Հորս մասին

      Հորս մասին է խոսքս: Ես ինքս արդեն հայր եմ, իսկ ինքը ինձ երեխայի տեղ է դնում… Իհարկե, նա վաղուց գիտի, որ երեխա չեմ, որին հարկավոր է խնամել, պահել, հոգալ, անհանգստանալ և էլի հազար ու մի բան, որ ծնողը՝ վաղուց հաստատված կարգով, պարտավոր է այդ բոլորը անել. պարզապես ես նրա երեխան եմ: Ինքը 83 տարեկան է, իսկ ես 50… տարբերությունը պատկառելի է, բայց ես նրա երեխան եմ: Թե ես պրոֆեսոր եմ և էլի մի քանի տիտղոս ու կոչում, նրա պետքը չի, երեխան եմ և վերջ:
Առանձին է ապրում մորս հետ, առանձին բնակարանում: Հեռախոս ունի և երբեք չի զանգում: «Թոշակ» է ստանում… Ես չեմ գնում, ավելի շուտ հազվադեպ՝ Զատկին մեծ ու փոքր, Նոր տարուն, Մայիսի 1-ին, Մարտի 8-ին և էլի մի քանի օր տարվա մեջ, խաշ կամ քյուֆթա են պատրաստում և այլն: Մնացած օրերը իրենք, ինքն է գալիս, իսկ ամեն ամսվա վերջին, ավելի շուտ դեռ նոր ամիսը չսկսված սպասում եմ…
Իմ արվեստանոցը 5-րդ հարկում է:
Չի ծխում և ինչպես ինքն է ասում, և ես կարող եմ հաստատել, 40 տարեկանից հետո չի էլ խմել. տեսել եմ: Մենք խմել ենք, իսկ ինքը վերցրել է բաժակը և «ծնգացրել» մեր բաժակներին և դրել է ցած` մի մշտական ժպիտ դեմքին, որը մի քիչ մեղավորի ժպիտի է նման, մի քիչ էլ խորամանկ մարդու. ավելի շատ իր այդ ժպտանման արտահայտությամբ ասում է` գիտեմ, գիտեմ, մի առանձին նշանակություն մի տվեք ձեր արածին, խմեք, և ձախ ձեռքը սեղանին դրած` մատներով ինչ-որ շարժումներ է անում, որը անպայման խոսքեր են, որ չի ասում: Ես այդ պահերին միայն նրա ձեռքին եմ նայում և փորձում եմ ես էլ այդպես անել և ստացվում է… շատ է դուրեկան և ինչ-որ անհասկանալի բավականություն ես ստանում, երբ բաժակը մի ձեռքիդ, մյուս ձեռքով բան ես ասում՝ մատներդ իրար շփելով, քսմսելով:
Իմ արվեստանոցը 5-րդ հարկում է: Պատահում է, որ ուղիղ վերև է բարձրանում, առանց իմանալու՝ այնտեղ եմ, թե ոչ, իսկ հաճախ պատահում է, որ խառնում է շքամուտքերը և բարձրանում է մյուս մուտքի 5-րդ հարկը… շատ են իրար նման մուտքերը… բայց ես միշտ իմ տեղում եմ լինում… Մտնում է հանգիստ, կարծես տասը հարկը ինքը չի բարձրացել… և հետո մյուս մուտքի 5-րդ հարկի ձախ կողմի արվեստանոցի նկարիչը մյուս օրը պատահելիս ասում է. «Հայրդ երեկ իմ արվեստանոցում էր, խոսեցինք մի քիչ»… Դուռը չի ծեծում… և երբ երկար ժամանակ կանգնում է՝ մեկ, երկու, երեք րոպե, եթե ես բարձր չգոռամ՝ ով է, ներս մտի… միևնույնն է կանգնելու է, իսկ ես ոտքերի ձայնից գիտեմ, որ ինքն է եկել: Դուռը ծածկելուց հետո լռություն է տիրում, գիտեմ, որ ինքն է, եթե ուրիշ մարդ լիներ, ներս կգար և վերջ, բայց որ ոչ ոք չի մտնում, ուրեմն ինքն է: Արվեստանոցս մի փոքրիկ նախամուտք ունի մութ, նկարներ են լցված… Սպասում եմ: Ինքն էլ մտածում է, որ երևի մարդ կա ուրիշ, լուռ սպասում է իմ ձայնին:
