Ղազարյան Վ. — Հայոց մեծ ընդվզումի նկարիչը – թերթ, «Ազգ», Ե., 22.08.2007

Posted on Հկտ 1, 2015 in Uncategorized

Ծով կենցաղոյս հանապազ զիս ալեկոծէ

Մեսրոպ Մաշտոց

«Կյանքիս ծովը մշտապես ալեկոծում է ինձ»- մաշտոցյան խոսքը մեծապես վերաբերում է հայ նորագույն գեղանկարչության նահապետին՝ ժող.նկարիչ Էդ.Իսաբեկյանին: Իսաբեկյանն այն փոթորկալի արվեստագետների ցեղից էր, որին պատկանում էին Ժերիկոն, Դելակրուան, Այվազովսկին, Բայրոնը, Աբովյանը, Չարենցը, Շիրազը…Այդ ներքին փոթորիկը գալիս է մեծ ցավերից ու մեծ ձգտումներից, իսկ գեղանկարչության մեջ այն արտահայտվում է գույնի խոյանքներով թեկուզ արտաքուստ ամենաանմեղ ու խաղաղ թեմայի դեպքում («Նախաճաշ գետափին», «Աշնան փշատենին», «Լողացող կանայք», 1975) Իսաբեկյանը նաև պատմականորեն կերտված նկարիչ է: Հայ ժողովրդի, հայոց ազգի և հայ բյուրավոր անհատների պատմությունը ևս փոթորկոտ ծովի պատմություն է: Պատմականորեն կերտված նկարիչ ասելով նկատի ունեմ այն տարբեր տեսակի պատմությունները, որոնցով ներծծված տոգորված է վարպետը, այսինքն՝ հայ ժողովրդի փոթորկոտ ողբերգական, նույնն է հերոսական զոհաբերման կյանքի դրվագները, սկսած առաջին իսկ հայտնի նկարներից՝ «Առևանգում», 1941, «Տաճկահայաստանում», 1941, «Երդում», 1941, ապա Հայրենական մեծ պատերազմի տարիների գործերից՝ մի կողմից «Դրոշների հանձնումը 89-րդ հայկական դեվիզիային Կերչում», 1943, «Տանյայի», իդեալականացված պարտիզանուհու, կոմպոզիցիոն տարբերակները, 1942, մյուս կողմից՝ «Դավիթ Բեկի» տարբերակները, 1943, «Աշոտ Երկաթի երդումը», 1944, «Խ.Աբովյանը Արարատի բարձունքներում», 1944, «Առանց հայրենի օջախի:1915թվական», 1945, «Դավիթ Բեկ», 1945, Կոմիտասին նվիրված տարբերակներ, 1945-46, և այլն: Նկարների այս վաղ շարքը, որոնց մեջ դեռ չկան հանրահայտ գլուխգործոցները, ցույց են տալիս, որ «փոթորիկն էն գլխից է», երբ դեռ նոր ռեաբիլիտացիայի էր ենթարկվել Րաֆֆին Երկրորդ աշխարհամարտի շնորհիվ, իսկ Հայոց մեծ ցեղասպանության թեմաները դեռևս «7 կնիքի տակ» էին:
«Կյանքի ծովի» պատմությունը շարունակվում է մեծ նկարչի արվեստում, և միմյանց հետևից ստեղծվում են նրա հանրահայտ գլուխգործոցները՝ «Պատասխան Հազկերտին» իր տարբերակներով, «Սասունցի Դավիթը» վիպական ասքը իր տարբերակներով, «Ավարայրի ճակատամարտը», «Արտավազդ և Կլեոպատրա» և այլն: Այստեղ ոչ այնքան էական են տարեթվերը, որքան պաթոսը, որն ուղեկցում է նկարչին ամբողջ կյանքում: Եվ համեմատաբար քիչ հայտնի նկարները գեղանկարչական նույնպիսի գոհարներ են, ինչ մեծադիր գլուխգործոցները՝ կատարման թափով, կոմպոզիցիայի և գույնի զարմանալի կատարյալ ու միաժամանակ կենդանի տեղաբաշխումով:
Այս ամենը չէր լինի, եթե «փոթորիկը» չսանձվեր վարպետի բարձր գեղարվեստական տեխնիկայով ու հմտությամբ, զարմանալի կայծակնային վրձնահարվածներով:
Պատմական ժանրի հիմնադիրը հայ նոր արվեստում Վարդգես Սուրենյանցն էր, լույսի և գույների խաղի կատարյալ նվաճումը հայ արվեստում Եղիշե Թադևոսյանի բազմապիսի մեծ ու փոքր նկարներն են: Ռոմանտիկ տարերքը, որ վեր էր բարձրացնում արվեստը գորշ կյանքից ու իրականությունից, բերում էր Ալ.Բաժբեուկ-Մելիքյանը իր «գոզալներով» (Իսաբեկայնը խոսքը), այսինքն «պչրուհիներով»: Իսաբեկյանի արվեստի դասականության և ռոմանտիկայի հիմքը ակադեմիական կոփվածքն էր, Ռուբենսը և Դելակրուան:
1939-ին «Սասունցի Դավիթ» էպոսի հազարամյակին նվիրված համամիութենական տոնակատարությունը խթանեց մեր նկարիչների ճնշված պատմական զգացողությունը, որի արդյունքը եղան 1937-ին ստեղծված Հակոբ Կոջոյանի «Դվինի պաշարումը արաբների կողմից», «Դվինի գրավումը», Կորյուն Սիմոնյանի «Յուսուֆի սպանությունը», Սիմոն Գալստյանի «Դավիթը դիմում է Մսըրա Մելիքի զորքին» և այլ պատմանկարներ: Այս բոլորից ավելի հետևողական գտնվեց Էդուարդ Իսաբեկյանը և իր տասնյակ մեծ ու փոքր պատմավիպական նկարներով դարձավ իսկական լայնամասշտաբ էպոպեայի ստեղծող:
Ժամանակին Բոդլերը և ուրիշներ ապշել են Ռուբենսի ու Դելակրուայի պատմական-գրական իմացություններով: Հայ նկարիչներից՝ Սուրենյանցից ու Կոջոյանից հետո, գուցե և ավելի, նման իմացություններով էր օժտված մինչև ուղնուծուծը Էդ.Իսաբեկյանը: Պատահական չէ, որ նա ավելի քան որևէ նկարիչ կապված էր հայ և ոչ միայն հայ նորագույն գրականության դեմքերի հետ՝ Դ.Դեմիրճյանի, Ս.Խանզադյանի, Հ.Սահյանի, Հր.Հովհաննիսյանի, Վ.Դավթյանի, Կոնստանտինե Գամսախուրդիայի, Մորիս Փոցխիշվիլու և ուրիշների հետ: Ահա վրաց տաղանդավոր պոետ Մ.Փոցխիշվիլու խոսքը Իսաբեկյանի մասին «Գույների երգը» ակնարկում.«Ընդվզող և անհանգիստ թափ, անմիջականություն, պոետական աչք ու ասպետական հոգի.այս տվյալները Է.Իսաբեկյանին դարձրել են անչափ ինքնատիպ նկարիչ, նրա ներկապնակը հարստացրել ծիածանի բազմերանգությամբ ու ծովի խորությամբ…Իրոք որ ժողովրդական նկարիչ…Նա ապրում է ժողովրդի կյանքով, նրա կտավները հայելիների պես արտացոլում են Հայոց աշխարհի թե՛ երեկվա, թե՛ վաղվա օրը, արցունքն ու ժպիտը, ցավն ու խինդը»: Բանաստեղծն ըմբռնել է իսկությունը: Միայն ասպետ նկարիչը, ինչպես պոետն է ասում, չի վախենա ցուցադրել իր որոնումների «ներքին խոհանոցը», որովհետև ամեն մի գիծ ու գույն, ամեն բեկոր շողշողում է ասպետական վեհությամբ:
Պատմականության զգացումը ոչ միայն հատուկ է «վեհ թեմաների», այլև շատ ավելի «ցածր», կամ «փոքրիկ» թեմաների, թեև գեղանկարչական բարձր որակի համար, ինչպես բանաստեղծական խոսքի համար բարձր կամ ցածր թեմաներ չկան: Այդ թեմաները վերաբերում են «կարոտախտային» նկարներին՝ նվիրված նկարչի ծննդավայր Իգդիրին ու վաղ մանկությանը, ինչպես նաև նրա վերջին մոնումենտալ անավարտ գլուխգործոցին՝ «Հոգեհանգիստ Իգդիրում» 1994թ կտավին, որով նա պսակեց իր 90-ամյակը:
Նույնը վերաբերում է նաև գեղանկարչի մոնումենտալ դիմանկարներին՝ լինի Ակսել Բակունցը, Դերենիկ Դեմիրճյանը, թե նկարչի հայրը կամ մայրը, և ամենից ավելի ինքնանկարներին՝ սկսած 1939, 1943թթ երիտասարդական խրոխտ ինքնանկարներից մինչև 1975-ի ինքնանկարը, որտեղ գույնը ինքն է լուսարձակում և ոչ թե վերարտադրում է լույսը:
Զարմանալի է, որ նման էպիկական ոգի ունեցող վարպետը օժտված է նույնքան էպիկական խառնվածքով, հատկապես կանացի և կամերային թեմաներով: «Հավերժ կանացիի» (Գյոթե) ձոնն է, որ վարպետը ուղղում է կանանց: Նազանքը, վայելչությունը, նրբագեղությունը, դասական անտիկ իմաստով ուղեկցում են նրա նկարած կանանց, ամազոնների, պատանիների, նժույգների ֆիգուրներին:
Վարպետը յուղաներկից բացի հարյուրներով նկարել է մեկը մյուսից կատարյալ նկարազարդումներ, էսքիզներ, ճեպանկարներ, դասական հաստոցային գծանկարի բոլոր երանգներով ու նյութերով՝ սպիտակ կամ տոնավորված թղթի վրա, ինչպես վերածնունդի և ռոմանտիզմի վարպետները սանգինա, ածուխ, պաստել, տուշ, ջրաներկ, գուաշ, նաև վերջին շրջանում գունավոր ֆլոմաստերներ:
Որքան հզոր են նկարչի վրձինն ու մատիտը, նույնքան տաղանդավոր է նրա գրիչը, երբ գրում էր Հակոբ Կոջոյանի, Ալ.Բաժբեուկ-Մելիքյանի, Երվանդ Քոչարի, Ակսել Բակունցի կամ հուզող այլ հարցերի շուրջ: Նրա գրական գլուխգործոցը «Իգդիր» ինքնակենսագրական վեպն է, էպիկական ու քնարական նուրբ հյուսվածքով, որի մեծ նախօրինակներն են Չարենցի «Երկիր Նաիրին», Բակունցի «Կյորեսը», Թոթովենցի «Կյանքը հին հռոմեական ճանապարհի վրա»:
Երջանիկ էր Էդ.Իսաբեկյանը այն առումով, որ թողել է աշակերտների ստվար բանակ, որոնցից շատերը զարդարում են հայ կերպարվեստի երկնակամարը՝ Գրիգոր Խանջյան, Նիկոլայ Քոթանջյան, Սարգիս Մուրադյան, Լևոն Կոջոյան, Ալեքսնադր Գրիգորյան, Վահան Խորենյան.այս շարքը կարելի է անվերջ շարունակել պտտվելով Նկարիչների միությունում, Գեղարվեստի ակադեմիայում և այլուր: Այդ վարպետներից յուրաքանչյուրն ունի իր դեմքը, իր ճանապարհը, իր գլուխգործոցները: Նրանցից ոմանք արդեն չկան իրենց պրոֆեսորի և ուսուցչի նման: Նա երջանիկ է նաև իր թողած սերնդով, այն բանով, որ թե՛ խորհրդային, թե՛ այսօրվա իշխանությունները բարձր են գնահատել նկարչի վաստակը իբրև նկարիչ, իբրև դաստիարակ, իբրև ազգային գործիչ և իբրև հայ քաղաքացի՝ Հայաստանի արվեստի վաստակավոր գործիչ- 1956, Հայաստանի ժողովրդական նկարիչ-1963, Երևանի պատվավոր քաղաքացի-2002, «Սուրբ Սահակ-Սուրբ Մեսրոպ» շքանշանակիր և այլն: Նա երջանիկ է, որ իր արվեստի առաջին ճանաչողներն են եղել հայ արվեստագիտության նահապետ, Հայաստանի ազգային պատկերասրահի հիմնադիր Ռուբեն Դրամբյանը և հայ գեղանկարչության ու գրաֆիկայի մյուս նահապետ Հակոբ Կոջոյանը:

Leave a Reply

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են *-ով