30-ական թթ էին, ես աշխատում էի «Պիոներ կանչ»-ի խմբագրությունում՝ Հայաստանում հրատարակվող ամենատարածված թերթում, որին աշխատակցում էին Երևանի մտավորականության բոլոր խավերը առանց խտրության՝ գրողներ, մանկավարժներ, բժիշկներ, գյուղատնտեսներ, երաժիշտներ, տնտեսագետներ, դասախոսներ, գիտնականներ և այլն: Իսկ ով մեզ պետք էր ու չէր գալիս, դատական տերմինոլոգիայով ասած՝ «բերման» էինք ենթարկում: Այդպես մենք «բերման» ենթարկեցինք վաղուց մոռացված բանաստեղծ Վահան Միրաքյանին, որը մեզ համար գրեց պոեմանման մի բան՝ «Եղնիկի փերին»: Այն տպվեց, եթե չեմ սխալվում, իմ նկարած դիմանկարով: Մեր մշտական հյուրերն էին երաժիշտներ Ռոմանոս Մելիքյանը, Ազատ Մանուկյանը, գրողներ Խնկո Ապերը, Լեռ Կամսարը, Մահարին, Թոթովենցը, մանկավարժներ Ա.Շավարշյանը, Մ.Դուրգարյանը, ոչ հաճախ այցելում էր անգամ վարպետ Սարյանը և շատ ուրիշներ, իսկ ամենից հաճախ գալիս էին այն ժամանակ երիտասարդ, սկսնակ, այսօրվա մեր ճանաչված ու սիրված բոլոր բանաստեղծները: Գալիս էին ոչ միայն աշխատակցելու, գալիս էին պարզապես զրուցելու, խորհուրդներ տալու:
Թերթի խմբագիրը, այսպես ասած պիոներ-աշխատող Սերոբ Սարգսյանն էր: Գրի և արվեստի սիրահար էր և երևելի զրուցասեր, որ ավելի շատ խոսեցնում էր, քան խոսում, իսկ «աուդիտորիան» մենք էինք, երիտասարդներս՝ Գ.Բորյանը, Ս.Դանիելյանը, մանկագիր Հ.Հայրապետյանը, որ թերթի աճաբանն էր, ես և էլի մի քանի հոգի:
Մեր հրավերներին չպատասխանեց, չեկավ վարպետ Կոջոյանը.երևի շատ էր զբաղված, և իրոք, զբաղված էր, քանի որ համոզվում էինք ինքներս, երբ ամեն անգամ, երեկոները Աբովյանով թրևելիս՝ նայում էինք նրա մեկ հարկանի հողաշեն տան դեպի փողոց բացվող միակ պատուհանից ներս: (Ներկայիս իր և Արա Սարգսյանի արվեստանոց-թանգարանը, որը նախկինում իրենց տունն էր, պետությունը ընծայեց վարպետներին): Նույնիսկ ամենաուշ ժամերին էլ մենք տեսնում էինք նրան՝ նստած, խոնարհված իր սեղանին դրված տախտակի վա, աշխատելիս: Դիմացի պատին մեծ կտավ էր մոլբերտի վրա, պատերին՝ էսքիզներ, մատիտանկարներ, դեմքեր, ֆիգուրներ՝ տարբեր դիրքերում նկարած, որոնք հետո տեսանք ցուցահանդեսում՝ «Տաթևի ողբերգությունը» նկարում:
Շատ էր զբաղված և զբաղված էր երևի Պետհրատի պատվերներով, Չարենցի պատվիրած գրքերի նկարազարդումներով, որը այն ժամանակ Հայպետհրատի գեղարվեստական գրականության բաժինն էր ղեկավարում:
Ինչ ժամանակներ էին այդ 30-ական թվերը՝ Չարենցը հրատարակության բաժնի վարիչն էր, իսկ Բակունցը՝ «Խորհրդային Հայաստան» թերթի գյուղատնտեսության բաժնի վարիչը…: Հանճարների, տաղանդների մի այդպիսի բազմություն՝ մի փոքրիկ, նախկին գավառական քաղաքում: Եվ իրար չէին խանգարում, աշխատում էին:
