Իսաբեկյան Մ.Ա.- Բնանկարը Է.Իսաբեկյանի գեղանկարչության մեջ-«Գարուն», հ.7, 2003, էջ 92-96

Posted on Հնվ 14, 2016 in Uncategorized

Խորհրդահայ արվեստաբանական գրականությունը իսաբեկյանական բնանկարը մեկնաբանում, բնութագրում է հիմնականում որպես «էպիկական», «հերոսական», «ռոմանտիկ»:
Անշուշտ սրանք այն հիմնականն ու առանցքայինն են, ինչ տպավորվում է Է.Իսաբեկյանի արվեստի հետ առաջին, նախնական ծանոթության ժամանակ: Վարպետի արվեստի ու հետաքրքրությունների հսկայական, մասշտաբային ընդգրկման մանրամասն ուսումնասիրությունը միայն հնարավոր կդարձնի վեր հանելու այս ժանրի ողջ ընթացքն ու ամբողջականությունը նրա ստեղծագործության մեջ, նաև թույլ կտա ըմբռնելու իրական արժեքն այն ներդրման, որն Իսաբեկյանն ունի խորհրդահայ բնանկարի զարգացման և հարստացման գործում:
«Ռոմանտիկ», «հերոսական» բնորոշումները դեռևս 1947 թվականին տվել է հայ արվեստագիտության նահապետ Ռ.Դրամբյանը[1]` հիշելով իր ծանոթությունը Իսաբեկյանի արվեստին, ընդգծելով «այն ամենահատկանշականը», որն առաջին «վառ տպավորության» արդյունք էր:
Նկատի ունենալով բնանկարի ժանրի զարգացման ընդհանուր առանձնահատկությունները` հարկ է նշել, որ հատկապես 19-րդ դարի գեղանկարչությունն իր ռոմանտիկ հուզականությամբ հանդերձ տարածական «միջավայրը» ներկայացնում էր որպես օբյեկտիվ որոշակիություն, հիմնվում իրական տարածականության ընկալման անմիջական փորձի վրա, ընդունում այն իբրև կենդանի չափանիշ: Նկարչին հետաքրքրող «մեծ» և «փոքր» աշխարհի տարածական վերարտադրումը կտավի հարթության վրա արտահայտվում է մեկնաբանման ամենատարբեր երանգներով:
Հեղինակի աշխարհընկալման խոհափիլիսոփայական կողմը անմիջականորեն արտահայտվում է բնանկարում, մարդու և բնության փոխհարաբերությունների ոլորտում: Բնության ընկալումը որպես տարերք և այդ տիեզերականի ու մարդկայինի համատեղումը ռոմանտիկ աշխարհընկալման դեպքում հաճախ արտահայտվում է դրամատիկ ձևով: Փոխվում է դասական բնանկարին բնորոշ մարդու և շրջակա աշխարհի մասշտաբային համաչափությունների ներդաշնակությունը: Բռնկման հասնող էմոցիոնալ լարվածություն է արտահայտված, օրինակ, «Հորովել» ստեղծագործության մեջ: Մարդու և աշխարհի ներդաշնակության գաղափարը նման գործերում ոչ մեծ տարածությունը հագեցնում է ռոմանտիկ անսովոր թարմությամբ:
Իսաբեկյան վարպետը բնության վեհության, գեղեցկության նկատմամբ ունեցած մեծարման զգացմունքը հասցնում է դիտողին ոչ թե բազմապլան, հորիզոնական գծերով ընդհանրացված տեսարանների միջոցով, այլ կերտում է լերկ ապառաժների ու վիհերի միաձույլ ամբողջականություն: Իսաբեկյանը չի «նկարագրում» սարերի մակերեսը, այլ կարծես ծեփում է հենքը` ակտիվ գունահարվածներով, հասնում բնության կերպարի մեծ հուզականության, ընդգծում նրա խստաշունչ վեհությունը: Սեղմ տարածությունը դինամիկ վեր խոյացող լեռնային զանգվածի հետ մեկտեղ կլանում է դիտողի ուշադրությունը, հաղորդակից դարձնում հայրենի բնաշխարհի արարչական կենդանի ուժին:
1954-ով թվագրվող «Հորովել:Լեռնային վար» ստեղծագործությունը բացառիկ արտահայտիչ կերպարա-գեղանկարչական երկ է ոչ միայն Իսաբեկյանի, այլև խորհրդահայ կերպարվեստում: Մոտիվի առանձին դիտարկման դեպքում հարկ է նշել Մ.Սարյանի «Սարեր: Հայաստան» (1923թ.), «Արագած» (1923թ.) աշխատանքները:
Սարյանական համայնապատկերային հանդիսավոր տարածականության կառուցումը հեռացնում է բնության կերպարը դիտողից, հնարավոր դարձնում աստիճանական զարգացման սկզբունքով դիտել վեհաշունչ տեսարանը անշարժ, ճակատային դիտակետից: Պատկերի վերընթաց դասավորումը, լեռնային զանգվածների ուրվագծերի ու ծավալների հանդարտ ռիթմը  նպաստում են Հայաստանի հավաքական, ընդհանրացված կերպարի ստեղծմանը: Գաղափարական իմաստով «հորովելները» ազգային մտածելակերպի արտահայտությունն են, ստեղծարար ժողովրդի հազարամյա գոյության կենսագրությունը, նրա որդիների անսահման սիրո և փիլիսոփայության արտահայտությունը:
Իսաբեկյանի «աշխատանքը» չի ենթադրում բնության կերպարի հանդարտ, հիացական դիտարկում: Այն սինթետիկ, զարմանալի միաձուլում է բնության ներքին անհանգիստ անսահմանության, ուժի և ֆիզիկական որոշակի ձևերի հրաբխային պոռթկման դրսևորում: Է.Իսաբեկյանի «Հորովելը» իրավամբ կարելի է դասել Մ.Սարյանի, Հ.Կոջոյանի ստեղծագործությունների շարքին` ելնելով նրանց կերպարա-իմաստային և խորհրդանշական ընդհանրություններից:
Պահպանված ամենավաղ բնանկար-պատկերները վերաբերվում են նկարչի դեռևս ուսանողական շրջանին` 1938-ին: Է.Իսաբեկյանի ուսանողական տարիներից մեզ հասած առաջին բնակարը «Բնանկար:Մախինջաուրի» (կտ.յուղ. 47×40, 1938) էտյուդն է: Այստեղ արտահայտված է ապագա նկարչի գեղարվեստական, կոմպոզիցիոն մտածողությունը: Դիտողին զարմացնում է երիտասարդի վստահ տիրապետումը գծային-գեղանկարչական ձևերին, փափուկ, պլաստիկ մոդելավորմանը, կերպարային ռիթմի դինամիկ զգացողությանն ու երաժշտական ընկալմանը:
Յուղաներկ աշխատանքը ներկայացնում է Վրաստանի բլրածածկ գեղատեսիլ հարթավայրի պատկեր` կատարված արագ, պլեներային (բացօթյա) ոգեշնչմամբ, որպես իրականում դիտված տեսարան:
Է.Իսաբեկյանը հիշում է, որ Թբիլիսիի ակադեմիայում սովորելու տարիներին կատարած բնանկար էտյուդները շատ են եղել, սակայն միայն վերը նշվածն է պահպանվել:
Կարևոր է հաշվի առնել, որ ուսանողական տարիներին ևս երիտասարդն ապրում էր իր հայրենի բնաշխարհի նկարագրին բնորոշ վայրում, ուր բնությունը թե՛ քնարական, թե՛ էպիկական գծերով խտացնում էր անդրկովկասյան «աշխարհը», որ ոչ միայն խորթ չէր Հայաստանին, այլև բացի արտաքին ձևերի հիմնական նմանությունից, լի էր հայ ժողովրդի շնչով, նիստուկացով, կենցաղի ու բարքերի համ ու հոտով:
Այս տարիներից արդեն Իսաբեկյան-անհատականությունը բնությունն ընկալում էր մի պարզ փիլիսոփայությամբ, որ իր հիմնական սկզբունքային գծերով պահպանում է մինչ օրս: Բնության յուրաքանչյուր մասնիկ բացարձակապես անկրկնելի է և գեղեցիկ: Թվացյալ պարզության մեջ մարդու գոյությունը ներդաշնակություն է:
Ուսանողական շրջանի ստեղծագործություններից է նաև «Իրիկնամուտ» (1940թ.) յուղաներկ աշխատանքը (1988-ի կատալոգում` «Կոմպոզիցիա ձիերով» անվամբ): Առանձնակի արտահայտիչ են երեկոյան լուսավորության էֆեկտները, ջրի արծաթափայլ ցոլքերն ու կտավի ողջ գունային լուծումը, ձիերի ֆիգուրների պլաստիկան. այստեղ ձիերը առաջին անգամ են հանդես գալիս նկարչի արվեստում որպես մի մոտիվ, որին նա կանդրադառնա իր ողջ ստեղծագործության ընթացքում:
Արդեն 1940-ականների կեսերից երիտասարդ արվեստագետը հաղթահարում է Ալ. Բաժբեուկ-Մելիքյանի գեղանկարչության ազդեցությունը, գտնում իր անհատականությանը համապատասխան պատկերային լեզու, որ բխում էր նրա պոռթկուն, անհանգիստ խառնվածքից: Փոխվում է նկարչի ներկապնակը` ամբողջովին ձերբազատվելով թանգարանային մուգ կոլորիտից: Սև, թանձր ուրվագծերի կիրառումից հրաժարվելու շնորհիվ նրա գեղանկարչությունը կորցնում է երբեմնի ծանր առարկայականությունը, հնարավոր դարձնում հասնելու անկաշկանդ կոլորիտի, որը համահունչ էր նրա բռնկուն խառնվածքին:
Է.Իսաբեկյանի արվեստը զարգացման առանձնահատուկ վերելք է ապրում 1950-ական թվականներին: Նախորդ տասնամյակում ի հայտ եկած շատ թեմաներ ու սկզբունքային գեղարվեստական տեսակետներ շարունակում են հետաքրքրել երիտասարդ արվեստագետին: Իսաբեկյանն, իր էությանը համահունչ, օգտագործում է անհանգիստ վրձնահարվածներ, պատկերաքանդակային ընկալումով ծեփում ծավալը, երանգային հարուստ բազմազանությամբ կիրառում ռեֆլեքսների, լույսի ցոլքային, իմպուլսիվ կամ կտրուկ հակադրություններ: Նկարիչը կարողանում է զգայական քնարականություն հաղորդել անգամ փոքր չափի գործերին, ստեղծել պարզ մոտիվի հուզական անմիջականության պատրանք:
Իսաբեկյանի արվեստը, ռոմանտիկ լինելով, նաև նորարարակն է: Նա աշխարհընկալման մասշտաբային ընդգրկմամբ, հետաքրքրություններով ու հոգեբանական հագեցվածությամբ նոր երանգ զարգացրեց խորհրդահայ գեղանկարչության հետպատերազմյան շրջանում: Համազգային խնդիրների խոր գիտակցումը արվեստագետին հանգեցրեց մոնումենտալ, բազմամարդ տեսարանների ճակատամարտային առանձին ժանրի, թեմատիկ-կոմպոզիցիոն կտավների գեղարվեստական լուծմանը:
«Սևանի ափին» (1958թ.) կտավը կամերային տրամադրությամբ նրբաճաշակ ստեղծագործություն է: Կապուտակ ծովակն իր քաղցրահամ ջրերով կարծես ամբողջովին ողողել է կտավի մակերեսը: Կանաչա-կապտավունի, խուլ օքրայի ու մանուշակագույնի համադրությամբ հորիզոնական հանդարտ գծերը հեռվում ուրվագծում են ափը, բլուրներն ու երկինքը, որոնց գծային հանգիստ ռիթմը գունային լուծման հետ ավելի լուսառատ ու դինամիկ է դարձնում առաջին պլանը:
«Լեռնային ծաղիկներ» (1960թ.) աշխատանքը պլեներային յուրօրինակ «նատյուրմորտ» է, ուր, կարծես զսպելով իրեն հատուկ ներքին խոյանքը, Իսաբեկյանը առանձին-առանձին «նկարագրում» է փոքր ու մեծ զանազան ծաղիկներ. թավշյա արծաթափայլ թփի, արևից դեղնած փշածաղկի, սրոհունդի (արևքուրիկ) դողդոջուն թերթերի պատկերները հաջորդում են միմյանց: Չնայած նման «պատմողական» մանրամասներին` գունային ու ֆակտուրային բազմազանության հետ պահպանված է կերպարային ընդհանրությունը, գեղանկարչական ամբողջականությունը:
Սխալ ու թերի կլիներ Իսաբեկյանի 1950-ականների ստեղծագործական փուլում դիտարկել նրա բնանկարները սոսկ որպես առանձին ժանր: Նկարչի յուրահատուկ գեղարվեստական, կերպարային մտածելակերպը առիթ է տալիս լիովին այլ մոտեցման:
Հանդիսավոր ու հերոսական է հայոց աշխարհի համայնապատկերը «Հեյ, ջան սարեր, Սասնա սարեր» (1956) կտավում: «Անսահմանորեն» վեր ու հեռուն ձգվող լեռնապարերի կտրուկ ձևերն ասես մարմնավորումն են էպոսի ալևորի` Սանասարին ու Բաղդասարին ասված «պետ, պետ ապառաժների» կերպարայնության: Ձևերի ու ծավալների, գծային-տարածական ռիթմերի բազմազանությունը գեղանկարչական արվեստի բարձր կատարողականության շնորհիվ ստեղծում է կերպարի մոնումենտալ արտահայտչականություն, կտավի հերոսի պես գամում դիտողին ուղղաձիգ տարածությանը:
Այսպես, «Պատանի Դավիթ» կտավում (1956) համայնապատկերային, տարածական «աշխարհը» մոնումենտալ է, սակայն հուզական, թրթռուն կատարողականությամբ` ոգեշունչ: «Հաղպատի գյուղացիների ապստամբությունը 1903 թվին» (1957թ.) կտավում լայնատարած համայնապատկեր է, որի ձախ մասն արդեն իսկ տարածական «հեռուն» է, զուրկ առաջին պլանից: Դրան նպաստում է դիտակետի ընտրությունը ժայռի բարձունքից, որ դիտողին մասնակից է դարձնում կատարվող գործողությանը, աջից հնարավորինս մոտեցնելով գործող անձանց` ստեղծում է ականատեսի պատրանքային զգացողություն:
Կոմպոզիցիոն լուծման նման սկզբունք Իսաբեկյանն արդեն կիրառել էր «Պատանի Դավիթ» աշխատանքում, ուր առաջին պլանը անկյունագծային թեքությամբ կտրուկ ընդհատվում էր կտավի ձախ, ստորին հատվածում` դարձյալ «թողնելով» դիտողին բարձունքի վրա, ստեղծելով իրար հաջորդող տարածական երեք զանգվածներ. ժայռագլխի բնակատեղին եկեղեցիով, հարթավայրը` նեղ գալարագիծ գետով ու կամրջով, բազմապլան լեռնային համայնապատկերով:
Այսպիսով, 1950-ական թվականներին Իսաբեկյանի արվեստը նրա վառ անհատական գեղարվեստական մեթոդի ձևավորման և բեղմնավոր ստեղծագործական հասունության վկայությունն էր:
«Գառնիի տեսարանում» (1958) մեր առջև ոչ միայն այսօրվա Գառնի գյուղի շրջակայքն է, այն նաև հայրենիքի որոշակի ու ընդհանրացված բնութագիրն է: Իսաբեկյանի համար բնությունը մարդկային հոգու պարզ ու ամբողջական այլաբանություն է, ուր նույնիսկ սաղարթների, ճյուղերի մեղմ կորություններում ակնհայտորեն սրված են հուզական ապրումները, թախծի, տագնապի զգացողությունը:
Բնության կերպարի` Իսաբեկյանի այլաբանական մեկնաբանումները նույնքան ռեալիստական են, որքան և ասոցիատիվ-զգայական:
Իսաբեկյան նկարիչը հոգեբանորեն բարդ է և ոչ միանշանակ: Զարմանալի է այն անկեղծ սրտաբացությունը, որ հատուկ է նրա բնանկար աշխատանքներին: Բայց նիևնույն ժամանակ նման «սրտաբացությունը» ուղղված է ոչ թե դիտողին, այլ առաջին հերթին` նկարչի հոգու և բնության փոխհարաբերության ոլորտին, որի արդյունքում նկարը բնության մարդկայնացման հատկանիշներ է ստանում, հատկանիշներ, որոնք Վան Գոգի «Արևածաղիկների» պես սովորական մոտիվն իմաստավորում են յուրովի, կարևորում կենսաբանական մասնիկի օրգանական գոյությունը:
Բնությամբ հիանալու կարողութունը ակնհայտ է Իսաբեկյանի 1960-80-ական թթ. բազմաթիվ գործերում, որ դրսևորվում է «պիկնիկներ», «լողացող կանայք», «հանգիստ» թեմաներով գեղանկարային շարքերում: Մտահղացմամբ առանձին, ինքնուրույն ստեղծագործությունները իբրև «շարքեր» են ընկալվում իմաստա-բովանդակային ընդհանրությամբ, հուզական տրամադրությունների նրբին բացահայտմամբ:
Իսաբեկյանական բնանկարները չեն արտացոլում բնության այս կամ այն տարերքը կամ դրսևորումը (փոթորիկ, ամպրոպ, օրվա կամ տարվա պահեր ու եղանակներ): Ուժը կարծես թաքնված է բուն բնության մեջ: Կարծես ներքին էներգիայի շոշափելիությամբ ստեղծագործությունների հիմնական մասում (չնչին բացառություններով) բնությունը հստակորեն հանդես է գալիս իբրև մարդեղացված, ոգեշունչ տրամադրությունների խտացում, որի նրբագույն ելևէջները պարզունակ և միանշանակ չեն: Իսաբեկյանի նկարները չեն ենթադրում բնության կերպարի սովորական «դիտարկում», այլ միշտ էլ հեղինակի հույզերի բարդ խտացումն են («Փշատենին աշնանը» 1975թ., «Ջրվեժի մոտ» 1983թ.):
Այս ստեղծագործությունները համակում են իրենց կենսունակությամբ, ստեղծագործողի հասուն խոհերի արտահայտմամբ, բնության ամեն մի դրսևորման նկատմամբ ունեցած երկյուղածությամբ, մարդկային կյանքի արժեքի գիտակցումով և աշխարհի յուրաքանչյուր մասնիկ խորապես փայփայելու, պահպանելու ձգտումով: Իսաբեկյանի արվեստին հատուկ ռոմանտիզմը արտահայտվում է դրսևորումների լայն շրջանակով: Հատկապես բնանկարի ժանրում Իսաբեկյանը ամենադյուրին ձևով թոթափում է ակադեմիական որոշ կաշկանդվածությունը, ստանում թարմ գեղանկարչական լեզու, միևնույն ժամանակ պահպանում ներքին կապը դասական ավանդույթների հետ: Նրա տեսունակությունը միշտ էլ հիմնվում է բնական դիտարկումների առարկայական ընկալման վրա, որի շնորհիվ իրական տպավորությունները ռեալիստական էության հիմքն են հանդիսանում: Սակայն Իսաբեկյանը երբեք չի սահմանափակվում իրականության սոսկ վերարտադրմամբ, այլ «ստեղծում» է դրա գեղանկարչական իր անհատական համարժեքը («Մասրենին քարերի մեջ» 1976, «Երեկոն այգում» 1980, «Նախաճաշ գետափին» 1981):
Իսաբեկյանի կտավներում լույսն առատ է, կոչված` առարկայականության զգայական կերպարայնությունն ընդգծելու: Սակայն այս արվում է փայլուն վարպետությամբ:
«Սևան:Շորժա» (1967) կտավում լճի լազուր կապտա-կանաչավուն ֆոնին, դինամիկ վրձնահարվածների զարմանալի թեթևությամբ, կենսահաստատ լույսի հնչեղ ակորդով նկարի կողմից մեկ անգամ ևս «հաստատվում» է կանացիության իդեալը` հավերժ գեղեցիկի գաղափարը: Բնության և կանացի կերպարների գեղեցկությունը կամերային ստեղծագործություններում հիմնվում է «ինքնամփոփության» և «սրտաբացության» բարդ փոխհարաբերման վրա: Բնության ձևերի գծային և ծավալային ռիթմը Իսաբեկյանի արվեստում մեղմ ներդաշնակությամբ ի հայտ է գալիս այնպիսի ստեղծագործություններում, ինչպիսիք են` «Բյուրականի ձորում» (1967), «Աշնանային ծառեր:Աշտարակ» (1978) և այլն:
Իրենց բնույթով կամերային մի շարք տեսարաններ ներկայացնում են բնության և մարդու կերպարների լիակատար ներդաշնակություն, ռոմանտիկ լույսով ողողված ու խորհրդավոր մեկնաբանմամբ գողտրիկ գունագեղ անկյուններ. «Ջրանցքի մոտ» (1969), «Լողացող կանայք» (1978), «Աշնանային այգի:Աշտարակ» (1979): Ֆիգուրներն իրենց հանդերձներով ու կերպարային մեկնությամբ ժամանակակից չեն և ոչ էլ անցյալից: Կանացի մերկության նրբերանգները լի են քնարական ներշնչանքով: Առանցքայինը մարդու ինքնազգացողությունն է, կեցությունը հարազատ բնության գրկում` ներդաշնակության ձգտող հարմարավետության զգացողությունը:
Որոշ ստեղծագործություններ, առաջին հայացքից կարծես սյուժե չունենալով, ներկայացնում են ինքնամփոփ ու սահմանափակ տեսարաններ, լի թրթռուն հուզականության, փխրուն էության զգացողությամբ («Լողացող կանայք» 1975թ.): Գույնի և ռիթմի երաժշտականությունը, կոլորիտային վարպետությունը սրում են բարձր հուզականությունը «Լողացող կանայք» խորագրի տարբեր ստեղծագործություններում, ուր կիսամերկ ֆիգուրների, ջրի, ծառի մոտիվները նկարչի ներաշխարհի գլխավոր արտահայտչամիջոցներն են:
Նկարիչը կիրառում է խորհրդավոր ցոլքերի լուսավորության դինամիկ ու փափուկ միջոցներ, քնքշորեն պարուրելով կանացի կերպարները, սքողելով ձևերի մանրամասները թույլ երկնագույն մշուշով, լույսը կարծես ներթափանցում է արտաքինից` քնարական ներշնչումով ներսից լուսարձակելով նրանց մերկությունը:
Տարբեր տարիների գործերում լույսի կիրառումն ու մեկնաբանումը բազմազան է:
Տեղին է Իսաբեկյանի արվեստին նվիրված հոդվածներից մեկում Ս.Հայրապետյանի մեջբերումը Բորխեսի խոսքերի, թե «…նկարչի կտավներում արտացոլված սարերի, ձորերի, անտառների ետևում հառնում է նրանց ստեղծողի կերպարը»[2]: Գեղանկարչական պլաստիկայի, պատկերի ներդաշնակության արտասովոր էֆեկտով է առանձնանում «Գիշերային Աշտարակ» (1976թ.) ստեղծագործությունը: Համատարած անհատակ կապույտը տեղ-տեղ ճեղքվում է լուսնի սառը լուսավորությամբ, որի արծաթափայլ ցոլքային բծերը ուրվագծում են երկնաերկրային նյութաօդային միաձույլ զանգվածը, արձագանքվում գետի նեղ ժապավենաձև մակերևույթին, խորհրդավոր վեհությամբ զգացնում ժայռաձևերի կտրվածքները, խավարի անդնդում կորչող բնապատկերի ու բուսականության մանրամասները:
«Աշնան այգում.Աշտարակ» (1981) կտավը բնության և մարդկային կեցության երազային-բանաստեղծական, հովվերգական-ոգեշունչ ստեղծագործություն է, ուր ողջ մատերիան իր առարկայական դրսևորումներով ձեռք է բերում բերկրանքի հատկանիշներ` հատուկ միայն մարդկային զգացմունքներին ու ապրումներին: Ակնհայտ է գեղանկարչի վարպետությունը. աշնան ջերմ լուսավորության լուսաստվերային խաղը, ծառերի հետզհետե նոսրացող սաղարթի մերթ խուլ, մերթ ներթափանցող դինամիզմը լայն հնարավորություն է ստեղծում ֆակտուրային ու գունային հակադրությունների, վրձնահարվածների մեղմ ու անհանգիստ, երբեմն էքսպրեսիվ դրսևորումների:
Նկարչի նախասիրությունը գեղանկարում յուղաներկ տեխնիկայի կիրառմամբ, հնարավորություն է ընձեռել նրան վարպետորեն տիրապետելու լույսին, բացահայտելու նրա արտահայտչականությունը, յուրաքանչյուր անգամ ըստ անհրաժեշտության ընդգծելու ինտիմ, պարփակ խորհրդավորության, կամ հանդիսավոր հնչեղության տրամադրությունների բազում ելևէջներ: Նկարչի համար բնության տարածականության մեջ չկա ոչ մի գերբնական, գերմարդկային տարր, այլ միայն` ոգու վեհություն: Հերոսական ու հերոսականացված բնանկարը Հայրենիքն է, հայ մարդու հողն ու օրրանը:

[1] Դրամբյան Ռ., Է.Իսաբեկյանի ստեղծագործությունների ցուցահանդեսի կատալոգ, Ե., 1947, էջ 3-4:

[2] Հայրապետյան Ս., Կերպարը կտավներից, «Մշակույթ», 26.12:

Leave a Reply

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են *-ով