— Դե՛, ներս մտի, — ասում եմ:
Ամենաքիչը երկու րոպե է տևում երեք քայլը, մինչև ներս մտնի: Երկար ժամանակ դուռն է ծածկում և դռնից մի քայլ առաջ կանգնում: Չեմ նայում իր կողմը, գիտեմ՝ ինքն է, եթե ձմեռ է, իր մուգ շագանակագույն վերարկուով, եթե ամառ է, սպիտակ, գեներալի կիտելով, և գիտեմ, որ մինչև չնայեմ, տեղից չի շարժվի… Գիտեմ՝ ինչ պիտի տեսնեմ և դիտմամբ մի քիչ ուշացնում եմ իրեն կողմը նայելս, շարունակում եմ նկարել՝ հետ ու առաջ անելով: Գիտեմ, որ հետո պիտի ջղայնանամ, որ խանգարեց աշխատելուս, բայց շարժումներս դառնում են դանդաղ, կինոյի նկարահանման պես, ամբողջ մարմինս թմրում է, շարժումներս դառնում են փափուկ, բամբակի, և նստում եմ բազկաթոռին, նկարից հեռու, սենյակի ծայրում, վառում սիգարետը, շրջվում և նայում եմ իրեն… ա՜խ, այդ ժպիտը՝ երեխայի, մեղավորի և էլի հազար բան, բերանացի գիտեմ… հենց հիմա մատիտը վերցնեմ, կնկարեմ այդ ժպիտը… Բայց ես նրան նկարեցի հետո՝ հոնքերը կիտած, փողոցում, մայթի վրա կանգնած՝ կաթի ու մածնի ամանները ցանցազամբյուղի մեջ ձեռքին…
— Ի՞նչ կա,- սովորական խոսակցություն ամեն ամսի սկզբին և արդեն 30 տարի…
Ես ձևացնում եմ, որ թղթեր եմ նայում կամ նկարին, որի վրա աշխատում եմ, իսկ նա արդեն նկարի առաջ է կանգնել և իր սովորության համաձայն մոտիկ, միրուքը համարյա նկարին քսելով՝ նայում է: Ինչպես միշտ սկսում եմ ջղայնանալ… քանի անգամ եմ ասել, մոտիկից մի նայի նկարը… Գիտեմ, որ հիմի պիտի անցնի մյուս նկարներին: Բոլոր պատերը պիտի նայի և այնպիսի տեսքով, կարծես թանգարանում է շրջում և կարծես ես գոյություն չունեմ ներսում… Ո՞վ չի ջղայնանա… ջղայնանում եմ նաև, որ կարծես ստուգելու է եկել: Ամեն մի թիզը պատերի տնտղելու է, գիտեմ և սպասում եմ նստած բազկաթոռին: Հետո անցնում է արվեստանոցի այն մասը, որտեղից ինքը չի երևում, որտեղ պատին՝ մի մեխի տակ կախված են ամբողջ ամսվա նկարածս գծանկարները… Համբերությունը դատարկ բան է… գիտեմ, որ մի տասը-տասնհինգ գործ է կախված և ամեն մի թղթի զզվելի, ներվայնացնող շրխկ-չրխկ ձայները պիտի մեկ-մեկ լսեմ և համրում եմ մտովին… մեկ, երկու… տասներկու… Հետո պարկետը, զարհուրելի պարկետը ճռացնելով՝ պիտի անցնի պատերին կախած բոլոր մեծ ու փոքր նկարներին, մեկ-մեկ ուղղի կամ ուղիղը ծռի: Այդ բոլորը ինչ-որ ձայների նվագակցությամբ, որը նման է մկան առաջացրած ձայներին, երբ սենյակում կարծում է մարդ չկա, մենակ ինքն է… Եվ մի զարմանալի չափի զգացողությամբ, երբ (փորձել է…) գիտի, զգում է, որ պիտի պայթեմ, կանգնում է նորից այնտեղ, որտեղից սկսել էր իր պտույտը, դռան մոտ, կարծես ինքը չէր կես ժամ տևող պտույտի հեղինակը… և, ա՜խ, նույն՝ ինձ խելքից հանող, ամբողջ մարմինս բամբակի նման փափուկ դարձնող մանուկ ժպիտը մեծ, գեղեցիկ, թախծոտ աչքերի ծայրերի կնճիռներին… Եթե այդ կնճիռներն էլ չլինեին, ոչ մի ծերունական բան չկա դեմքին, պարզապես մանուկ է իր սպիտակ գանգուրներով՝ հունական նեղ ճակատին բոլորած, բեխ-մորուքը կարծես սուտի կպցրած, ինչպես ջահել դերասանը Ձմեռ պապիկ խաղալիս հունվարի տոնածառին…
Ձայն հանելը բոլորովին էլ ավելորդ է, և ես էլ, ինքն էլ գիտենք, թե ինչ պիտի տեղի ունենա. ես պիտի տամ ամեն ամսվա վաղուց հաստատված իր ամսական ռոճիկը (թոշակով կապրվի՞…), ինքը պիտի վերցնի, առանց գրպանը դնելու, ափի մեջ խշխշացնելով, գնա, ըստ որում՝ մեծ փող չեմ տալիս դիտմամբ, մանրացնում եմ, որ շոշափելու բան լինի: Կամ պիտի կանգնի, մնա, որը նույնպես սովորական է, մի որևէ  «հավելյալ» առաջարկ անելու համար: Գլուխս կախում եմ՝ զբաղված ձևանալով, և մի քիչ երկարացնում պահը և հետո հեշտացնում եմ ասելիքը.
— Ի՞նչ կա,- հարցնում եմ գլուխս կախ:
— Հե՛չ, ջանսաղությո՜ւնդ:
Բայց մի անգամից չի ասում: Կարմիր բալի գույնի շրթունքները իրար կպցնելով, բացելով՝ ծպծպացնում է՝ ծպ, ծպ, և գիտեմ, որ դա պարզապես լեզվի ծայրը հարմարեցնելու համար է արվում, խոսելու համար և մի քանի անգամ կրկնելուց հետո, մորս անունից հայտնում է, որ՝ ձմեռ է գալիս և լավ կլինի, որ ղավուրմայի մսի համար փող տամ: Դա էլ վաղուց ընդունված ձև է, և գիտեմ, որ մայրս ղավուրմա չի սիրում, չի ուտում, և ամեն տարի կեսը մնում է, տաքերին փչանում, բայց հին իգդիրցու սովորություններից չի ուզում զրկել իրեն: Հետո իր կողմից ավելացնում է.
— Դուք էլ կուտեք, երեխաները սիրում են, մը կտոր ուտես, էթաս գործի, սաղ օրը կուշտ կլես… պրինձ էլ է հարկավոր:
Եթե կա մոտս, ավելացնում եմ ուզածը, կամ ասում եմ՝ կուղարկեմ երեխայի հետ: Եվ, առհասարակ, առանց իր այցելության կարելի է ուղարկել ամեն ամսվա հասանելիքը, բայց, Աստված իմ, ինչո՞ւ զրկեմ ինձ այս աստվածային պանտոմիմայից, ինչո՞ւ մտովին ամեն անգամ չշոյեմ այդ գանգուրները, չգրկեմ այդ՝ մի քիչ կորացած, բայց ջլոտ ուսերը և… և եթե տալիս եմ, գնում է դեպի դուռը՝ օրհնելով ծնունդս, շնորհքս, «ոսկի ձեռներս» և արդեն դուռը ճռացնելիս հայտնում է, որ.
— Մերդ պոպոքի մուրաբայի ուղարկի, չայի հետ կեր…
Եվ գնում է դուռը՝ մի քանի անգամ բացելով-փակելով, իբր թե ուզում է լավ ծածկի դուռը… Գնում է, և ես մնում եմ իր ստեղծած տարօրինակ լռության մեջ՝ հենց իր ժպիտի նման ժպիտ դեմքիս, և ոչ մի նկար չեմ տեսնում շուրջս, դիմացս երկար ժամանակ: Թվում է՝ եկեղեցում եմ, խունկի հոտ եմ առնում և քթիս մեջ խուտուտ եմ զգում… աչքերիս հետ ջրակալում են սենյակի բոլոր առարկաները, լողում են շուրջս… Հաշվում եմ իջնող քայլերը, որոնք բամբ ձայն են հանում ամեն աստիճանը փոխելիս: Հետո ձայները լռում են, և հաշվում եմ, որ արդեն փողոցում է, և գիտեմ, որ առանց կողքերը նայելու, ուղիղ մեր դռնից փողոց կիսելով՝ պիտի անցնի մյուս մայթը՝ չնայելով մեքենաների ճարահատյալ պտույտներին և շոֆերների ջղաձգություններին… Քանի անգամ եմ ասել, զգուշացրել, խնդրել, որ փողոցի անցումներով անցնի, մայթով գնա կամ գոնե շուրջը նայի փողոցը կտրելիս… Ոչ մի տպավորություն, նույն հրեշտակային ժպիտով հավաստիացնում է ամեն անգամ, որ` «Ընձի պան էլ չի պատահի, Իգդիրի պարի (այսինքն՝ բարի) հրեշտակները ինձի հետ են…»: Եվ գնում է միրուքը իրենից առաջ տնկած, վերվերելով, ոտներով մի թեթև քստքստացնելով, ոչ մի ծանոթի կամ բարեկամի չնկատելով, իսկ եթե բարևում են իրեն, կանգնում է, նայում նույն խելքամաղ անող ժպիտով մեղավորի. «Տու՞ ես, Գուրգեն, կամ Բաբկեն» ու շարունակում վերվերել: Տունը շատ հեռու չէ, մեր փողոցի վրա է, բայց երեք խաչմերուկ պիտի անցնի իր հրեշտակների ուղեկցությամբ… Մայթով չի քայլում երբեք և դրա համար էլ նկատելի է: Անհաշիվ ծանոնթներ ունի, և բոլորն էլ գիտենալով, որ բանի տեղ չդնելով, այսինքն՝ չնկատելով պիտի անցնի, իրենք են կանգնեցնում, խոսեցնում, հրավիրում տուն՝ ծնունդի, հարսանիքի, խաշի, ընթրիքի… Մի խոսել էլ իմանա: Կանգնում է՝ բաժակը աջ ձեռին, իսկ ձախ ձեռքով «խոսում», խառնում բաժակները, գլորում, թափում սուփրային, նորից շտկում ժպտալով… իր միամիտի ժպիտով և վերջապես ասում մի քանի նախադասություն, զարմանալի պարզ, հասարակ մտքեր ահավոր պաուզաներով, որի ընթացքում ձախ ձեռքի մատներով է խոսում: Եթե ես հետն եմ սեղանին նստած, հեռացնում եմ բոլոր բաժակները և շշերը իրենից և դեմոնստրատիվ, որ՝ «տես, քաշում եմ մի կողմ, որ չկոտրես, չթափես»… էլի պատասխանը նույն ներողամիտ ժպիտը:
Մի անգամ իր ընկերոջ տղան ձայնագրել էր այդ անխոս ճառը, մի ամբողջ ժապավենի կծիկի վրա երեք-չորս նախադասություն… Մի ճառը պահել են, երբ իրենց տուն ենք գնում, դնում ենք, լսում… քար լռության մեջ ընկնող, չխկացող, ծնգացող առարկաների նվագի տակ…  «Ողջ լինես… Արշավիր ջան… ի՞նչ ասեմ… լավ կլի, որ… առողջ լինես… պետք ես հալա… քո խելքն էլի պետք, պրոֆեսոր ես… ուսանողներդ ի՞նչ կանեն, որ դու չլես… մերոնք, մենք… ես… ծառի տակ մե արկղ Շուստովի կոնյակ եմ պահի… ծիրանի ծառի տակը… տու սիրես ես… ես չեմ խմի… մե բաժակ կխմեմ, որ էթանք… Իդըր (Իգդիր)»:
Ես մեքենայորեն բաժակներն ու շշերն եմ ուղղում, ծռում, տեղափոխում և փակում եմ աչքերս, գլուխս կախում և չեմ բարձրացնում մինչև ժապավենի վերջին խզոցը… քթիս մեջ խուտուտը քանի գնում սաստկանում է, և զարմանալի տաք, երկար արցունքը կախվում է վերի շրթունքիս: Ես զգուշությամբ լիզում եմ, որ վայր չընկնի… աղի, քաղցր աղի… հետո ժպտում եմ իր՝ երևի ճիշտ իր ժպիտով, գլորում ձեռքիս բաժակը, ուղղում, նայում եմ շուրջս՝ ներողություն հայցող ժպիտով…