Թանգարանը ժող.տունն էր կառուցում, Սպենդիարյանը մշակում էր «Ալմաստը» և ղեկավարում Կոնսերվատորիան, Թոթովենցը տպագրում էր հատվածներ իր «Բաքու» և «Կյանքը հին Հռոմեական ճանապարհի վրա» վեպերից…Բակունցը պիտի հրատարակեր «Սև ցելերի սերմնացանը» ժողովածուն, իսկ Հակոբ Կոջոյանը գիշերները կքած սեղանին՝ արարում էր Չարենցի պատվերները:
Միայն հեղինակները, որոնց գրքերը այն թվերին նկարազարդում էր վարպետ Կոջոյանը, կարող են ապշեցնել մարդուն դիապազոնի անսահմանությամբ՝ Ջոնաթան Սվիվթ, Սայաթ-Նովա, Այգեկցի, Իսահակյան, Չարենց, Բակունց, Ստեփան Զորյան, Պետրոս Դուրյան, Միսաք Մեծարենց, Մկրտիչ Արմեն, Ա.Վշտունի, Մ.Գորկի և էլի ուրիշներ: Ու զարմանալին այն չէր, որ գրքի ձևավորման, սովորական համարվող կոմպոնենտները՝ սուպեր-շապիկը, կազմը, ֆորզացը, անվանաթերթը, գլխազարդը, գլխատառը, «լեզու առան», դարձան արվեստի լիահնչուն արժեքներ, որոնք հիմա թանգարաններում ցուցադրվում են որպես դասական արվեստի նմուշներ: Զարմանալին գրական այդ հսկայական նյութի ընկալումն, արժեքավորումն էր, նկարիչ մտավորականի խորաթափանցությունը, հեղինակի էությունը «պեղելու» կարողությունը…Ժամանակը չէր հերիքում վարպետին: Սակայն Հայպետհրատի տպագրական սահմանափակ հնարավորությունները չխանգարեցին, որ մարգարտաշարով մեկը մյուսին հաջորդեին միութենական, եվրոպական բարձր ճաշակի գրքային ձևավորումներ, որ այսօր էլ մնում են որպես այդպիսին: Այդ «գիրք-կոթողների» մեջ մեկ զմրուխտին էր տալիս Իսահակյանի գոհարեղեն լիրիկայի երազային անուրջները, մեկ Չարենցի «Գիրք ճանապարհի» խոհա-փիլիսոփայական, ռացիոնալ ներքին պոռթկումներով լեցուն խորհրդանշանակային էջերը, բակունցյան լեռնաշխարհի խորհրդավոր, իրականի ու իդելականի սահմաններ չունեցող աշխարհը, լեռների, մարդկանց ու արծիվների դարավոր ինքնազննումը, ազգագրական մանրուքներից մինչև թևավոր ռոմանտիկա: Ցավոք, այդ գործերը մենք միայն գրքերում տեսանք և մեկ էլ մի ցուցահանդեսում ընդամենը՝ չհասան այս օրերին:
Վարպետ Կոջոյանը բառիս ճշմարիտ առումով նոր խոսք ասող էր արվեստի մեջ, այսօրվա գործածական (հարկի-անհարկի) լեզվով ասած՝ նորարար: Երբ նա ստեղծեց իր «Սասունցի Դավիթը», պարզ դարձավ, որ իր հետ ապրող նկարիչների մեջ, որոնց մենք այսօր հպարտությամբ «հայ դասականներ» ենք հորջոջում, միայն նրան հաջողվեց հասնել մեր էպոսի անհասանելի բարձրությանը…, եթե հիշենք նաև այն անցած՝ 1939 թվի ցուցահանդեսը, որ նվիրված էր էպոսի տոնակատարության 1000-ամյակին, որտեղ բազմաթիվ գործերից շատ քչերը մնացին որպես թանգարանային արժեք:
Բավական էր, որ վարպետը ձեռքը վերցներ փորագրության (սամշիտի) տախտակը, որ տոհմական ոսկերիչ «ուստա Կարապետի» արժանավոր աշակերտը հիշեր հոր խստաբարո պահանջները՝ «խնամքով, ակնածանքով և զգուշությամբ վերաբերվել վստհված տախտակին»: Եվ ստեղծվեցին «Հունձը», «Կարմիրների մուտքը Կարճևան», «Ձորագյուղը», ու հիմք դրվեց սովետահայ կերպարվեստում հաստոցային գրաֆիկական արվեստին: Այդպես սկիզբ դրվեց նաև գրքի նկարազարդման կոջոյանական դպրոցին:
Ոչ ոք մեր կերպարվեստում իր արմատներով այնպես խորը մխրճված չէր հայ միջնադարյան որմնանկարչության և մանրանկարչության ակունքների մեջ, ինչպես մեծ վարպետը: Վարպետ Կոջոյանն էր, որ ներքին կռահումով խորաթափանց եղավ, կարողացավ ժամանակների կորուստը նորից օրգանական շարունակություն, միասնություն դարձնել, վերականգնելով՝ նոր իմաստ ու արժեք տալ ընդհատված ավանդույթներին:
Վարպետի հետ ես ուշ ծանոթացա: Թբիլիսիի ակադեմիան վերջացնելուց հետո, 1942 թվին, հանրապետական հերթական ցուցահանդեսի ժամանակ:
Տղաները ինձ ասացին, որ իմ մի նկարը՝ «Տանյան», (առաջին տարբերակը) դուր է եկել Կոջոյանին, ով պատանեկան տարիներիս կուռքն էր եղել: Ծանոթացանք, և ես լսեցի զարմանալի հաճոյախոսություններ: Բայց ավելի զարմանալին այն էր, որ ուզեց այդ նկարը իր արվեստանոցում կախել, եթե դեմ չեմ: Դեմ չէի…Ոտքերս ամպերի մեջ էին, և նկարը ցուցահանդեսից հետո տարա իր մոտ: Հարց ու փորձից իմացավ, որ արվեստանոց չունեմ և հույս էլ չունեմ ունենալու: Ինքը, որ երկու յուղաներկ մեծ նկարներ էր սկսել արվեստանոցի մի անկյունում, թևիցս բռնեց, տարավ կանգնեցրեց մյուս անկյունում ու ասաց.-«Ահա այստեղ էլ դու կաշխատես վաղվանից»…
Ասում են՝բախտ չկա, պոզերով հո չէ՞ր լինելու: Չթողեցի խոսքը սառեր, և առավոտյան արդեն վարպետի հետ իր մեծ լուսավոր արվեստանոցում միասին էինք:
Զարմանալի քչախոս էր, համարյա թե չէր խոսում, և ես դարձել էի չխոսկան: Ժեստերով էինք իրար հետ խոսում: Երբ վրձինը ձեռքին կանգնում էր կողքիս, դա նշանակում էր, որ պիտի նայենք՝ ինչ է արել, և ես անխոս՝ բութս էի տնկում, որ նշանակում էր լավ կտոր է նկարել, իսկ երբ ինքն էր մոտենում ու գլխով էր անում, դա էլ նշանակում էր՝ կարելի է «նույն ոգով» շարունակել: Բայց լինում էին արտակարգ օրեր: Պատահում էր, որ վարպետի ծանոթներից, հատկապես Գառնուց, բերում էին տնական գինի, և պարզ, շատ հասարակ սեղան էր բացվում արվեստանոցում.քաշած կարտոֆիլ, սոխ, պանիր և շատ քիչ հաց: Ախ այդ հացը.պատերազմ էր, և վարպետն էլ էր տալոններով բավարարվում:
Այդպիսի օրերին խոսում էր, կատակում և պատմում այնպիսի զարմանալի պատմություններ, որտեղ անհավատալին ու իրականը միասին էին: Գնում, շրջում էինք աշխարհի այնպիսի երկրներում, քաղաքներում, որտեղ հետո իմացա, որ գուցե և չէր եղել: Այդպիսի օրերից մեկն էր, ինձ պարզեց աջ ձեռքի ափը և ասաց.- «Տեսնու՞մ ես այս գիծը, որ սկսվում է ափիս ծայրից ծայր.սա հանճարի գիծն է»…
Ես բնազդաբար ափիս նայեցի և տեսա, որ ինձ մոտ այդ ստոր գիծը ինչ-որ շեղում ունի վերջում… և տխրեցի: Մխիթարեց մի լիքը թաս լցնելով:
Հիմա է, որ հանճար, տաղանդ «որակումները» բավականին գործածելի են դարձել և շատ կասկածելի…Սակայն կասկածելի չէր վարպետի այնքան հրաշալիքներ կերտած, խորը ակոսված աջը:
Մեզ՝ բախտավորներիս հետ էր ապրում մի անզուգական մեծ վարպետ: Ախլցխայի ուստա Կարապետի որդին, Մեծն Կոջոյանը, որի կողքին երջանկություն ունեցա հետագայում նստելու:
Թբիլիսիի ակադեմիան ավարտեցի 1941 թվականին, երբ Մեծ Հայրենականը սկսվել էր: Եվ հենց նույն թվին ինձ ընդունեցին միություն, որպես անդամ (այն ժամաակ երիտասարդ նկարչին միություն էին ընդունում սկզբում որպես թեկնածու, իսկ մեկ-երկու տարի անց, իրենց ցուցահանդեսներում արդարացնելուց հետո միայն, դարձնում միության անդամ): Ու ես անմիջապես խրվեցի գործի մեջ, և ինչպես ասում են, «քիթ սրբելու» ժամանակ չկար, քանի որ ցուցահանդեսները երեք-չորս ամիսը մեկ իրար էին հաջորդում, և պետք էր նկար հասցնել ու դեռ «խալտուրայով» զբաղվել՝ պետք էր տուն պահել:Իսկ արվեստանոց չկար: Աշխատում էի, որտեղ պատահեր, միայն թե մոլբերտ դնելու տեղ լիներ: Եվ վարպետ Կոջոյանի հրավերը, ավելի ճիշտ թույլտվությունը իր մոտ, արվեստանոցում աշխատելու, ավելի քան տեղին էր և ժամանակին:
1942-43 թվականներն էին:
7-8 ամիս աշխատեցի նրա արվեստանոցում:
Ասացի, որ քչախոս էր, բայց քչախոս է՛լ կա, քչախոս է՛լ: Վարպետը շատ-շատ էր քչախոս՝ և ոչ միայն արվեստանոցում: Հետագայում, Հայրենականի բոլոր տարիներին, միությունում և նոր բացված Գեղարվեստի ինստիտուտում համարյա ամենօրյա հանդիպումների ընթացքում վերջնականապես համոզվեցի դրանում և համոզվեցի, որ նրա մասնակցությունը խոսք ու զրույցին միայն անսպասելի մի բառ, մի նախադասություն կարող է լինել ընդամենը (դա էլ երևի ցեղական էր, ուստա Կարապետի արհեստանոցում, ինչպես ինքն էր ասում, ճանճի բզզոցը կլսվեր…):
Այդպես էլ չլսեցի արվեստին, նկարչությանը վերաբերող մի որևէ «վերամբարձ» կարծիք, և դա սկզբից, մեր ծանոթությունից, ինձ շատ էր զարմացնում, քանի որ նկարիչները, գաղտնիք չէ, սիրում են «բոշ բողազություն» անել, ինչպես ասում էր Արա Սարգսյանը…Իսկայստեղ, խնդրեմ, աքցանով խոսք չես քաշի: Ի՞նչ էր, զգուշությու՞ն, թե՞ բան չուներ ասելու… Ո՞նց կարող էր պատահել, որ «բան չունենար» ասելու, իսկ ով պիտի բացատրեր մեզ, թե ինչպե՞ս, ի՞նչ կռահումով, ի վերուստ տրված ի՞նչ ինտուիցիայով հնարվեցին «Գիրք ճանապարհի» խորհրդանիշերը՝ խազերը, որոնց 12 միլիմետրանոց խազի մեջ մարդիկ են, պատմական անձնավորություններ և անգամ՝ նման…
Ոչ մի «խելոքի» բացատրություն այն չի և չի լինելու: Չասաց, չբացատրեց գաղտնիքը… Երբ երկու պեյզաժ խզբզողը հիմա կարող է դաս կարդալ գլխիդ… Տարօրինակ էր, շատ տարօրինակ…
Տանը, արվեստանոցի պատի մեջ, պահոցում ուներ «Դասեկին» ռուսական ֆիրմայի ներկեր, բայց սովորական դիմաներկով (գրիմով) էր նկարել «Տաթևի ողբերգությունը»…Եվ այդ զարմանալի ներկը այսօր էլ ոչ մի փոփոխության չի ենթարկվել, ոչ մի «սարդոստայն» ճագեր չկան կտավի վրա, հիանալի պահպանված մնում է: Իսկ իր հնարած գրունտների վրա, որ, ինչ իմանաս, ինչ բաղադրամասով էր հնարում, ներկը չէր բռնում, և այն հիմա պոկվում է ձվի կեղևի նման… Այլ են թղթի վրա արած իր մինիատյուրները՝ հաստ շերտով գրած «Հայկական հերոլդը», «Պարսկուհին», «Հույնը», «Դավթի» թերթերը անփոփոխ, թարմ մնացել են այսօր և կմնան վաղն էլ (եթե շատ չտանենք-բերենք տարբեր առիթներով): Տարօրինակ է, և այդ բոլորը՝ ինքն իր մեջ, լուռ, ոչ ոքից ոչ մի խոհուրդ չհարցելով…
Երևի նկարչին շատ խոսել պետք էլ չի, նամանավանդ հիմա, երբ անհաշիվ խոսողներ կան շուրջդ՝ բոլոր դեպքերի համար պատրաստի խոսողներ: Կոջոյանը հանկարծ, անսպասելի կխառնվեր զրույցին (երկար լուռ լսելուց հետո) և մի այնպիսի անհասկանալի բան կպատմեր, որ ներկաների դեմքերը կձգվեին, կերկարեին բնական չափսերից:
Իր ասելով՝ եղել էր (ե՞րբ) և Իսպանիայում, և Անգլիայում և… Մի օր էլ պատմեց, որ եղել է Ամերիկայում և մի նեգրի փրկել «կուկլուկս կլանական»-ների հետապնդումից: Օ, ի՜նչ ֆանտազիա, ի՜նչ մանրամասներ մի ամբողջ «արկածային նովել» հենց տեղն ու տեղը հնարած երևի: Եվ երևի եմ ասում, որովհետև երբեք չէր կրկնվում: Մենք էինք, որ հետո պատմում էինք, նորից «ապուշ կտրած», ուշագնաց լինում ծիծաղից: Նա երևի ձեռք էր առնում մեզ, իսկ մենք՝ բեխաբար: Իր տարօրինակություններին սահման չուներ, և եթե դատելու լինեիր իր մի որևէ արածով, կարող էիր չարաչար սխալվել:
Մի անգամ, աշխատավարձը ստանալուց հետո, ետ եկավ և ինստիտուտի գանձապահից պահանջեց 35 կոպեկը, որ գանձապահը, կարևոր չհամարելով, մոռացել էր տալ:
Շփոթված, խեղճացած գանձապահը վճարեց…
Ի՞նչ է, գծու՞ծ էր: Օ, ոչ, նույն աշխատավարձը գրպանում, երբ ման գալով, խոսելով իջանք նկարիչների տան կողքի «նախադուն», հրամայեց՝ «ոչ ոք չհեռանա, ես եմ հյուրասիրելու» և ծախսեց աշխատավարձի կեսը, մեզ, «բոշ բողազներիս» լրիվ հարբեցնելով, ինքն էլ հետներս. դե՛, գլուխ հանիր:
Վարպետի և մեր մյուս, շատ սիրելի վարպետի՝ Արա Միհրանիչի արվեստանոցները միասին էին, ինչպես միասին էլ մնացին՝ հիմա և բոլոր ժամանակների համար: Վարպետինը վերևում էր, իսկ Արա Միհրանիչինը՝ ներքևում: Արա Միհրանիչը գանգատվում էր, որ, պատահում է, շաբաթներով չի խոսում իր հետ: «Այ տղա, էլի չի խոսում Հակոբը», — ասաց մի օր, երբ աստիճաններով վեր էի բարձրանում:
Գործի ժամանակ հիշեցի և հարցրի.
