ… վաղը գնալու ենք և բարի եղիր առանց քո զենքերի գալու… և դա էլ նշանակում էր, որ առանց էտյուդնիկի և բան չկերած պիտի լինեմ, որ… ախորժակս չփչացնեմ:
Տեր Աստված, ինչ կար մեր տանը, որ դեռ չփչացնեի ախորժակս… Այդպես, մի 2-3 տեղ գնացինք, բայց տեսա, որ դրանց հետ և այդ «պիկնիկ» կոչեցյալը կարող է և «ուրիշ կերպ» վերջանալ, իսկ իրենց համար սովորական բան էր, բայց ես երկու օր…«խումարի» մեջ էի լինում տանը վեր ընկած… Հիմա նկարագրեմ այդ «պիկնիկներից» մեկը և կտեսնեք որ իսկապես իմ գործը չէր այդ «ղեկավարների» հետ չափվելը…
Գնում էինք /մի հարմար բեռնատարով/ դեպի Ապարանի մի գյուղ, և ես լուռ զննում էի, թե ինչեր են տեղավորում երկու բեռնատարներից մեկի մեջ… որը կարող էր բավարարել մի ամբողջ զորամիավորման… մի տակառ գարեջուր, նույնքան էլ գինի, մի երկու արկղ կոնյակ և մի այդքան էլ օղիներ… և երեք ընտանիքների ուտեստեղեն… կապոցների ու ամանեղենի բազմություն և այլն, և այլն:
Գյուղը, որ գնացինք, զգուշացված էր և հենց տեղ հասանք, կոլխոզի նախագահն իր օգնականներով բերեցին կճուճներով սմետանա, մածուն, կաթ նաև և լավաշի բոխչաներ, պանիր և թթուների տեսակներ…Տեր Աստված, էս ինչ պիտի լինի այդ «պիկնիկը»… Եվ ես ապշած էի մնացել, թե ինչպես այդ «ալկոհոլի վարպետները» հարձակվեցին կաթի, մածնի, սմետանայի վրա… և կես ժամից դատարկեցին այդ բոլորը… իսկ ես, որ «գիտեի»… չի կարելի գինուց առաջ կաթնեղեն գործածել… շվարած նստել էի… Նկատելով իմ վիճակը՝ Գրիգորիչը դարձավ ինձ կշտամբանքով, թե ինչու եմ «պարապ նստել»… երբ իմ «բացատրությունը» լսեց… փառ-փառ ծիծաղեց և հետո ասեց «իրենց կարգախոսը»՝ одно другому не мешает, այսինքն՝ մեկը մյուսին չի խանգարի և մի թաս օղին դատարկեց:
Հետո խորովածի հոտը զգացի և որի ժամանակ էլ բացվեց գինու տակառը… հետո պանիրն ու երշիկեղենը, հետո ներից սմետանան, մածուն, հետո տանից բերած ճաշատեսակները… և վերջում սառը գարեջրի տակառը բացվեց…
Մարգարը՝ այդ վանեցին, որ ամեն ինչի մեջ չափավոր են եղել, նույն «գործով» էր զբաղված՝ ինձ վրա չդադարելով ծիծաղելուց.«Ա՛յ տղա, չլսեցի՞ր՝ ինչ ասաց Գրիգորիչը, մեկը մյուսին չի խանգարում, կեր ու խմիր և ինչ և ինչքան կտեղավորես»…
Կանայք քիչ էին, մնացել էին տանը, իրենց գործին, իսկ տղամարդիկ… նրանց փոխարեն էլ կերան, խմեցին: Եվ ես էլ, լսելով Կիրիլ Գրիգորիչի կարգախոսը, տեսա, որ իսկապես, մեկը մյուսին չի խանգարում… Սիրտս ինչ ուզեց կերա և խմեցի, հատկապես վերջում գարեջուրը, որից էլ երկու տակառ էր, պարզվեց…
