«Իմ սիրելի ազգի ազատությունը ամենաբարձր իդեալն է ինձ համար. պաշտում եմ իմ հայրենիքը, նրա բարձրանիստ լեռներն ու ծաղկուն հովիտները, նրա մրգաստանները: Սրբություն է այդ ազգի անցյալ դարավոր հոյակապ կուլտուրան. դա ենթարկվել է տարբեր ժամանակներում հրոսակախմբերի ավերման և ոչնչացման, բայց մեր ազատասեր ստեղծագործ ժողովուրդը գոյություն ունենալու իրավունք է նվաճել:
Պարտք ունեմ հայրենիքիս հանդեպ, նրա չքնաղ առօրյայի, նրա մանուկների ժպիտի, նրա դրախտ այգեստանների զորության հանդեպ:
Սիրելիս, դե թույլ տուր գրկախառնվենք Մասիսի չքնաղ ֆոնի վրա:
Միշտ նույն քո Կորյուն»:
1942թ. դեկտեմբերի 12-ին ընկերոջը գրած նամակից
Արդեն քանի-քանի տարի է, որ ներքին չմարող մղումով ուզում եմ գրել մի նկարչի մասին, որին հոգու թելադրանքով սիրել եմ տեսած չլինելով, ծանոթ չլինելով, բայց զգալով այնքան մոտ, այնքան հարազատ, որ երբեմն ինձ թվում է, թե և՛ ծանոթ եմ եղել, և՛ ընկեր:
Խոսքս նկարիչ Կորյուն Սիմոնյանի մասին է, որը այսօր կարող էր 86 տարեկան լինել, բայց զոհվեց Երկրորդ հայրենականի արհավիրքի օրերին՝ իրեն հիշելու համար թողնելով ընդամենը մի տասնյակ մեծ ու փոքր նկարներ, որոնցից յուրաքանչյուրը մի գոհար է, իսկական գեղանկարչի կերտվածք, և իր ինքնանկարը:
Տարիներ առաջ էր: Ես Հայաստանի ազգային պատկերասրահի տնօրենն էի: Այդ օրը գիտական խոհրդի նիստի օր էր: Դեռ բավականին ժամանակ կար, ու ես շրջում էի, ըստ սովորության մենակ, դատարկ սրահներում (հրաշալի, անբացատրելի հաճույք է մենակ լինել սրահներում և դիտել քեզ սիրելի կտավները) և քարացել-մնացել էի մի նկարի առաջ:
Կորյուն Սիմոնյանի ինքնանկարն էր: Ա՛խ, այդ ինքնանկարը… Տե՛ր Աստված, ինչպիսի՜ լրջություն, ի՜նչ հուսալի, վստահ ինքնադրսևորում, ներքին ուժ ու հանգստություն. ոչ թե հանգիստ ապրելու առումով, այլ պարզապես լուրջ, իր տարիքին ոչ այնքան էլ սազական:
Նա գիտի ինչ է նկարում:
Ինքնանկարներ շատ կան մեր ազգային թանգարանում: Բոլորը լուրջ, տարիքն առած նկարիչների գործեր, մեր դասական արվեստը ստեղծողներ, ճանաչված, սիրված, հարգված՝ Թադևոսյան, Աղաջանյան, Բաժբեուկ-Մելիքյան, Սարյան, Կոոջոյան… Իսկ Կորյունը ընդամենը 25-26 տարեկան էր, երբ ստեղծեց իր «Ինքնադիմանկարը»:
Ուշադիր զննում էի այդ աշխատանքը, շարունակ մոտենում-հեռանում էի կտավից, երբ լսեցի զգույշ ոտնաձայներ: Տհաճությամբ շրջվելով տեսա Ռուբեն Գրիգորևիչ Դրամբյանին՝ պատկերասրահի նախկին տնօրենին՝ Հայաստանի ազգային պատկերասրահը ստեղծողին: Տհաճությունս միանգամից ցնդեց: Նա նույնպես շուտ էր եկել ժոողովին, և ինքն էլ, երևի իր հին սովորության համաձայն, բարձրացել էր մենակ շրջելու իր ստեղծած նախկին տիրույթներում:
Շատ ուրախացա: Ճիշտ տեղին էր հանդիպումը, քանի որ ինձ համակած մտածությունները ավելի լավ բացատրող չէր լինելու:
— Ի՞նչ էիր նայում այդպես կլանված,- հարցրեց նա:
Ես անխոս, գլխի շարժումով ցույց եմ տալիս Կորյունի ինքնանկարը:
— Եվ ի՞նչ, եթե գաղտնիք չէ,- խորամանկ ժպիտով ինձ է նայում Դրամբյանը:
Ես ուսերս վեր ու վար եմ անում՝ իրենից պատասխան հայցելով:
