Եթե ուզում ես նկարել սովորել… 07.06.2002

 Երիտասարդին:

  Եթե ուզում ես նկարել սովորել, նախ պետք է սիրել նկարչությունը, ինչպես սիրում ես երգ ու երաժշտություն լսել կամ կարդալ: Հետո պիտի սկսել մարդուն՝ բնորդին, նկարել, քանի որ մարդը միակ չափանիշն է բնության մեջ և որպեսզի տիրապետես չափանիշի հասկացությանը, որը և օգնելու է բնության բոլոր բաղադրիչները՝ սար, քար, ծառ և այլն, մարդու չափանիշով ընկալել, որ նույն այդ բաղադրիչները գաճաճներ չթվան կամ հսկաներ:
     Իսկ մարդուն հարկավոր է մաս-մաս նկարել: Սկզբից ձեռքերը առանձին, գլուխն առանձին, և հետո զբաղվել որոշ ժամանակ նաբրոսկաներով մարդուց՝ արագ, ոչ երկար ժամանակով, որպեսզի մարդուն ընդհանուրի մեջ զգալ:
     Երրորդ փուլը. մարդու պորտրեն է հարկավոր մանրամասն նկարել սովորել՝ նկատի ունենալով քիթը՝ որպես չափանիշ (սովորական, ոչ մեծ քիթը): Գլուխը պատկերացնել ձվի մեծ տեսակով և ծայրի վրա դրած, և այն բաժանել վերևից իրար զուգահեռ չափերի՝ ճակատ, աչքերի խոռոչներ և քիթ: Քթի վերջից գալիս է բերանը և ծնոտի գիծը: Ականջը տեղավորվում է աչքերի և քթի վերջի տարածքում: Ինչպես էլ որ շարժի, թեքի գլուխը, գլխի «ձուն» մնում է նույն դիրքում, և շրջվելուց, ներքև նայելուց, վերև նայելուց փոխվում են միայն գծերի զուգահեռները: Հեշտ կլինի պատկերացնել այդ բոլորը, եթե գիպսի մոդել սարքվի:
     Գլուխը, ձուն, զուգահեռ գծերը զուգահեռ կրկնում են միջին գիծը, որ անցնելու է գլխի ուղիղ կեսից, ճակատը կբաժանի երկու մասի, ինչպես և քիթը, բերանը:
     Միջին գիծը մնում է անփոփոխ, փոխվում են զուգահեռ գծերը և միշտ զուգահեռ:
     Այդ գլխի ձվաձև պատկերը Ֆերմանյանի հնարանքն էր և շատ է օգնում դեմքի բոլոր մասերը, առանց մատիտի չափերի, տեղավորել բոլոր դիմագծերը և հետո անցնել նրանց առանձնահատկություններին, քանի որ ստանդարտ չափ չկա, բոլորի մոտ տարբեր են քթի մեծությունը, ականջի:
Եվ զահլաս գնաց, ինձանից «տրակտատ» գրող չի ստացվի, չնայած պարզ ձևն է դա բոլոր տեսակներից (այդ ձվի մոդելը հրաշք է):
Ավելացնեմ միայն, որ եթե երիտասարդը մարդուն սովորի վարժ նկարել, մնացած բոլոր կենդանիները նկարելը դատարկ բան են, բոլորը մարդակերպ են, ընդամենը մարդը երկու ոտքի վրա է կանգնած, իսկ եթե չորեքթաթ անի, նույն ձին է, էշը: Ամենակարևորը՝ մարդը՝ որպես չափանիշ բնության մեջ:
    Հրաշալի պորտրետիստներ եմ տեսել, որոնք նկար, կոմպոզիցիա նկարելիս բոլոր մասնակից իրերի, կենդանիների, մարդու չափերը խառնում են իրար՝ խառնելով բոլոր մասնակիցների չափերը:
Մարդը՝ որպես չափանիշ բնության մեջ, հզոր բան է (ոչ ոք այդ մասին չի ասել, չեմ կարդացել):
     Մարդկանց ձեռքերը եթե փոքր են լինում նկարված, գլուխը մեծ է թվում:
Չպետք է խառնել դիտավորյալ դիսոնանսների հետ, որը պորտրետին տալիս է շատ կարևոր բան՝ ընդգծված արտահայտչականություն (Էլ Գրեկոն շատ է դա անում):
      Դիսպրոպորցիան էլ չափավոր պիտի լինի, որ մարդը չդառնա կարիկատուրա (ծաղրանկար):
       Միքելանջելոյի կենտրոնական մեծ կոմպոզիցիան՝ ճակատայինը, ամբողջը դիսպրոպորցիաների վրա է կառուցված՝ սկսած Հիսուսի տորսից, որը այդպիսով նկատելի է բոլոր ֆիգուրների մեջ և եթե կանգնի, բոլորից մեծ կլինի, բայց նստած է «Դատաստանը» տեսարանում (խոսքս «Ահեղ դատաստան» տեսարանի մասին է):
      Քրիստոսի տորսի «չափազանցությունը» իրեն նկատելի է դարձնում բոլոր ֆիգուրների մեջ, չնայած որ ամենափոքր ֆիգուրան է:
 Իսկ Ռաֆայելի կոմպոզիցիաները նույն Սիքստինյան կապելայում արտահայտիչ չեն հենց այն պատճառով, որ… չի իմացել դիսպրոպորցիայի գաղտնիքը, կամ չի ուզել, որ լինի… (չափից ավելի չափավոր են):
Ե՛վ Միքելի, և՛ Ռաֆայելի տարբերությունը դրանում է: Եվ Միքելը հզոր է, իսկ Ռաֆայելը… չափավոր, «սովորական» (և ափսոս, որ մի քիչ ուշ հասկացա «դեֆորմեի» հասկացությունը, ափսոս, չնայած որ կան տեղեր, որ զգացվում են, բայց «չգիտակցված»):
      «Դեֆորմեն» լավ իմացել է Բեթհովենը նաև: Գրողներից՝ Սերվանտեսը, իսկ ավելի հզորը՝ անգլիացին… էլի «թռավ» անունը… Ջոնաթան Սվիֆթը…
 Իսկ նրանից առաջ Նարեկացին և Չարենցը… «Եվ դու, Նարեկ, որպես Դարեհ»…
     Առանց «դեֆորմեի» ստեղծագործությունը չի «արժեքավորվում»… հզոր բան է:
     Այդ դեֆորմեի մասին գիտեր նաև Քոչարը (քանդակների մեջ՝ Դավիթը և Վարդանը):
      Գիտեր նաև Պիկասոն, բայց հասցնում էր զզվելիության:
 Դեֆորմեն հզոր միջոց է և առանց նրա բոլոր արվեստները կդառնան սովորական, «հաճելի», սքանչելի բաներ… Եվ հանճարեղությունն էլ սկսվում է նրանից և կարող է վերջանալ ծաղրանկար դառնալով, եթե «ջուր խառնես»…
     Եվ քանի որ դեֆորմեի մասին ասելուց սկսեցի Էլ Գրեկոյից, ասեմ նաև, որ նա բոլոր ֆիգուրները նկարում էր… ոտները տորսից կարճ, իսկ իր «սրբերի» նկարների համար բնորդ էր վերցնում գժանոցից… քանի որ նրանց մեջ «դեֆորմեն» միշտ ներկա էր: Նրա բոլոր «սրբերի» ձեռքերը անուժ, անպետք են, թույլ, չգործածվող: Այդպես է բոլոր իսկական գժերի մոտ: Իսկ մյուս օրգանները՝ ճակատ, քիթ, բերան և այլն… դեֆորմեի մեջ են… «պատրաստի սուրբ»: