Դավթյան Վ. — Հայրենասիրական ոգեշունչ արվեստ — թերթ, «Սովետական Հայաստան», Ե., 23.07.1965

          Երբ այցելեցի ռեսպուբլիկայի ժողովրդական նկարիչ Էդվարդ Իսաբեկյանի ցուցահանդեսը, ամենից երկար կանգ առա «Ակսել Բակունց» կտավի դեմ:
        …Կապույտի մեջ մխրճված շեկ ու մանիշակագույն ժայռեր, ժայռերի ծերպերին, նրանց վայրի կարծրությանը փաթաթված քնքուշ, թափանցիկ ամպերի ծվեններ…Ժայռեր՝ «Ահա մեկը՝ ռնգեղջյուրի մռութը հառել է մի ուրիշի, որ նման է վիթխարի գորտի: Նրանց մոտ մի ժայռ՝ կարծես ծագող արևի դեմ խոնարհվել է հեթանոս քրմուհին: Նրանից բարձր՝ քարե արծիվը ճիգ է անում թևերը թափահարելու և չի կարողանում»:
         Այն, ինչ Բակունցը քանդակել է իր զարմանալի ու «բուրյան» բառերով, նույնքան զարմանալի գույներով կտավին է դրոշմել Իսաբեկյանը: Կապույտի մեջ մխրճված այդ շեկ ու մանիշակագույն ժայռերի, այդ վայրի լեռնաշխարհի ֆոնին Բակունցն է՝ երիտասարդ, բայց իմաստնացած, տխուր, բայց հպարտ, հոգսերով, դառը խոհերով, բայց և երազանքով ու հիացմունքով առլի: Բակունցն է՝ այդ լեռների ոգին, ահռելի բնությանը ձուլված, նրանով ամբողջացած, նրա բարձունքներով վեհացած, վիհերի խորությամբ խորացած…
        Հոգեբանական խոր կտավ է դա, որ մեզ ծանոթ աշխարհն ու ծանոթ կերպարը նորից է բացում մեզ համար, այս անգամ բացում արվեստի ուժով՝ այդ ծանոթի մեջ գտնում մեզ համար անծանոթը, տեսանելիի մեջ անտեսանելին: Իսաբեկյանի վարպետության լավագույն վկայագրերից մեկը լինելով, այդ կտավն իր մեջ խտացնում է նաև այն ամենը, ինչ բնորոշ ու հատուկ է արվեստագետի խառնվածքին, ինքնատիպությանը, ինքնությանը: Իսկ այդ բնորոշն ու հատուկը վավերականությունն է, մոնումենտալությունը, միշտ հոգեբանական խորության ու ընդհանրացման հասնելու ձգտումը:
        Պատահական չէ, որ Իսաբեկյանը դիմել է Բակունցի կերպարին: Դիտելով ցուցահանդեսը, չի կարելի չնկատել հոգևոր այն մերձությունն ու հարազատությունը, որ կա այդ երկու արվեստագետների միջև: Թեև տարբեր են նրանց արվեստի միջոցները, բայց մոտիկ ու մերձ են նրանց ստեղծագործական ոճը, խառնվածքը, նախասիրությունները: Հոգևոր այդ մերձությունն ամենից առաջ հայրենի հողի, բնաշխարհի նկատմամբ ունեցած որդիական նվիրվածության մեջ է, հայրենի հողն իմաստնորեն սիրելու, հարազատ ժողովրդի պատմությունը, ներկան ու ապագան իմաստավորելու մեջ, իսկ ստեղծագործորեն նրանք մերձ ու մոտիկ են իրականության պատկերման արժանահավատությամբ ու միևնույն ժամանակ այդ իրականությունից ռոմանտիկորեն, բանաստեղծորեն վերանալու իրենց գեղեցիկ կարողությամբ: Նրանք մոտիկ են նաև մանրամասների վրա աշխատելու սիրով, բայց և պատկերը մոնումենտալության մեջ տեսնելու հմտությամբ:
        Էդուարդ Իսաբեկյանը մեր հայտնի և ըստ արժանվույն գնահատված արվեստագետներից է: Բայց այս ցուցահանդեսը, որ կազմակերպվել է նկարչի ծննդյան 50-ամյակի առթիվ և հանրագումարի է բերում նրա ավելի քան 25-ամյա ստեղծագործական կյանքի արդյունքերը, գալիս է ամբողջության մեջ ցույց տալու արվեստագետի ազնիվ դեմքը, մեկ անգամ ևս և այս անգամ ամբողջ ձայնով, ասելու, որ հանձին Էդ.Իսաբեկյանի հայ գեղանկարչությունն այսօր ունի մի վարպետ, որ խորապես հայրենասեր է, հայրենաշունչ, որ նա ժողովրդի նկատմամբ պարտքի խոր զգացում ունեցող արվեստագետ է և այդ զգացումը միշտ գեղարվեստական խնդիր է դարձնում իր համար: Այս ցուցահանդեսը գալիս է նաև կրկին անգամ ասելու, թե տաղանդը կենսական ինչպիսի ուժ է ստանում, երբ արմատները մխրճում է հայրենի հողի մեջ ու սնվում նրա ավիշներով:
        Անցեք Իսաբեկյանի ցուցահանդեսի սրահներով, և թռուցիկ հայացքն իսկ բավական է զգալու, թե ինչ երկրի ծնունդ է հեղինակը, պատմության ինչպիսի դժվարին քառուղիներով անցած ժողովրդի զավակ: Պղնձացած ու վիպական ժայռեր կան այդ կտավների վրա, բայց և կա եռագույն, կապույտ երկինք: Արևախանձ, կարծր ու քարքարոտ լեռնալանջեր կան, բայց և կան մաքուր, բյուրեղյա ջրեր ու զմրուխտյա կանաչ: Հրով ու սրով դեպի այդ լեռներն արշավող հրոսակներ կան, բայց և նրանց դեմ կանգնած կորովի, անզիջում դյուցազուններ: Ավերակված տաճարների սրբատաշ սյուներ ու խոյակներ կան, բայց և նորօրյա փառահեղ կոթողներ, իմաստուն, կնճռապատ ճակատներով ծերունիներ կան և կան գանգրահեր տղաներ…Երկիր հայրենին է այդ կտավներին, այդ երկրի պատմությունն՝ իր ողբերգական ու հերոսական դրվագներով, իր անցյալով ու ներկայով:
Հպարտ, արի ու գեղեցիկ մարդկանց երգիչն է Էդ.Իսաբեկյանը: Նրա արվեստն առնական է, բայց և քնքուշ, ռեալիստական թանձր երանգներ ունի, բայց և՝ ռոմանտիկ սլացք ու նրբություն:
         Հետևելով Իսաբեկյանի ստեղծագործական կենսագրությանը, չի կարելի չնկատել, որ նա հենց սկզբից հակված է եղել դեպի կոմպոզիցիոն արվեստը, հոգեբանական արվեստը: Ստեղծագործական մեծ խնդիրներ դնելով իր առաջ, նա հետևել է մեծերի արվեստին, մեծերի ռեալիստական ավանդներից է ստացել իր մղումներն ու ներշնչումները: Եվ այսօր, երբ ի մի են հավաքված նրա գործերը, ակնհայտ է դառնում, թե նրա ստեղծագործությունը որքան հարուստ է կերպարներով, ժողովրդական կյանքի դրվագներով, համաժողովրդական զգացմուքներով ու խոհերով:
«Մարտ քաղաքի համար», «Դավիթ Բեկ», «Հեծյալները» կտավներից մինչև «Ավարայրի ճակատամարտը», «Պատասխան Հազկերտին», «Խնձորեսկ», «Ակսել Բակունց», «Գանգրահեր տղան», «Ծերունու առավոտը» և այլ կտավներ ստեղծագործական մեծ ճանապարհ է ձգվում.այդ ճանապարհին նկարիչը միշտ ասելիք է ունեցել, միշտ լի է եղել նշանակալի մտահղացումներով և այդ ամենը ձևի ու բովանդակության ներդաշնակության ու արվեստի կատարելության հասնելու որոնումներով է ուղեկցվել:
          Հնարավոր չէ քիչ թե շատ հանգամանորեն անդրադառնալով նկարչի՝ կոմպոզիցիոն տեսակետից բարդ կտավներին, խոսել նրանցից յուրաքանչյուրի մեջ դրված դրամատիկ ուժի ու հայրենասիրական շնչի մասին, սակայն, չի կարելի չշեշտել այնպիսի կտավներ, ինչպիսիք են «Ավարայրի ճակատամարտը», «Պատասխան Հազկերտին», «Դավիթը գառնարած», «Հե՜յ ջան սարեր, Սասնա սարեր», «Աբովյանը Արարատի բարձունքին» և այլն, որոնց մեջ պատմական ու էպոսային թեման բացված է բանաստեղծական խոր ներշնչանքով, ազգային գունեղ կոլորիտով, ժամանակաշրջանի խոր իմացությամբ և մեծ հայրենասիրությամբ: Իսաբեկյանը հաճախ է դիմում հայ ժողովրդի պատմությանը, սակայն, դրանով հանդերձ, նրա հայացքն անցյալին չէ, որ ուղղված է: Իսաբեկյանը անցյալից վերցնում է այն, ինչ պետք է այսօրվան ու ապագային:
Էդուարդ Իսաբեկյանի ցուցահանդեսը ինչպես թեմատիկ, այնպես էլ ժանրային իմաստով շատ հարուստ է ու բազմազան: Ցուցահանդեսի սրահները ծայրեծայր լցնող ավելի քան 300 գործերի մեջ, կոմպոզիցիոն մեծ կտավների կողքին, կան մեծ ու փոքր բնանկարներ, դիմանկարներ, ճեպանկարներ, գրաֆիկական գործեր, գրքերի ձևավորումներ: Եվ այդ բոլորի մեջ շնչում է մեծ մի սեր, սեր դեպի մարդը, հայրենի երկրի հողն ու քարը, թուփն ու ծառը: Իսաբեկյանին հավասարապես մատչելի ու հարազատ են և՛ վիպականը, և՛ քնարականը:
         «Ավարայրի ճակատամարտի» կողքին, ասես նրա ահեղ շունչը մեղմացնելով, Իսաբեկյանը կախել է իր «Անուրջները», ծավալով փոքր, բայց քնարական ուժով համակող ու քնքուշ մի կտավ, «Հեծյալների» կողքին «Մայրն» է, բարության ու խղճի, հոգսի ու քնքշության մի խոնարհ մարմնացում, ողբերգական զորեղ շունչ ունեցող «Առանց հայրենի օջախի» կտավի հարևանությամբ կենսահաստատ, պայծառ սիրով են շնչում «Պատանին ու աղջիկը», «Աղջկա գլխանկար», «Գարնանային օր» և շատ այլ  կտավներ:
        Բնությունը համարյա միշտ առկա է Իսաբեկյանի կտավներում, բայց ոչ երբեք իբրև ֆոն ու դեկորացիա: Կենդանի, գործող ու շնչող բնություն է դա, արվեստագետի սիրով կյանքի կոչված բնություն: Այդ բնությունը վայրի է ու քնքուշ, կոպիտ է ու նուրբ և միշտ արևով, օդով, կապույտով լի: Բնությունը հատկապես լավ է գործում Իսաբեկյանի դիմանկարներում.նա նկարչի փորձված ու հավատարիմ օգնականն է կերպարի հոգեբանությունը բացելիս:
        «Դ.Դեմիրճյան», վայրի, ամեհի բնություն, դարերի շանթերից կարծրացած ժայռեր, բայց ժայռերի ոտքերի տակ ծաղկած դեղձենիներ ու խայտուն, կենարար ջրեր: Եվ այդ ամենն այնպես լավ են խորհրդանշում իր ժողովրդի դժվար անցյալով, նրա տառապանքներով իմաստնացած, բայց կյանքում միշտ նորի զգացումը պահպանած, միշտ երիտասարդ ու առույգ գրողին:
           Ցուցահանդեսում պատկառելի թիվ են կազմում ճեպանկարները, պարզ, անհավակնոտ գործեր, որոնք, սակայն, կենսական մեծ թրթիռներ ունեն, հուզական հարուստ նրբերանգներ:
         Շատ է բազմազան Էդ.Իսաբեկյանի ցուցահանդեսը, ստեղծագործական մի բազմազանություն, որը վեր է ածվում գեղեցիկ ներդաշնակության, իր մեջ ցոլացնելով հեղինակի հոգևոր հարուստ դիմանկարը ու հուշելով այն մեծ հնարավորությունները, այն կարելիությունները, որոնցով մեզ առաջիկայում ևս արվեստի վայելքը կպարգևի նկարչի հասուն ու միշտ ոգեշունչ տաղանդը:

 Վահագն Դավթյան