Եվ երեկոյան տուն դարձանք… և Գրիգորիչը, տեսնելով վիճակս, ասեց, որ կարող եմ գիշերել պատշգամբում… իսկ ես իջա տան դիմացի պարտեզը և տեսա մի քանի խուրձ դեռ նոր քաղած խոտի կույտ և փռվեցի վրան՝ մտքումս կրկնելով Գրիգորիչի կարգախոսը…այո՛, այո՛, մեկը մյուսին չի խանգարի, չի խանգարի… իսկ երբ արթնացա, տեսա լուսինը գլխավերևումս է և իր դեղին ժպիտն ինձ է նայում… Տեր Աստված, այս որտեղ եմ և… տակս խոտ է, տան լույսերը հանգած են… և… ինչ անեմ… հո չեմ կարող մարդկանց անհանգստացնել… շատ էլ, որ…«ընտանիքի անդամ» եմ դարձել… իսկ ամոթը… երևի տանն եմ թողել… և ուղղվեցի դեպի մուտքը, դեպի դուրս, քաղաք… ապշեցնելով քնած պահակին, որն էլ արդեն վաղուց գիտեր ինձ և ձայն չհանեց, միայն ժամացույցին նայեց և ես էլ նրա հայացքի հետ պատին նայեցի… ժամը 5-ն էր… իսկ թե տանը ինչքան զարմացան մեջքիցս խոտերը հավաքելով, տեղաշորս բացելով… և այդ բոլորը լուռ, զարմացած, տարակուսած… վիճակս տեսնելով…
Այդ պիկնիկի…«խումարը»… մի լրիվ և կես օր տևեց և ինձ խնամեցին որպես հիվանդի… մինչև կպատմեի գլխիս եկածը: Ահա և այդ պիկնիկներից մեկի պատկերը, իսկ մյուսներին արդեն ես էլ սովորեցի:
Եվ իսկապես, որ ոչինչ էլ չպատահեց հետս՝ ոչ գլխացավ, ոչ սրտխառնոց և այլն: Մի քիչ խումարություն քաշի…պակաս… և հանգիստ մնալու, քնելու ցանկություն, ոչինչ, ոչնչի չխանգարեց , իսկ տան «նախաճաշերը» ուրիշ էին և նայած հերթական հյուրին կամ աստիճանավորին…սեղանի տեր՝ թամադայով, կարգ ու կանոնով, ճառերով, տոստերով… և հանգիստ, անկաշկանդ զրույցներով… և թամադան էլ անխափան ինքը՝ Կիրիլ Գրիգորիչը, և վարում էր սեղանը հիանալի, փորձված, դեռ Շուստովների ժամանակից… և, ըստ երևույթին, այդ հանդիպումները եղել էին երևի մշտապես… և շարունակվում էին և վերջը կլիներ երևի… Աստծուն է հայտնի, թե երբ: Եվ… ինձ նստեցնում էր միշտ իր ձախ կողմում, որ չխանգարեմ իր «աջին», որ միշտ գործի մեջ էր լինում…
Խոսում էր իր «բարիտոնա-բասով», հանգիստ, առանց ձայնը բարձրացնելու, բայց պատահում էր նաև, որ կանգնում էր իր ողջ հասակով, երբ խմում էր նշանակալի կենաց և կանգնած էլ խոսելով… մյուսներին խնդրելով, որ նստած մնան: Մեծամասամբ կենացները լինում էին «հնարովի», «էքսպրոմտ», կարծես թե «պատահական», բայց ես տեսնում էի, որ ամեն ինչը չափած-ձևած էր լինում… Ասենք, թե գինեգործության մասին է խոսքը և «աստիճանավորները»… ինչպես և ես կիմանանք, որ… հայրենիքը խաղողի և գինեգործության եղել է, ոչ ավել, ոչ պակաս, հայերի երկիրը, այս հողը: Եվ կպատմի դասախոսության նման բան խաղողի, գինու մասին…այս հողի վրա դեռ… Նոյ նահապետի ժամանակից…
Եվ որտեղից էր հավաքել այդ «տվյալները», պատմական անհավատալի տեղեկությունները, որոնք չես գտնի էնցիկլոպեդիաներում անգամ…
Այդպես, բացատրեց, որ… կարմիր խաղողի հայկական տեսակը և խարջի խաղողի տեսակը եղել են անհիշելի ժամանակներից…/և այդ ժամանակ էլ հենց պեղումները Կարմիր բլուրում, կարծեմ որ վերջացրել էին/…
Այդպես, ֆրանսիացիք, որ հպարտանում են իրենց… բուրգունդյան գինիներով… թող նախ շնորհակալություն ասեն իրենց «միսիոներներին», որոնք «պատահականորեն» հայտնվում էին այս կամ այն երկրներում: Հայաստանից տարան հայկական կարմիր խաղողի մատերը և ֆրանսիացիք ունեցան կարմիր գինին… որն էլ չի տարբերվում մեր Արտաշատի գինուց և այլն, և այլն…
Եվ աստիճանավորները, որոնք զարմացած, ակնածանքով նայում էին այդ հսկային…ոտքի վրա կխմեն հայ գյուղացու կենացը, որ մինչև օրս այգի է խնամում… և որպես… միակ ներկայացուցչի՝ իմ կենացն էլ կխմեն… Եվ մյուս կենացը պիտի լինի… նկարչությունը և առհասարակ, ոչ իմ կենացի հետ… և կհիշի Տրետյակովին, որի հետ ծանոթ է եղել… և կամբողջացնի կենացը՝ խմելով… Ռեպինի, Սուրիկովի և Տրետյակովի նաև կենացը և նորից ոտնկայս:
Եվ նայած ժամանակն ու հյուրերի տեսակը: Ամեն դեպքում էլ գտնելով ասելիք…
Եվ ես հուզված, հիմարացած չէի կշտանում իրեն նայելուց, և սարսափում այն մտքից, որ ինձ… չի հաջողվելու ստեղծել դիմանկար, որ արժանի լիներ այդ հսկային… և չէի սխալվում: Եվ դիմանկարից բան չէր ստացվում… նման էր, բայց «ինքը չէր», ինքը ուրիշ էր, երբ խոսում էր հատկապես…
Տեր Աստված, ինչեր չէի լսում այդ … «նախաճաշերին», այդ, այդ զարմանալի հացկերույթներին, որ մի ամսից ավելի պատիվ ունեցա, բախտ ունեցա այդ մեծ մարդուն տեսնելով, լսելով, հուզվելով և մարդ զգալով եղած-չեղածովս…
Այդպես, մի օր «աստիճանավորների» հետ զրույցի ժամանակ կլսեմ մի ջահել գնդապետի ռուս… և հարցն էլ կլինի կնոջ մասին, և կիսաուրախ ճառից հետո Գրիգորիչի, վեր կկենա այդ գնդապետը ջահել և կասի բաներ, որ հետո էլ, հիմա էլ հիացմունքս և զարմանքս մնում է նույնը:
Եվ վեր կենալով ասեց, որ կնոջ կենացը խմելուց միշտ պետք է, որ տղամարդը կանգնած խոսի… և դա որպես հարգանք այդ էակին տղամարդու կողմից, իսկ կնոջը միշտ էլ կարելի է հարգել և սիրել կամ հակառակը՝ սիրել և հարգել:
Այո, միայն կանգնած: Եվ շարունակեց այսպես. «Այո, կնոջը հարգելու և սիրելու առիթ միշտ կարող է տղամարդը ունենալ… եթե տղա-մարդ է…Ասացեք, խնդրեմ, կա արդյոք մարդկային զգացում ավելի բաձր, մեծ և հրաշալի, քան սերը դեպի այն աղջիկը, երբ առաջին անգամ զգում ես սիրելուց: Չէ որ ողջ աշխարհը կարծես քեզ են տվել… Եվ երբ անցնի այդ առաջին սեր կոչվածը, կսիրես որպես քո կինը, քոնը, միայն քոնը: Անցավ այդ ժամանակը… սիրիր որպես քո երեխաների մայր, որն էլ ամեն բանից վեր է… այդ էլ անցավ…սիրիր որպես քո ընկերոջը անդավաճան և հարազատ…քանի որ իսկական ընկերը լինում է խելոք կինը… Բայց դրանով չի վերջանում մարդուս կյանքը, և եթե կա այդ էակը, փառք տուր Աստծուն, որ ունես ընտանիքիդ տերն ու տիրականը, որ ընտանիքդ ու երեխաներդ մայր, մայր ունեն իրենց գլխին…Ի վերջո, եթե հիշողությունը մարդու ամենասքանչելի զգացումներից առաջինն է, ապա հիշիր, որ այդ «մայրը» եղել է քո առաջին սեր կոչեցյալը, երբ ողջ աշխարհը մի օր քեզ տվեցին…»:
Ահա, թե ինչ ասաց այդ ջահել գնդապետը ռուս և ավելի, շատ ավելի գեղեցիկ և ոճազարդ կնոջ մասին: Եվ վերջում էլ ավելացրեց, որ ունի կին և երեք երեխա՝ երկու տղա և մեկ աղջիկ և կարծում է, որ այդ թիվը շատ հարաբերական է և ամենաքիչը 7 երեխա պիտի ունենա, քանի որ սիրում է և հարգում իր կնոջը, իր նախկին սիրուհուն և այսօրվա իր ընկերոջը, իր երեխաների մորը… ոտնկայս խմենք, թող օրհնվի կինը, առանց որի մենք կնմանվեինք արածող ձիուն…
Այդ թուխ դեմքով սև մազերով ռուս երիտասարդ գնդապետին բոլորը լսում էին համակ ուշադրությամբ, ինչպես և ես, մտածելով սակայն, որ թերևս ոչ իրեն մասին, պարզապես բարոյագիտական «ճառ» է ասում աստիճանավորի իրավունքով… Բայց երբ ասեց, որ 3 զավակ ունի և մտադիր է ավելացնելու դեռ… Ես էլ լրջացա, ինչպես Գրիգորիչը, որ գլուխը հենել էր ձեռքին և բաժակն էր ոլորում զգուշորեն, որ ձայն չհանի…
Ես, որ հենց այդպես էլ մտածում էի, որ բարոյագիտական քարոզ եմ լսում, այնպես լրջացա և պարզապես սկսեցի ինձ համեմատել այդ զարմանալի ռուսի նկարագրած մարդու «նորմաներին»… և վախեցա անգամ, որ բոլորովին էլ նման չեմ և պարզապես ապականվածի մեկն եմ, բայց մտածելով նաև, որ ուշ չէ դեռ գոնե «մի քիչ» նմանվել այդ ռուսին, որ բոլորովին էլ բարոյագիտական քարոզ չէր կարդում, այլ իրեն օրինակը նկատի ուներ և խոսքն էլ հանգիստ էր, սրամտություններով համեմված և գոհ էր, որ լսողները, «մտածմունքի» մեջ են ընկել և նաև ծանր ու թեթև են անում իրենց և նույն համեմատությամբ են զբաղված:
Տարիքովը Գրիգորիչն էր, որը «կորցնելու» բան արդեն չուներ, բայց մտածում էր, իսկ գնդապետի համհարզները…կարծես թե իմ օրին էին, լուռ, գլխահակ լսում էին:
Խմեցինք ոգևորությամբ կնոջ և ընտանիքի կենացը առհասարակ և միառժամանակ լռությունը խախտող չկար: Դե ինչ կարող էր լինել, վիճելու բան էլ չկար, չէ՞: Մեր կողքին նստած էր արդեն գեներալի նման մի մարդ, որից հետո խոսելն էլ պատշաճ չէր կարծեմ, հատկապես ինձ՝ նզովյալիս… Եվ դրությունը «շտկեց» Գրիգորիչը՝ խմելով այդ զարմանալի ռուսի կենացը, ինքն էլ կատակելով նշեց, որ «Ափսոս ուշ է արդեն ինձ համար «հետևելու» այդ իմաստուն խորհուրդներին, բայց… այս երիտասարդները,- գլխով մեզ դիմելով ավելացրեց, — թող որ ականջներին օղ անեն և մտածեն… մտածեն…»: Էլ ինչ մտածեն այդ երիտասարդները, որ նոր են սկսել… մուխտառվելու իրենց մարաթոնը…
Այդպիսի օրեր էլ էին լինում Գրիգորիչի առատ, լի սեղանի շուրջ, իսկ լիացնողները իրենք՝ հյուրերն էին լինում, որոնք, հատկապես զինվորականները սահմանից, Արազի ափերից բերելով վայրի կաբանի ապխտած միս, ձկնեղեն, որսի թռչուններ… և երևի այնպես, ինչպես եղել էր Գրիգորիչի տանը բոլոր ժամանակներում, սկսած Շուստովներից, ընդունված կարգ էր և ոչ ոք չէր կարող հունից հանել:
Հայ հյուրեր չէր ունենում, շատ հազվագյուտ՝ ծանոթ գինեգործներ, ինչպես նրանցից մեկը՝ մի լռակյաց, դեռևս երիտասարդ գինեգործ, որի մասին էլ ինձ ասեց.«Этот парень гений виноделия…но пропавший человек… алкоголик, чувство меры потерял!», չափի զգացողությունը կորցրել է, այսինքն՝ ամբախ-զամբախ խմում է և կորած է գինեգործության համար, բայց հանճար է: Ճշմարիտ էր Գրիգորիչը, և ես հիշեցի մեր երիտասարդ նկարիչներից մեկին, որ բոլորին ծալելու, անցնելու էր, բայց նա էլ… ափսոս, հազար ափսոս:
Գրիգորիչի պորտրեն… տուն տարա… իմաստ չուներ շարունակելը, նախաճաշից առաջ ու հետո շարունակելը… և սարսափեցի նկարածիցս, իսկ նկարածս… կարմիր խնձորի նման բան էր ստացվել… բոլոր կարմիր գույները՝ սկսած կրապ-լակից, անխիղճ, չափս կորցրած քսմսել էի… մի քիչ քրիստոնեական տեսքի բերեցի, քանի որ շուտով ցուցահանդես պիտի լիներ… այսպես ասած՝ անհատական/1947/:
Եվ ցուցահանդեսի օրն էլ գնացի հրավիրելու անձամբ իրեն՝ նորին մեծություն Կիրիլ Գրիգորիչին: Ցուցահանդեսը պիտի բացվեր ժամը 1-ին, իսկ ես գնացի բերելու ժամը 10-ի մոտերին և… խնդրեմ, արդեն նստած էին նոր «աստիճանավորներ», ինքը՝ Մարգարը ևս, և իմ գովքն էլ նոր եռանդությամբ ներշնչեց սեղանավորներին, ինձ էլ տեղ բացեցին սեղանի շուրջ… Ես ասեցի ինչի համար եմ եկել՝ ի ուրախություն բոլորի… իսկ ինձ լցրեցին մի ինչ-որ թաս, որն էլ կես լիտրից պակաս չէր լինի, և պարտադրեցին խմել՝ «շտրաֆ» բացակայելու համար ու մի շնչով: Ասածս, խնդրածս ոչ ոք չուզեց լսել, իսկ պատի ժամացույցը արդեն 12-ը անցնում էր… Խնդրանք, աղաչանք, որ ես «այնտեղ» պիտի լինեմ, առանց ինձ չի կարելի, հյուրեր կան, մինիստրներ և այլն, և պատասխանը եղավ Գրիգորիչի կարգախոսը՝ одно другому не…
Եվ տեսա, որ սեղանակիցների համար իմ ասածը, ինչպես իրենք ռուսներն են ասում՝ горох об стенку, լցրեցի մի մեծ թաս ու բերանս ձեռքովս սրբելով լռեցի… ցույց տալով, որ ինձ էլ պետք չի, թե ինչ, ում ցուցահանդեսի բացումն է՝ թողնելով… իրերի բնական ընթացքին, ինչպես նման դեպքերում դեռ լուրջ մարդը կմտածի: Բայց քանի որ ներկաների մեջ մի հայ կար՝ վարպետ Մարգարը… թախանձագին հայացքս ուղղեցի իրեն, որ մի բան անի: Կարծեմ որ նկատեց… իսկ ժամացույցը արդեն ցույց էր տալիս, որ… ցուցահանդեսի բացման ժամն է…
Մարգարը աննկատ մոտեցավ Կիրիլ Գրիգորիչին և երևի իրենց «լեզվով» մի բան ասեց նրա ականջին… նա էլ հանկարծ ափով մի պինդ ճպացրեց ճակատին ու ընդոստ ոտի կանգնեց…«Господа, мне кажется, что хас ждет одно более важное событие, прошу встать! А стол нас подождет, встать!»:
Նկարիչների տան առաջ ներսն էլ, դուրսն էլ լիքը ժողովուրդ էր, ընկերներ, որոնք քթների տակ ծիծաղում էին, ուսանողներ, որոնք էլ զարմանքով էին նայում ինձ, «անձնական» հյուրերիս տեսնելով դիմացս դուրս եկավ միության պատասխանատու քարտուղար Ստեփան Թորյանը՝ ճնշումը բարձրացած…քանի որ եփած բազուկի գույն էր առել և ֆշացնում էր և ոչ խոսում… հետո մորս նկատեցի, սև էր հագած… հետո կուլտուրայի մինիստրի տեղակալ Անդրանիկ Շահինյանին, որ նույնպես քթի տակ ժպտում էր և հասցրեց մի ֆռազ շպրտել.«Էլ օյին ունես ցուցադրելու»… և հանկարծ պայթեց ծափահարություն… նկարչին ողջ կյանքում երևի մի 7-8 անգամ կծափահարեն… երգիչ չի, դաշնակահար չի, Հրաչյա չի, Ավետ չի և… Շահինյանը ու ես կտրեցինք ժապավենը և ժողովուրդը ծափահարելով դահլիճ մտավ… Մայրս էլ ասեց.«Բոյիդ մեռնեմ, եդքան նկար ե՞րբ ես նկարել»… Ռուբեն Գրիգորիչը, որ կատալոգի առաջաբանն էր գրել, ուրախ ժպտալով «բարի երթ» ցանկացավ և այլն, և այլն: Հետո մի սեղանի վրա հայտնվեցին խելքամաղ կոնյակներ, որ հասցրել էր բերել Մարգարը, և տեսա վեր տնկած բութը Հրաչյայի, որը կում-կում, հանգիստ Մարգարի «Վասպուրական» կոնյակն էր վայելում: Աճեմյանն էլ նստած ինչ-որ բան էր գրում ինչ-որ մոխրագույն տետրակի մեջ, որն էլ «տպավորությունների» գիրքն էր երևի… հետո նկատեցի «իմ» խմբին, որոնք բոլորը մի շարք կանգնած, ձեռքերը գլխարկները բռնած՝ պորտներից ցած բռնած նայում էին «Դավիթ Բեկին»… և եթե այդքանն էլ նկատեցի, նշանակում է, որ խմածս մեծ թասը ոչ մի «տպավորություն» չի գործել…
Եվ հետո էլ ուշ, շատ ուշ, երբ տուն պիտի գնայինք… ինձ մոտեցավ… էն «հանճարեղ» գինեգործը և ասեց, որ… սպասում են «բոլորը» Գրիգորիչի տանը…
Մի ամիս, թե ավելի ցուցահանդեսը բաց մնաց և… միշտ այցելուներով անպակաս… նկարիչների ժամանակն էր… հետաքրքրությունը դեպի նկարիչները մեծ էր:
Կախված էին նաև Կիրիլ Գրիգորիչից արված էտյուդները, պորտրետը… կրապ լակի գերակշռությամբ… հետո այդ մոխրագույն տետրակում /սպիտակ թուղթը չկար/ կարդացի «մի խումբ ուտող-խմողների»…տպավորությունը, որտեղ էլ ասված էր.«Տեսնում ենք, որ վարպետը… /վարպե՞տը/ մի առանձին սեր ունի դեպի… գինեգործները, ցանկանում ենք հաջողություններ» և այլն: