Արվեստանոցը գրեթե անփոփոխ էր, ինչպես նախորդ տարի: Նկարներով բարիկադված պատեր… նաև անցյալ: «Իսկ ով չի հիշում անցյալը, նա կապրի առանց ապագայի».ժամանակին այսպես, ինքն իր համար շշնջացել էր գեղանկարիչ Էդուարդ Իսաբեկյանը: Նրա ծերունական ճերմակությունը հմայում է, իսկ առաձիգ աչքերը (արդեն երկրորդ տարին է) գրեթե տեսանող չեն… Մատիտի ծայրի և տեսողության չհարաբերակցումը մանիֆեստեց.«Նկարչի երջանկությունը նկարելն է»: Արվեստանոցի մի հատվածում 1931-ից գրառած օրագրերն են: Զրույցի ավարտից հետո մեկ-երկուսը վերցրեցի ինձ հետ` իր իսկ թույլտվությամբ: Մեր զրույցը մաքրագրելու ընթացքում թերթում եմ 60-70-ականների օրագրերը և դեմ եմ առնում հետևյալ գրառումներին.«Ոչինչ այնպես փոփոխական չէ, ինչպես մարդկային ճաշակը», «Նկարել սովորել եմ Դելակրուայից, Բաժբեուկ-Մելիքյանից, մտածել, խորհել` մեծն Չարենցից ու Բակունցից: Սիրված գրքերս են` «Երկիր Նաիրին», «Գուլիվերի ճանապարհորդությունը» և «Մարտին Իդենը», հերոսներն են` Սպարտակը, Ոդիսևսը և Վարդանը, կինը` Նավզիկեն: Նպատակս է` ծառայել Հայաստանին և եթե անհրաժեշտ լինի` կռվել ու մեռնել նրա համար»: Ինչևէ, ինչպես ինքը նկատեց, օրագրերը ծավալուն են, իսկ ես այս տարածքում ուզում եմ «տեղավորել» իրեն:
— Պարոն Իսաբեկյան, երազներ տեսնու՞մ եք:
— Վա՜յ, ի՜նչ երազներ եմ տեսնում` հրաշալի, գունազարդ: Նկարում եմ, ջղայնացած արթնանում… գոնե կյանքում նկարեմ: Երազներումս նաև աննկարագրելի ճարտարապետություն եմ տեսնում:
— Երբևէ հետապնդման զգացում ունեցե՞լ եք:
— Ով պիտի ինձ հետապնդեր: Մարդասպանների հետ գործ չեմ ունեցել: Գլուխս կախ ապրել եմ:
— Ծնունդով Իգդիրից եք (հանդիպակաց պատի երկայնքով իր «Հոգեհանգիստ Իգդիրում» նկարն է, ուր պատկերված են այնտեղի բոլոր երևելիները): Ի՞նչ եք ժառանգել ծննդավայրից:
— Հինգ տարի ապրել եմ Իգդիրում: Տեսողական հիշողությունս այնպիսին է, որ ես ավելի շատ բան էի հիշում Իգդիրից, քան իմ մեծ քույրերը և եղբայրը: 1918-ից Երևանում եմ: «Իգդիր» գիրքը գրեցի 10-15 տարի առաջ, բարկացած էի այն լռությունից, որ կար 10 հազար բնակիչ ունեցած այդ քաղաքի շուրջ, կարծես այն չէր էլ եղել: Ժառանգել եմ իգդիրեցու համարյա բոլոր արժանիքները, գուցե և վատն էլ: Նրանք, առհասարակ, բարի էին, հավատացյալ, երեք եկեղեցի կառուցեցին, նաև ուժեղ էին: Վատն էն է, որ անհամբեր եմ, անտարբեր չեմ ոչ մի անարդար բանի նկատմամբ, պոռթկում եմ:
— Դուք հիմա կառչում եք անցյալի՞ց, թե՞ ներկայի կենսունակությանն եք ապավինում:
— Եղածը անցյալ է: Այսօրվա ամեն ինչն է ինձ հետաքրքրում, անհանգստացնում: Ի՞նչ է մեր վիճակը: Եվ արվեստագետի համար ավելի վատ: Կարծեմ Նիցշեն էր ասում.«Որտեղ սովորական մարդը ասեղի ծակոց է զգում, հանճարեղը` սրի հարված»: Հզոր է տարբերությունը նրանց միջև:
— Ձեր օրագրերը չե՞ք ուզում հրատարակել:
— Խելքը գլխին մեկը պիտի լինի, որ գրածներս վերծանի: Եթե որևէ մեկին հրավիրեմ, պիտի իրեն պահեմ (ծիծաղում է-Ն.Ղ): Հիմա մարդիկ իրենց տունը չեն կարողանում պահել:
— Հարազատները չե՞ն կարող օգնել:
— Ամեն մեկն իր գործով է զբաղված: Ես երբեք հոգս չեմ դարձել ոչ ոքի համար: Ոչ էլ տղաներիս: Ես իմ հոգսը տանում եմ: Փառք Աստծո, տեսնում եք, չէ՞, հագած-կապած նստած եմ, փողոց դուրս գալիս չեմ ամաչում:
— Ի՞նչ խորհուրդ ունի ձեզ համար ծերությունը:
— Գարշելի խորհուրդ է: Ի՞նչ խորհուրդ, լավ բան չի: Ծերանալու միակ միջոցը երկար ապրելն է: Ի վերջո, բոլորին էլ նույն բանն է սպասում (ծիծաղում է-Ն.Ղ): Ամենից վատը ծերությունը զգալն է: Մարդիկ կան, որ առհասարակ չեն զգում: Դա նշանակում է, որ դադարել են ընդհանրապես զգալ: Բայց պետք է կամաց-կամաց հաշտվել այդ մտքի հետ, պայքարելն անիմաստ է:
— Երբևէ կհամաձայնվե՞ք հաստատվել ԱՄՆ-ում, ուր ձեր մեծ որդին է ապրում:
— Նա մինչև այս թոհուբոհի սկիզբն էր գնացել, բայց մտադիր չէ մշտապես ապրել այնտեղ: Իսկ ես Ամերիկայում ի՞նչ գործ ունեմ: Շանը հինգերորդ ոտք հարկավո՞ր է: Ապրում ենք, էլի: Գաղթողներին և՛ արդարացնում եմ, և՛ մեղադրում, որովհետև իրականացնում են մեր թշնամիների «Հայաստանն առանց հայերի» վաղեմի ծրագիրը: Ես որքա՜ն հնարավորություն եմ ունեցել Մոսկվայում ապրելու, բայց մտքովս չի անցել: Հայաստանից սիրուն երկիր կա՞: Բա բնությունը, աշունը, գարունը: Եվ ես, որ հիշում եմ… ուրիշ հայերի եմ հիշում, էսօրվա չարչիներին չէ: Այդ հայերի մի մասը կա, խոշոր անհատականություններ են` Էդվարդ Միրզոյան, Ալեքսանդր Հարությունյան:
— Ձեր կյանքի լավագույն շրջանը որ՞ն եք համարում:
— Աստված ինչ տալիս է` պիտի գոհ լինես: Իմ ցանկությունները կարողություններիցս երբեք վեր չեն եղել: Միշտ ապրել եմ քչով բավարարված: Դա ինձ օգնել է չտրտնջալ, որովհետև, եթե վատ ես ապրում, մեղավորը միայն դու ես, չես պայքարում:
— Այս կյանքում ամեն ինչ ինքնուրու՞յն եք ստեղծել:
— Մեր նահապետական հայկական ընտանիքը շատ կայուն էր: Ես պարզապես օրինակ եմ վերցրել իմ ծնողներից: Կնոջս` Արփենիկ Նալբանդյանի հետ, ծանոթացել եմ Թիֆլիսի ակադեմիայում: Վերջին կուրսում, կարծեմ 1939 թվին, գնացինք ռեստորան, թոշակ էինք ստացել ու տոնեցինք մեր ամուսնությունը: Ամեն ինչ բնական է եղել: Իմ ամուսնությունն իմ գործին ամենևին չխանգարեց, թեև դրա մտավախությունն ունեի, հակառակը` օգնեց:
— Կնոջ կորուստը ի՞նչ փոխեց ձեր մեջ:
— Առհասարակ, ամենամոտ ընկերոջը կորցնելը ծանր զգացում է: Հատկապես, որ նույն ճանապարհով եք անցել և նույնպիսի զրկանքներ կրել: Պատերազմի տարիներին գյուղերից փոքր լուսանկարներ էինք բերում, մեծացնում, փոխանակում սննդի հետ: Կինն ու տղամարդն ամենամոտ ընկերներ են: Ամուսնանալուց հետո իրենք պիտի շարունակեն ոչ միայն սիրել իրար, այլև հարգել: Տղամարդը պիտի հարգի իր կնոջը և հիշի, որ իր նախկին սիրուհին է եղել, պիտի պաշտի, որովհետև իր զավակների մայրն է:
— Պատահե՞լ է, որ դժվարությամբ եք գրավել կնոջը:
— Իհարկե, բայց սիրահետել եմ այնքան, մինչև «հաջողացրել» եմ: Մի գաղտնիք ասեմ՝ մինչև ամուսնանալը 5-6 տարի սիրահարված էի մի այլ աղջկա: Բայց եղավ այնպես, որ նա ուրիշի հետ ամուսնացավ, ես ուրիշի…Երբ մի բան սիրում ես, նա քո մեջ է մնում, մոռանալն անհնարին է:
— Ի՞նչ չափանիշներով եք գնահատում նկարչությունը:
— Չափանիշը կյանքն է, քո շրջապատը:
— Ինչպե՞ս եք գնահատում խորհրդային մեր նկարչությունը:
— Հզոր նկարչություն ենք ունեցել: Մեր բոլոր դասականները կենդանի էին՝Սարյանը, Գյուրջյանը, Թերլեմեզյանը…Հիշում եմ 44 թվին ցուցահանդես ոնեցանք Մոսկվայում, բոլոր թերթերը անդրադարձան: Իսկ թելադրում էին այն նկարիչներին, ում գլուխը չէր աշխատում: Ճշմարիտ նկարիչներն իրենց գործն էին անում: (Հատված 70-ականների օրագրից.«Բացվեց ռեսպո-ցուցահանդեսը…իսկական նկարչական զառանցանք: Ոչ մեծն է տարբերվում, ոչ փոքրը: Չունենք ազգային դպրոց»):
— Ձեզ պատմանկարչությունն ավելի է հետաքրքրել: Ժամանակավրեպության մտավախությունը չե՞ք ունեցել:
— Նկարչությամբ ստեղծվածը երբեք ժամանակավրեպ չի կարող լինել: Ոչնչից ոչինչ չի ծնվում: Աբսուրդից ոչինչ չի ծնվում: (Հատված օրագրից.«Այս ինչ զարհուրելի բան է նկարչությունը: Եվ ոչ այն, ինչ շուրջդ կարող ես նկարել: Ո՜չ: Այն, ինչ ուզում ես…աներևույթ է, մեկ երևում, մեկ անհետանում է տեսիլքի նման: Երևի պիտի նկարել այն, ինչ շուրջդ է, իսկ եթե զզվու՞մ ես քո շրջապատից: Գոյան ի՞նչ էր ասում՝ նկարիր զզվանքդ: Կամ Վան Գոգին հիշիր…Չէ՞ որ սիրում ես Աշտարակը, ծիրանենիները, դեղձենիք, պոպոքի՝ հաստաբուն արմատները, քարերը, հողը: Զզվում ես մարդկանցից՝ բնություն նկարիր»): Աբստրակտ հասկացողությունը նկարչության հետ կապ չունի: Թերևս՝ գիտության, բարձրագույն մաթեմատիկայի, տեսության հետ: Չէ՞ որ դու գեղեցկությունը պիտի տեսնես աշխարհում, իսկ այն աբստրակտ չէ: Երկու-երեք գույնի հարաբերակցությունը Իգիթյանից է գալիս: Ժամանակին ընե՜նց եմ գրել իր մասին, 30-40 տարի առաջ, Աստված հեռու տանի…(ծանրաշունչ-Ն.Ղ.): 30 տարի առա՜ջ…Դու ընդունու՞մ ես աբստրակցիոնիզմը (դրական պատասխանս լսելուց հետո շարունակում է-Ն.Ղ.): Դե, ուրեմն դու ուրիշ սերունդ ես: Բայց դա չի նշանակում, որ դու պիտի քեզ ազատ համարես Սարյանից, Թադևոսյանից, Սուրենյանցից, մյուսից, մյուսից: Իսկ եթե ազատվեցիր, նշանակում է…վատ բան է նշանակում:
— Ինչու՞ եք ձեր նկարները կիսատ համարում:
— Զարմանալի բան է, չէ՞: Հիմա դժվարանում եմ ասել, թե որն եմ ավարտել, որը կիսատ թողել: Իմ չստորագրելու հանգամանքն է պատճառը, որ կիսատ է թվում: Նկարը միշտ կարելի է կատարելագործել: Ճշմարիտ նկարիչը ձգտում է, որ իր նկարը համոզիչ դարձնի, կիսատ չթվա:
— Հիմա վաճառվու՞մ են ձեր նկարները:
— Ո՞վ է նկար առնում: Գնորդը մտածում է՝ ինչքան կարելի է էժան առնի, նկարիչն էլ, եթե սովից չի մեռել, ուզում է, որ իր աշխատանքի գինը տան: Էդ աբստրակտ նկար չի, որ երկու գույն քսես, տաս: Չե՞ս տեսնում՝ ինչքան ցուցահանդեսներ են կազմակերպվում: Եթե 40-ականներին տարի մի հանրապետական և մեկ-երկու անհատական ցուցահանդեսներ էին լինում, լավ էր: Հիմա էնքան հեշտացրել են նկարչությունը, որ ամեն շաբաթ կարող են ցուցահանդես բացել: Կտավները դնում են կողք-կողքի, մի գույնը սրա վրա են քսում, մյուսը՝ նրա: Ի՞նչ գիտեմ, թե ինչպես են աշխատում: Ինչպես ռուսներն են ասում՝ «хрен его знает»:
Ղազարյան Ն. – Դիմանկար — թերթ, «Եթեր», Ե., հ.46, 20-26.11.2000
Posted on Հկտ 1, 2015 in Uncategorized