— Վարպետ, Արա Միհրանիչի հետ ինչու՞ չեք խոսում, ի՞նչ է պատահել: Չլսելու տվեց, նորից կրկնեցի, ձայն չհանեց, և ես էլ սսկվեցի իմ գործին: Հաջորդ առավոտ, երբ Արա Միհրանիչին նորից պատահեցի, հարձակվեց վրաս.
— Տո, բոշ բողազ, քեզ բան ասել չի՞ կարելի…Ես ինձ չքմեղ ներկայացրի, և պարզվեց, որ Հակոբ Գերասիմիչը առավոտյան գրկախառնվել է Արա Միհրանիչին և զարմացած հարցրել.«Որտե՞ղ ես, չես երևում այսքան ժամանակ»:
Արա Միհրանիչը ստիպված ասել է, որ Մոսկվայում գործուղղման մեջ է եղել, երբ ամեն առավոտ իրար տեսել են բակում, պատշգամբում… Ի՞նչ իմանաս, ինչո՞վ բացատրել այդ անտարբեր մոռացկոտությունը, երբ պատահում էր՝ իմ ներս մտնելուց մի երկու ժամ էր անցնում, և հանկարծ դառնում էր ինձ և կշտամբում. — «Այ՛ տղա, ներս մտար, ինչու՞ չես բարևում»…
Այդ տարօրինակ ինքնամփոփությունը շատերին էր ապշեցնում, մարդիկ նեղանում էին, իրենք չէին խոսում, բարևում, և հանկարծ մի այնպիսի հուզումնալից հանդիպում, որ այդ անգամվա հանդիպողին թվում էր, որ վարպետի միակ բարեկամը Երևանում ինքն է:
Այդպես էր և, ինչպես ասում են, վարպետի հետ ձանձարանալ չէր կարելի: Երևակայության այնպիսի «ռեալ» թռիչք ուներ, որ բավական է, որ մի բան միտն ընկներ, մտածեր, և այդ պրոցեսը այնպիսի հավաստիությամբ էր իր մեջ արձագանքվում, որ կարող էր իր երևակայածը այնպիսի համոզմունքով պատմել, կարծես իրական փաստ է պատմում…
Շատ էր սիրում մեծ մարդկանց… հայացնել: Իսկ ինձ ինչ էր պետք.ինչ ասում էր, հալած յուղի տեղ էի դնում և եթե անգամ ներքուստ կասկածում էի, չէի հավատում, բայց այնքան հաճելի էր զանազան հանճարների հայ տեսնել, որ գայթակղությունը հաղթում էր, և քանի որ վարպետ Կոջոյանն է այդ ասում, ուրեմն այդպես է:
Երկար լուռ մնալուց հետո մեկ էլ շուռ կգար ինձ ու կասեր.
— Գիտե՞ս, Էդվարդ, որ Մոլիերը հայ է:
Ես զարմացած իրեն եմ նայում, պապանձվում.
