Խանզադյան Ս. — Մեր կերպարվեստի վարպետը — ամս, «Սովետական Հայաստան», Ե., հ.11, 1984

Posted on Փտր 15, 2017 in Uncategorized

Քառանսունհինգի վերջերին պատերազմից տուն էի եկել: Գտա հին ընկերոջս՝ բանաստեղծ Հրաչյա Հովհաննիսյանին, որն ինձ ծանոթացրեց Էդուարդ Իսաբեկյանի հետ: Ես անվերադարձ սիրեցի իմ այս նոր ընկերոջը…
Հիմա Էդուարդը, որ ինձնից մեկ տարով է մեծ, յոթանասուն տարեկան է: Ի՛նչ սխրալի կյանք…
Ես առնչվեցի նրա պատերազմական տարիների կտավներին: Դրանք՝ պատերազմի մարդիկ, թե՛ ճակատում, թե՛ թիկունքում սխրագործ են, բարի ու անընկճում կամքի տեր: Նրա «Տանյան» (Զոյա Կոսմոդեմյանսկայա) ինձ կախարդեց: Կախաղանի սյան առջև, ֆաշիստ մարդասպանների օղակում աղջիկը կանգնած է վեհ, ինչպես քրիստոսաքույր, որ հպարտ է իր հոգու հարստությամբ, այն գիտակցությամբ, որ գնում է դեպի անմահություն…
Իսաբեկյանի «Տանյան» տեսնելով՝ ես հիշեցի Ցղնա գյուղացի
նուրբ ասեղնագործող հրաշալի Սիրանույշ օրիորդին, որին թուրք բարբարոսները 1918 թվականին նույն ձևով կախեցին Ցղնա գյուղի սբ.Ստեփանոս տաճարի խաչից:
Տարիներ հետո ես խոնարհ ու կախարդված նայում էի Իսաբեկյանի «Նազվիկեն», որ թվում է Անահիտ պտղաբաշխ աստվածուհին է՝ իր առասպելական գեղեցկությամբ՝ պատրաստ տասնմեկ տղա-զավակ ունենալու:
«Նավզիկեի» մեջ ես տեսա և՛ Տանյային, և՛ Սիրանույշին՝ հարություն առած, մայրական խորհուրդներով լեցուն:
Գեղագետը հասել է կատարյալ արարչության: Ֆաշիստի կախաղանն ու թուրքի յաթաղանը անզոր են սպանելու կյանքը: Կյանքը կա, ապրում է իր հրաշք ուժի մեջ: Ապրեցնելը բոլոր ոճերի ու գույների արվեստների աղն է: Արվեստը պետք է ապրեցնի: Իսաբեկյանի արվեստն ապրեցնող է, նրա պատերազմական մարդիկ, լինեն «Վարդանանքի», թե՛ «Մխիթար սպարապետի», Ռոստովի պաշտպանության, թե՛ Թամանյան դիվիզիայի մարդիկ, հազար հինգ հարյուր տարվա խտացումով, նույն արարչագործ էությունն ունեն՝ ապրել, ապրեցնել: Իսաբեկյանի կերպարները հոգու վիթխարի ուժով են ստեղծված, և բոլորն էլ կարծես իր «Պատանի Դավթից» են գալիս:
«Պատասխան Հազկերտին» կտավը, որ կարծեմ մտահղացվել է պատերազմի օրերին, նաև պատասխան էր Հիտլերին, պատասխան օսմանյան թուրք մարդակերներին: Պատասխան… Այո՛, պատասխան, որ տվին Ավարայրի դաշտում, Սարդարապատում, Բեռլինում: Արվեստը արվեստ է, երբ ժամանակներ ու տարածություններ չի ճանաչում, կապում է վաղնջականն այսօրվան և այսօրվանը՝ հետագա դարերին:
Մեծ արվեստը ժամանակներն իրար կապող ամենից վստահելի հոգեբանական կամուրջն է:
Եվ եթե նայենք Իսաբեկյանի «Սայաթ-Նովա» և «Իսահակյան» կտավներին, կտեսնենք, որ այդ հոգեբանական կամուրջը կենդանի է, առաջինի բանաստեղծական հանճարի շարունակությունը երկրորդի մեջ է: «Աշխարհքս ու՞մն է մնացել, որ ինձ ու քեզ մնա, գոզալ»: Սա առաջին մեծը: «Հերթը հիմա քոնն է, մի պահ դու էլ նայիր սեգ ճակատին ու անցիր»: Սա էլ երկրորդը:
Շուրջ քառասուն տարի մենք միասին ենք: Միասին են մեր զգացմունքները, գաղափարները, հոգին: Համո Սահյան, Հրաչյա Հովհաննիսյան, Պարույր Սևակ, Վահագն Դավթյան, Աբիգ Ավագյան, Սուրեն Աղաբաբյան, Հրանտ Թամրազյան, Հակոբ Սալախյան՝ մի ատաղձի հոգեբանական երևույթներ, որ Իսաբեկյանի հետ վայելել ենք Հայաստան աշխարհի հմայքները:
Վաթսունմեկ թվականից սկսած բազմաթիվ անգամներ միասին եղել ենք Խնձորեսկում: Մի տարի, ամբողջ երեք ամիս ես Էդուարդին թողեցի Խնձորեսկի իմ բարեկամ Բրդանունց Ալե ապոր ու նրա աստվածաշունչ տիկնոջ՝ Պայծառ-Աքայի տանը: Էդուարդը սիրեց Խնձորեսկը որդիական պատկառանքով: Առասպելական Խնձորեսկն էլ սիրեց նրան: Արդյու՞նքը: Մեծ էր: Ահա Իսաբեկյանի «Խնձորեսկ» գերազանց արվեստով արված կտավը, հին Խնձորեսկը, որ դրանից մի երկու տարի հետո դադարելու էր ապրելուց (փոխվեց նոր տեղ): Իսաբեկյանի «Խնձորեսկը» քարե դարից ու հեթանոս հայերի Արարատյան թագավորությունից մինչև Մխիթար Սպարապետ ու Մելիք Թունյան հովիվ պատանին (սոցիալիստական աշխատանքի հերոս) ձգվող ազգային տարեգրություն է՝ գույների սքանչելի համադրությամբ:
Ազատ, ինքնատիպ, հաճախ ըմբոստ բնավորություն է Իսաբեկյան մարդը, Իսաբեկյան վարպետ նկարիչը:
Հիսունական թվականներից ես մտերիմ էի վրաց մեծ գրող Կոնստանտինե Գամսախուրդիային: Մի անգամ բատոնո Կոնստանտինեն ինձ ասաց.
-Շատերն են ինձ նկարել, սակայն միայն Իսաբեկյանի կտավի ես-ը ես եմ, իմ հոգեբանության պոռթկումը:
Ինչ-որ տեղ Դ.Դեմիրճյանը, Կ.Գամսախուրդիան և Է.Իսաբեկյանը համաձուլվածք էին, հրաշալի եռյակ: Մի տարի առաջ, երբ Վրաստանը տոնում էր իր այդ մի մեծ զավակի 90-ամյակը, ես, որ ներկա էի այդ հոբելյանին, Վրաստանին նվիրեցի Իսաբեկյանի «Գամսախուրդիա» գործի երեք էսքիզ, որ ինքը՝ Էդուարդն էր տվել ինձ: Մի տեսնեիք, թե ինչ ուրախությամբ ու ոգևորությամբ մեր արյան ու հավատի եղբայրներն ընդունեցին այդ գործերը: Սա եղբայրության լույս էր:
Մի երեսուն տարի առաջ սահմանապահները մեզ՝ Էդուարդին ու ինձ տարան կանգնեցրին Արաքսի ափի մի աշտարակում: Այդտեղից լավ երևում էր Իգդիր քաղաքը, որ Իսաբեկյանի ծննդավայրն է: Հարցրի՝ հիշու՞մ ես ձեր տունը:
-Այսօրվա պես: Վեց տարեկան եմ եղել, երբ թողել ենք Իգդիրը:
Մեր այս այցի արդյունքը եղավ Էդուարդի «1915 թ. առանց հայերնի օջախի» եղեռնի թեմայով ստեղծած կտավը և իմ «Տունը» պատմվածքը: Ու էլի բաներ:
Ով չի հիացել Իսաբեկյանի «Աբովյանը Արարատի բարձունքին» գործով: Սա սոսկ փաստի գրանցում չէ: Աբովյանը հաստատուն կանգնաց է ծեր Մասսի գլխին: Միտքը՝ «Սա իմն է»:
Իսաբեկյանի ուժը հատկապես ընդգծված է Մարդ և բնություն զուգակից էության մեջ: Նրա գործերում մարդը բնություն է, բնությունը՝ մարդ: Ահա Դ.Դեմիրճյանի դիմանկարը՝ Երասխաձորի Քարավազի կիրճերի համայնապատկերի վրա: Երկու հանդիպակաց վիթխարի ժայռեր, մեջտեղը Դեմիրճյանը: Իրար լրացնում են՝ հայրենի երկիրը թշնամիներից պաշտշանելու հզորությամբ:
Երևի մեզանից ոչ ոք այնպես խորությամբ չի ընկալում Ակսել Բակունցի արվեստը և ձուլվում նրա հետ, ինչպես Է.Իսաբեկյանը: Բակունցը նրա կուռքն է:
-Բակունցով,- ասաց մի անգամ նա,- ես շփվում են հայ ոգուն:
Եվ նա ոգեղեն Բակունցին պատկերել է չորս հազար տարվա քաղաքակրթություն ունեցող Խնձորեսկի (հիմա՝ ողջ Հայաստանի) բնապատկերի կենդանի, խոսուն նախշերի վրա:
Իսաբեկյանի արվեստի ակունքները մի՛ որոնեք օտար հողերում: Նա հայրենի Արարատյան տունկ է՝ Բջնիի փիփլիսոփայության, Շիրակի հզոր բանաստեղծության, մեր էպոսի, Վարդանանց պատերազմի և էլի ուրիշ հայաշունչ գաղափարների մեջ են նրա արմատները: Իսաբեկյանը պատմությունը մոտեցնում է մեզ, դարձնում ժամանակակից: Ես ու ինքը աշխատել ենք «Մխիթար Սպարապետի» պատկերագրության վրա: Ի՜նչ հզոր տաղանդ տեսա նրա մեջ, ինչպե՜ս է ընկալում գրական կերպարը…
Նա ամեն ինչ տեսնում է իր հոգու ազնիվ, մաքուր աչքերով: Ավելացնեմ, իր աստվածամայր մոր աչքերով, որ Իգդիրի խիղճն էր ու լույսը, բռնությամբ վտարված Իգդիրից: Ես բախտ եմ ունեցել երկար տարիներ վայելելու Մեծ Մայրիկի շռայլ շաղ տված բարիքները, լսելու նրա հառաչանքը՝ իր օրորոցի կարոտով:
Ինչպես ասացի, ծանոթանալով Էդուարդին, անվերադարձ սիրեցի նրան, ըմբոստ, բայց միշտ ճշմարտացի հոգին, սիրեցի նրա ինքնուրույն աշխարհը, որ ոչ ոքի աշխարհին նման չէ, իրենն է, միայն իրենը:
Էդուարդը հայ ժողովրդինն է, հայինն է՝ և՛ Ավարայրի ճակատամարտի հայինը, և՛ Բջնիում նոր կյանք ստեղծած հայինը, և՛ 11 –րդ բանակի հետ Երևան մուտք գործած հայինը, որով սկսվեց մեր պատմության նոր ու վերածնիչ, աշխարհաշեն շրջանը՝ հայ ժողովրդի իսկական փրկության շրջանը:
Գիտեմ, որ մեր մեծ երկրի շատ քաղաքներում օթևան են գտել Իսաբեկյանի շատ կտավներ: Նրանք պատմում են մեր եղբայրներին՝ հայ ժողովրդի առասպելական կյանքի ուղին, նրա այսօրը, նրա վիշտն ու ցնծությունը, նրա խոհն ու խորհուրդը:
Ես անչափ սիրում եմ Իսաբեկյանի ձիերը: Թվում է ինքը՝ Էդուարդը, ահա հեծել է հռչակավոր Քուռկիկ Ջալալին ու սլանում է դեպի արվեստի նոր հորիզոններ:

Սերո Խանազադյան

 

Leave a Reply

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են *-ով