Շեկոյան Ա. – Իգդիր — թերթ, «Հայրենիքի ձայն», Ե., 16.08.1989

Posted on Փտր 15, 2017 in Uncategorized

Ես ութ տարեկան էի, երբ Օսան տատս առաջին անգամ ինձ տարավ Մարգարա՝ Իգդիրը տեսնելու: Իր Սոնիչկա քրոջ որդի Լևոնի մեքենայով մենք առավոտ շուտ ճանապարհ ընկանք: Լևոնն էր, տատս էր, տատիս ավագ քույր Սոնիչկան էր և կրտսերը՝ Լուսինե և ես: Ավագը Սոնիչկան էր, ճիշտ է, բայց տատս էր ուխտագնացության ղեկավարը: Ես չգիտեի ուր ենք գնում, բայց մեքենայով ճանապարհ գնալն ինձ համար արդեն իսկ տոն էր:

-Օսան, Էջմիածին չիջնե՞նք, մոմ վառենք,- ասաց Անիչկա մոքիրը, երբ քաղաքից արդեն դուրս էինք եկել:

-Չէ,-ասաց տատս,-ետ գալուց մոմ կվառենք:

-Էջմիածինը կա ու կա, ետ գալուց կվառենք,-ասաց Լուսին մոքիրը:

-Դու մի խոսա,-ասաց տատս,- դու խոսելու տեղ հեչ չունես:

-Էլի չսկսեք,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը,- հազիվ ենք հաշտվել:

-Ձե՞զ ինչ կա, -ասաց տատս,-խռովողը՝ դուք, բարիշողը՝ես:

-Էրկուսն էլ դու ես,-Լուսին մոքիրը ծխախոտ վառեց,-էլի չեղած տեղից ուզես ես կռիվ սարքես:

-Քո ծանոթներն են, -ասաց Սոնիչկա մոքիրը,-քո հետ պիտի գնանք, հո մենակ չե՞նք գնա:

-Իմ հետ եմ ասում,-ասաց տատս,-չեմ ասում առանց ինձ գնացեք: Անցած կիրակի խի՞ չեկաք:

Անցած կիրակի լվացքի-բանի մեջ խեղդված էի,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը:

-Մենակ դուք գործ ունեք: Ասենք ի՞նչ եմ խոսում-համոզում, ես մենակ էլ կէթամ, ավտոբուսով: Ես ոտով էլ կէթամ:

-Ախր, այ Օսան, էդ մարդկանց ամեն կիրակի հո նեղություն չե՞նք տա,-ասաց Սոնիչկա մոքրիը:

-Էդ մեկն արդեն ձեր գործը չի.որ նեղանան՝ ինձնից են նեղանալու: Համ էլ՝ ամեն կիրակի չի, էս մի քանի ամիսն ա, եղանակները, որ փչացան՝ էլ բան չի էրևալու:

-Ես ամեն կիրակի պատրաստ եմ, Օսան մոքիր,-ասաց Լևոն քեռին:

-Ավտոբուսը մինչև Վարդուշենց դուռը հասնում ա, Լևոն ջան, դու ասա մորդ ու մոքիրիդ մտքներին տեղ ըլնի:

-Ի՞նչ ավտոբուս, Օսան մոքիր, մեքենան սրանից լավ բանի համար չի:

-Լավ,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը,-էս խոսակցությանը վերջ տանք, ամոթ ա:

-Ամոթն էն ա, որ մոռանում եք,-ասաց տատս:

-Չենք մոռանա, Օսան ջան, -ասաց ավագ մոքիրը:

Ես ուրախ էի, որ վեճն ավարտվեց, որովհետև կյանքում առաջին անգամ մեքենայով երկար ճանապարհ էի գնում, և աստիճանաբար մոտեցող Մասիսն ու մյուս տեսարաններն ինձ շատ ավելի էին հետաքրքրում, քան՝ տատիս ու իր քույրերի վեճը:

Մարգարայում մեր գալը նախապես գիտեին, ու Վարդանուշ տատիկն իր ողջ գերդաստանով մեզ դիմավորեց:

-Օսան ջան,- ասաց Վարդանուշ տատիկը,- էլ ժամանակ չկորցնենք, էթանք:

-Հա, նստի,-ասաց տատս՝ ինձ գիրկն առնելով ու Վարդանուշ տատիկի համար տեղ բացելով:- Էսօր ուզես եմ թոռս ամեն ինչ իրա աչքերով տենա: Հեռադիտակը վերցի՞ր ես:

-Հա, գոյ ի,-ասաց Վարդանուշ տատիկը՝ ձեռքի պայուսակը ցույց տալով:

-Ոտով չէթա՞նք, երկու ոտ տեղ ա:

-Չէ, Լևոնս կտանի,-ասաց տատս:

Լևոնը մի քիչ քշեց ու տեղ հասանք: Ահագին բարձրացանք, որտեղից Մասիսը մոտիկ, շատ մոտիկ էր երևում:

-Հեռադիտակը տուր տենամ, Վարդանուշ ջան,-ասաց տատս:

Ծանր ու մեծ, սև հեռադիտակը հարմարեցրեց աջ աչքին, ապա ձեռքով ինձ իր մոտ կանչեց: Ես մոտեցա, տատս մատով հեռուն ցույց տվեց ու հարցրեց.«Էն սև կետը տեսնե՞ս ես»: «Հա, -ասացի ես»: «Դե հիմի հեռադիտակով էդ սևին նայի»:

Ես հեռադիտակով նայեցի, բայց բան չտեսա նույն սևից բացի, որը հեռադիտակով նայելիս ահագին մեծացավ:

-Տեսնե՞ս ես,-հարցրեց տատս:

-Սևը մեծացավ,-ասացի ես:

-Ո՞ր սևին ես նայում,-հարցրեց տատս:

-Քո ցույց տված սևին: Շատ մեծացավ:

-Էդ սևը տունա: Տուն տեսնե՞ս ես:

Սոնիչկա մոքիրը ուսս բոթեց, և Սոնիչկա ու Լուսին մոքիրներն ինձ աչքով-ունքով հասկացրին, որ ասեմ հա՛, տուն եմ տեսնում:

-Հա՛, տատ, -ասացի ես,-ոնց որ տուն լինի:

-Ոնց որ չի, բալես,-ասաց տատս,-հայրիկիս տունն ա: Կողքի թուլ սևերը տեսնե՞ս ես:

-Հա,-ասացի ես,-էլի սևեր կան:

-Հայրիկիս բաղն ա,-ասաց տատս,-ծառներն են: Ծառներից աջ էն մեծ սևը Դրոյենց տունն ա: Իդրա հայտնի մարդկանցից էր, բալես, կմեծանաս՝ կիմանաս: Դրա վերևի սևը Էդիկենց տունն ա,-ասաց տատս՝ ավագ քրոջ կողմը շրջվելով: -Սոնիչկա, արի, Էդիկենց տունն ա, ոչ մի անգամ էսքան լավ չէր էրևացել:

-Էդիկն ո՞վ ա, տատ,-հարցրեցի ես:

-Հիմի մեծ նկարիչ ա դառել,-ասաց տատս,- Իսաբեկյան ա ազգը: Խաբար եմ անելու՝ գան-տենան:

-Ինքը ի՞նչ նկարիչ ա, տատ, ապարատո՞վ:

-Չէ, իսկական մեծ նկարիչ ա, կմեծանաս՝ կիմանաս: Թութունի բաղերը,-ուրախացած ճչաց տատս՝ հեռադիտակն աչքից չկտրելով: -Բալես, Աստված քու խաթեր էսօր լավ օր ա արել, որ ամեն ինչ տենաս: Հրեն թութունի բաղերը, մոտիկ արի, Լուսին:

Լուսին մոքիրը հեռադիտակով նայեց, հետո հեռադիտակն ինձ տվեց՝ էլի թաքուն աչքով-ունքով հասկացնելով, որ տատիս չհակաճառեմ:

-Տատ,-ասացի ես,- էդ երկար սևերը թութունի բաղե՞ր են:

-Հա, -ասաց տատս,-Լուսին մոքիրդ յոթ-ութ տարեկանից թաքուն մտնում էր էդ բաղերը, թութունը թղթով փաթաթես էր ու ծխես էր: Յոթ-ութ տարեկանից ծխես ես, չէ՞, Լուսին:

-Հա,-ամաչելով խոստովանեց Լուսին մոքիրը,-յոթ տարեկանից ծխես եմ:

-Հիշե՞ս ես, որ հայրիկը ճիպոտով մատներդ դաղեց:

-Հա, ծխելուս համար:

-Ես հիշես եմ, որ հայրիկը մատներդ ճիպոտով դաղեց,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը,-Էնքան դաղեց, մինչև մատներիցդ արուն դուս էկավ: Էսօրվա պես հիշես եմ:

-Տատ, էդ բոլոր սևերը Իգդիրն ա՞,-հարցրեցի ես:

-Հա, էդ ամբողջը Իդրն ա. Էդ բոլոր սևերը:

-Հայրիկն էլ Իգդիրին ասես էր Իդր,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը:-Օսան, հիշե՞ս ես, որ Արշոյենք քեզ ուզելու էկան: Հայրիկն ասաց, որ մինչև ինձ չպսակի, քեզ մարդու չի տա: Արշոյենք քոռ ու փոշման գնացին, որտեղից որտեղ մի քանի օրվա մեջ իմ էրիկ Սամսոնին ճարեցին ու էրկուսիս միասին ուզեցին:

-Հրեն Արշոյենց տները: Սաղ-սաղ մի քանի ամիս իրանց տունն ապրեցի,- ասաց տատս:

-Վայ թե տարուց ավելի էր,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը:

-Տասնութի գարունը կարգվեցի, աշունն արդեն Էրևան էինք:

-Խարսնիսին հիշե՞ս ես, Օսան, որ Արշոն մի բուռ խարիրանոց թողեց սազանդարներին,-ասաց Լուսին մոքիրը:

-Հա,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը,-Սամսոնն ամոթու կուչ էր եկել, ամաչես էր, որ զինքն էդքան փոչ չունի:

-Խարիրանոցներն Արշոն որ թողես էր, Հայրապետի Վերգուշն ասաց՝ էլ ո՞նց կեղներ, մաթայզատի: Ուզես էր ասեր՝ գոռոզանաս ես,-ասաց Լուսին մոքիրը:

-Սամսոնը խարսնիսին ահագին խեղճացար էր.համ փողի հաշվով, համ էլ՝ խեղճն ախր ինձ սկի չէր ճանչնալի, -ասաց Սոնիչկա մոքիրը:

-Հա,-ասաց տատս,-Արշոն Սամսոնին զոռով էր բերել, որ քեզ առնի:

-Էրնեկ էն օրերը,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը,-էրկուսն էլ կային:

Արշավիր պապիս ես երբեք չեմ տեսել: Իմ անունն աշխարհում միակ բանն էր, որ տատիս խեղճացնում-ճնշում էր:

-Էթանք,-ասաց տատս,-էսքանն էսօր հերիքա:

-Հա,-ասաց Վարդանուշ տատիկը,-էթանք, սեղանն արդեն քցած-պատրաստ ա:

-Ի՞նչ սեղան, այ Վարդանուշ, էլի նեղություն ես քաշե՞լ,-ասաց տատս:

-Ամոթ չի՞, Օսան ջան, ի՞նչ նեղության մասին ա խոսքը: Հաշվեք՝ մի քուր էլ ավել ունեք:

-Իմացա՞ք,-քույրերին ասաց տատս:

-Վարդանուշ քույրիկ, ամեն անգամ մեզ ամաչեցնես ես,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը:-Կուշտ կերել-եկել ենք, էդ սեղան քցելդ պարտադիր չէր:

-Ամաչելունն էդ քու ասածն ա,Սոնիչկա,-ասաց տատս:-Էթանք:

-Էթանք, բան չունեմ ասելու,-ասաց Սոնիչկա մոքիրը:

Երբ մեքենայից իջանք, տատս ականջիս ասաց: «Արմո ջան, Վարդանուշը Արշո պապիդ ազգականներից ա»:

-Տատ, բա Էջմիածին չե՞նք գնում,- ասացի ես,որովհետև մեքենայով ճանապարհը շարունակելն էր իմ ուզածը:

-Մարդիկ պատիվ են տալի, բալես, մի քիչ նստենք, կէրթանք:

Սեղանը բացած էր այգում՝ ծառերի տակ: Բոլորը՝ մեծ ու փոքր, մեզ էին սպասում: Խորովածը կրակին արդեն թշշում էր: Ես տեղավորվեցի իշոտնուկին՝ տատիս մոտ, և տատս ականջիս ասաց.«Իդրը դուրդ եկա՞վ, Արմո ջան»:

-Շատ,-տատիս դուր գալու համար ասացի ես:

-Հայրիկիս տունը լավն էր, չէ՞:

-Հա, ասացի ես,թեև ստվերներից բացի ոչինչ չէի տեսել:

-Մի օր մոտիկից, առանց հեռադիտակի էդ սաղ կտենաս: Ես քեզ էդ բոլորը ցույց տվեցի, որ միտդ պահես:

-Տատ,-ասացի ես,-Լևոն քեռու ավտոյով գնա՞նք Իգդիր:

-Չէ,-ասաց տատս,-հիմի ժամանակը չի:

-Չեմ ասում հիմի: Ուտենք, պրծնենք, հետո:

-Ես վայթե էլ Իդրը չտենամ:

-Ինչի՞, այ տատ:

-Իդրը թուրքերինն ա, հիմի թուրքերին ա պատկանում:

-Ո՞նց ա թուրքերին պատկանում:

-Էն սալդատներին տեսար, չէ՞:

-Էն ավտոմատավորնե՞րը:

-Սահմանապահներ են: Փշալարերից դենը Թուրքիան ա: Մի ժամանակ Հայաստան էր, բայց հիմի Թուրքիան ա:

-Իգդիրն էլ Թուրքիայի մեջ ա մտնու՞մ:

-Հա, Իդրն ու մնացած բոլորը:

-Մասի՞սն էլ:

-Հա, Սուրբ Մասիսն էլ:

-Գրավել են,-ասաց տատս,-խլել են:

-Դուք Իգդիրից փախա՞ք, տատ;

-Տեղահան արին: Ուժի զոռով տեղահան արին:

-Բա էլ Իգդիր չե՞ք գնալու:

-Ես երևի էլ չհասցնեմ, բայց դու մի օր հաստատ կէթաս: Դրա համար հայրիկիս տները քեզ ցույց տվի, որ միտդ պահես: Տները ոնց որ կային՝ էդպես էլ մնաս են: Մտահան չես անի, չէ՞, Արմո ջան:

-Չէ, տատ,մտահան չեմ անի,-ասացի ես:

***

Ծաղիկներ էին.մեր չորսբոլորը կարմիր ու սպիտակ ծաղիկներ էին, որոնց միջով նեղլիկ արահետը մեզ տարավ դեպի դուռը: Տատս գոգնոցի մեծ գրպանից բանալին հանես, ու դուռը ճռռալով բացվեց: Սեղանի մոտ Արշո պապս գլուխը ձեռքերի մեջ ամուր բռնած՝ նստած էր: Դռան ճռռոցից պապս սթափվեց ու նայեց մեր կողմը: Ես պապիս մեր տան պատի միակ լուսանկարից գիտեի և իսկույն ճանաչեցի: «Օսա՞ն,-ասաց պապս,-էդ խի՞ ուշացար»: «Գնացել էի թոռանդ հետևից,-ասաց տատս»: «Էդ էրեխեն իմ թոռն ա՞,-հարցրեց պապս»: «Հա, Արմոն ա՝ Ակոբի տղեն,-ասաց տատս»: Պապս նստած տեղից վեր կացավ, հաղթանդամ ու ծանր մոտեցավ ինձ, գրկեց ու ասաց.«Արմո ջան, բալես, իսկը իմ կտորն ես, ո՞նց չճանաչեցի»: «Ես քեզ մեր պատի լուսանկարից ճանաչեցի, պապ,-ասացի ես»: «Փառք Աստծո,-ասաց պապս և ինձ ավելի ամուր գրկեց»: Ես զգացի, որ դեմքս թրջվեց, և հասկացա, որ պապիս արցունքներից է դեմքս թրջվում: Հենց այդ պահին էր, որ տատս ասաց.«Զարթնի, բալես, Էջմիածինն ա»:

Ես տատիս գրկում արթնացա, և տատս նորից ասաց.«Զարթնի, Արմո ջան, Էջմիածինն ա»: Մինչ երազից կսթափվեի, մենք արդեն տաճարում էինք: Տատս յոթ մոմ առավ, ինձ գրկեց-բարձրացրեց, որ ինքս մոմերը վառեմ ու կողք կողքի շարեմ:

-Էս մեկը իմ հայրիկ Մաթևոսի սուրբ հոգու հանգստության համար,-ասաց տատս: Ես առաջին մոմը կողքի վառվող մոմի բոցից վառեցի ու խրեցի ավազի մեջ:

-Էս մեկը քու պապ Արշավիրի սուրբ հոգու հանգստության համար,-ասաց տատս:

Ես մեր երկրորդ մոմը մոտեցրի մեր առաջին մոմի բոցին, վառեցի ու խրեցի ավազի մեջ:

-Էս մեկը եղբայրներիս՝ Հայկի ու Արամի սուրբ հոգիների հանգստության համար,-ասաց տատս:

Ես մեր երրորդ մոմը մոտեցրի մեր երկրորդ մոմի բոցին, վառեցի ու խրեցի ավազի մեջ:

-Էս մեկը քույրիկներիս՝ Եպրաքսու ու Արփենիկի սուրբ հոգիների հանգստության համար,-ասաց տատս:

Ես մեր չորրորդ մոմը մոտեցրի մեր երրորդ մոմի բոցին, վառեցի ու խրեցի ավազի մեջ:

-Էս մեկը մեր նահատակ հայրերի սուրբ հոգիների հանգստության համար,-ասաց տատս:

Ես մեր հինգերորդ մոմը մոտեցրի մեր չորրորդ մոմի բոցին, վառեցի ու խրեցի ավազի մեջ:

-Էս մեկը մնացողաց փրկության համար,-ասաց տատս:

Ես մեր վեցերորդ մոմը մոտեցրի մեր հինգերորդ մոմի բոցին, վառեցի ու խրեցի ավազի մեջ:

-Էս վերջինը, Արմո ջան, քու համար, որ քու էդ սիրուն աչքերով Իդրը տենաս:

Ես մեր վերջին մոմը մոտեցրի մեր վեցերորդ մոմի բոցին, վառեցի ու խրեցի ավազի մեջ:

Երբ Լևոն քեռու մեքենայով վերադառնում էինք, ոչ ոք չէր խոսում, լռություն էր: Կեսճանապարհին տատս խախտեց լռությունն ու ասաց.«Փառք քեզ, Աստված, որ բախտավորեցրիր. Արմոս Իդրը տեսավ»:

Տատիս երկու քույրերը դարձյալ ինձ թաքուն նշան արին, որ չհակաճառեմ, ասեմ՝հա՛, տեսել եմ:

Խեղճերն ի՞նչ իմանային, որ ես իսկապես տեսել էի Իգդիրը:

 

Արմեն Շեկոյան

 

 

Leave a Reply

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են *-ով