— Այդպես է, ես էլ դեռ նայում եմ և պատասխան չունեմ: Բայց ամեն առիթով նայում եմ ու նայում,- ժպիտով ասաց նա: — Հիանալի ինքնանկար է, իմ տեսած անհամար ինքնանկարների մեջ զարմանալի լավը: — Պատճա՞ռը: Պատճառը կապ չունի ինչ որ պրոֆեսիոնալ վարպետության կամ ուրիշ բարդ բաների հետ: Հայացքն է, այդ երիտասարդի քեզ նայող անբացատրելի մաքուր, զուլալ հայացքը,- շարունակեց նա:
Ուրախությանս չափ չկար: Իմ մտորումները համընկել էին, ոչ ավել, ոչ պակաս Ռուբեն Դրամբյանի կարծիքին, որը արվեստի, նկարչության մասին գրելուց առաջ պարզապես սիրահարված է եղել գեղանկարչությանը ու մասնավորապես հայ գեղանկարչությանը: Այդպես է, բոլոր ճշմարիտ արվեստաբանները արվեստն են սիրել իրենց մեջ և ոչ թե իրենց արվեստի մեջ: Եվ այսօր, և վաղը արվեստաբան լինելու առաջին պայմանը եղել է և կմնա մաքուր խղճով և նվիրվածությամբ սերը դեպի արվեստը և ոչ թե նրա շահարկությունը, սեփական նկրտումները արվեստի մեջ:
Այս ինքնանկարի մասին խոսելիս հիշում եմ մի ուրիշ ինքնանկար, որ տարիներ առաջ դիտելիս ապրել եմ նույն զգացումը:
Գործով Լենինգրադում էի: Էրմիտաժում պետք է տնտղեի նրանց պահոցները և այսպես ասած, Բորիս Պիոտրովսկու հյուրն էի, որի հետ ծանոթներ էինք դեռ Կարմիր բլուրի պեղումներից: Նա ինձ հրավիրեց դիտելու Ամերիկայից բերված նկարների մի հավաքածու, որի կազմում կային իմացածս մի շարք մեծերի մեկական-երկուական գործեր, Ռեմբրանդտից, Գոյայից սկսած մինչև իմպրեսիոնիստներ Մոնե, Մանե, Պիսարրո և այլն:
Մեծ սրահում միայն մենք էինք, և կարելի էր դիտել անշտապ, մեկ առ մեկ զննել գործերը, միաժամանակ լսելով Բորիս Բորիսովիչի ժլատ մեկնաբանությունները: Կանգնած էի Էլ Գրեկոյի դիմանկարի առաջ և չէի կարողանում հայացքս կտրել նրանից, երբ հանկարծ, կարծես մեկը ինձ հետ հրեց: Ես մի քիչ հեռացա նկարից: Պիոտրովսկին նայեց ինձ, ժպտաց: Ես ուսերս վեր ու վար արեցի:
— Երբ կախեցին նկարները, ես էլ, չհասկանալով թե ինչու, նայելիս ետ քաշվեցի: Էլ Գրեկոյի վերջին դիմանկարն է… կարծես հոգեբուժարանում արված լինի,- ասաց նա:
Ես դեռ Տոլեդոյում, Էլ Գրեկոյի տուն-թանգարան-արվեստանոցում, իմացել էի, որ նա իր բոլոր սրբերի պատկերների համար տիպաժները ընտրել է հոգեբուժարանի «հանգիստ» հիվանդանոցից: Եվ այն տարօրինակությունը, որ նա նկարել էր սրբերի դեմքերին, զարմանալի արտահայտիչ էին դեֆորմացիոն ընդգծումներով: Այսպես՝ մեկի գլուխը, ճակատն էին շեշտված, մյուսի դեմքը երկարուկ էր, դեղնագույն: Բոլորի ձեռքերը անուժ, փոքր, դեղին, երկար մատներով, փաստորեն անգործածելի բաներ ձեռքերի փոխարեն:
Զարմանքս ցրելու համար մոտենում եմ Ռեմբրանդտի, Գոյայի կտավներին, հետո նորից վերադառնում, մոտիկից եմ նայում Էլ Գրեկոյին: Բարեխիղճ, մանրամասն նկարված էին դիմագծերը, դուրս պրծած ականջները, աչքերը՝ կլոր բացած, խաժ բիբերով: Դեմքը նայողին սևեռած, անթարթ աչքերով, այտերին՝ թույլ վարդագույն, այտոսկրերը՝ շեշտված, բարակ, անգույն շուրթերը՝ սեղմած: Դեմքի ծավալները ստվերված էին թանաքագույն կապույտով, որը առավել շեշտում էր գունատ, դեղնավուն, անարյուն երեսը: Այն, կարծես, սրբի էր նման:
Բորիս Բորիսովիչը մեղմ ժպտալով թևանցուկ է անում ինձ ու ասում.