— Այո՛, այո՛, չէի՞ր իմանում…
Եվ տեղն ու տեղը հնարած, շատ սովորական պատմություն կպատմեր Մոլիերի կյանքից, որպես ապացույց, ամենայն լրջությամբ: Այդ տարի մենք աշխարհի հանճարների մի պատկառելի քանակ հայացրեցինք:
Եվ ես, որ ամենայն միամտությամբ (անտեղյակի) հավատում էի այդ պատմություններին, նույնպիսի, ավելի մեծ ոգևորությամբ պատմում էի ուրիշներին՝ իմ իմացածով զարմացնելու համար ու երբ տեսնում էի զարմացած, տարակուսած դեմքեր, որպես անվիճելի փաստ հայտարարում էի, որ «վարպետն էր ասում»:
Մի անգամ, երբ նեղացած իրեն ասացի, որ պատմել եմ ուրիշներին Գյոթեի հայ լինելու մասին…զարմացած ու բարկացած ասաց.
— Քեզ ո՞վ է այդպիսի բան ասել…
Բայց մի փոքր ընդմիջումից հետո ավելացրեց.
— Ի՞նչ է, չի կարո՞ղ այդպես լինել, եթե Նարեկացին հայ է…
Չէ, իսկապես չէր կարելի ձանձրանալ վարպետի հետ:
Կյանքում, արվեստագետների շրջանում կա և մեզ զարմանալի չի թվում տարօրինակությունների հանդիպելը, չնայած, որ շատերը «խաղում» են, ձևացնում:
Մեր բոլոր մեծերը, որոնց հետ բախտներս բերել է և հանդիպել ենք, բոլորը եղել են զարմանալի «հողեղեն» մարդիկ, պարզ, անգամ՝ չափից ավելի, իսկ ինչպե՞ս կարելի է չափել պարզ մարդկայինը:
Ոչ մի ճիգ ու ջանք՝ «խելոք բան» ասելու կամ տարօրինակ թվալու դիմացինի նկատմամբ: Իմաստությունը, խոսքը, զրույցը առվակի պես քաղցր, բնական կարկաչել է, և նրանց լուսավոր ֆոնի վրա ամեն տեսակի ու ոճի կեղծությունը, հնարավորին արհեստականը նկատելի է եղել, չնայած, որ այդ պարզությունը, մարդկայնությունը, իսկապես, որ մեծ տարօրինակություն պիտի համարվի, քանի որ շատ միամիտների, մեծերի հետ զրուցելիս՝ թվացել է, նրանց ասածը… հասարակ, ոչ «բարդ» բան է, և իրենք «ավելին են սպասել»:
Այդպիսինները պիտի վարպետ Կոջոյանին հանդիպեին, որ խճճվեին իրենց «իմաստությունների» մեջ, հիմարանային առժամանակ, մինչև գլխի ընկնեին, որ վարպետ Կոջոյանի կատակները «ուրիշ գրեմեն» են, իրենց խելքի բանը չեն:
Վարպետի մտքով էլ չէր անցնում «տարօրինակություն» խաղալ:
Ապշելու չափ զարմանալի իմպուլսիվ, ինտուիտիվ ինտելեկտի խառնվածք էր՝ իր ներքինով, ավելի շատ իր երկրորդ «ես»-ի հետ զրուցող, որից մեզ բաժին էր հասնում զարմանահրաշ պատմություններ, որոնք իր համար բոլորովին էլ զարմանալի չէին: Պատմում էի միամիտ երեխայի պարզությամբ, երևի հույս ունենալով, ենթադրելով, որ նկարիչ լինելով՝ մենք էլ պարտավոր ենք իրեն լսելու ժամանակ ունենալ երևակայության նույն թռիչքը, ֆանտազիան, գոնե առ մի պահ իր նման՝ կյանքի սովորականից, առօրյա բթացնող կրկնությունից մեզ անկաշկանդ զգալու՝ առ մի պահ…
Իսաբեկյան Է. – Զարմանահրաշ վարպետը. Հակոբ Կոջոյան – թերթ, «Գրական թերթ», Ե., 16-31.08.1998
Posted on Սպտ 25, 2015 in Uncategorized