— Գնանք, Էդվարդ, այս դիմանկարին երկար նայել չի լինի, անհնարին բան է:
Գնում ենք: Գնացինք, սակայն այդ դիմանկարը մինչև օրս հետապնդում է ինձ:
Այո, զարմանալու բան չկա: Կյանքում լինում են բազմապիսի դեպքեր, նմանություններ. պարզապես ժամանակը մոռացնում է: Այն առաջին դեպքում Պիոտրովսկու փոխարեն Ռուբեն Դրամբյանն էր, Էլ Գրեկոյի դիմանկարի փոխարեն Կորյուն Սիմոնյանի ինքնանկարը:
Կորյուն Սիմոնյանը ծնվել է 1911 կամ 1912 թվականին Արդահանում՝ Ստեփան Սիմոնյանի շեն տանը: Ժամանակից շուտ է որբացել, ապա կրթություն է ստացել Լենինգրադի հզոր Ակադեմիայում, մի քանի տարի դասավանդել Երևանի Գեղարվեստի ուսումնարանոււմ:
Այսօր էլ կան նրա սաներից, որոնք Կորյունին հիշելիս գլուխները կախում են ու խոնավացած աչքերով պատմում, որ հողագործի կերտվածք ուներ, դասարան էր մտնում լուռ, անժպիտ և աշակերտների սիրահարված հայացքների ուղեկցությամբ մոտենում, զրուցում էր յուրաքանչյուրի հետ կամ մի քանի զուսպ դիտողություններով օգնում տեսնելու, զգալու նկարելիքը: Քչախոս էր, բայց ասելիքն ասում էր վստահ, զարմանալի պարզ ու հասկանալի:
Սկսվեց 2-րդ համաշխարհային պատերամը: Իր նման որբ տղաների՝ Վանիկ Կարապետյանի, Լևոն Տոնականյանի, Հմայակ Ավետիսյանի հետ ռազմաճակատ մեկնեց նաև Կորյուն Սիմոնյանը: Նա վրձնի փոխարեն իր ձեռքը վերցրեց հրացանը, կռվեց և զոհվեց 1943-ին, Տուապսեում:
Ուժեղ մարդ էր Կորյունը, հողագործի նման, հողի ուժը երակներում, մարդ էր մեծատառով, հրաշալի նկարիչ, փայլուն, բոցկլտացող տաղանդ, որ ասուպի նման փայլատակեց հայ նկարչության երկնակամարում ու հանգավ:
Հարուստ չէ Կորյուն Սիմոնյանի թողած ստեղծագործական ժառանգությունը: Նա ստեղծել է մի տասնյակից մի քիչ ավելի գործեր: Դրանք հիմնականում էսքիզներ են, մի քանի բնանկարներ, որոնց մեջ գեղանկարչական գոհարներ կան, մի կոմպոզիցիա մարտանկարի կառուցվածքով և իր Ինքնանկարը:
Քիչ է, շատ քիչ է:
1936 թվականին Կորյունին թույլատրել են դիպլոմային աշխատանքը Երևանում նկարել, երբ դասավանդում էր Գեղարվեստի ուսումնարանում, սակայն այդ գործը չկա: Հավանաբար ուղարկել է Լենինգրադ, Ակադեմիա և ետ չի ստացել: Ժամանակին, երբ ուզում էինք պատկերասրահի համար ձեռք բերել Կորյուն Սիմոնյանի ստեղծագործություններից, շատ փնտրեցինք, սակայն ոչինչ չգտանք: Փոքր քրոջ մոտ ընդամենը 5-6 գործ էր մնացել, որոնք գնեցինք: Նա տեղյակ էլ չէր եղբոր գործերից, անգամ ծննդյան թիվը ստույգ չէր հիշում, քանի որ ապրել էին տարբեր որբանոցներում:
1936-ից մինչև 1941-ը Կորյուն Սիմոնյանը ապրել և ստեղծագործել է Երևանում, ցուցադրվել Հայաստանի նկարիչների միության բոլոր ցուցահանդեսներում, մասնակցել շրջիկ արվեստանոցի շրջագայություններին, նկարել, նկարել, նկարել, սակայն գործերը չկան: Այդ հինգ տարիների գործերը առ այսօր անհետ կորած են: Անցել է չորս տասնյակ տարի, և ոչ մի հետք չկա:
Որբի դաժան ճակատագիր: Ժառանգություն չմնաց նաև Լևոն Տոնականյանից, Վանիկ Կարապետյանից: Կարծես այդ նկարիչները չեն էլ եղել:
Իսկ Կորյունից մնացածը թեև շատ չէ, բայց ժառանգություն է, որի գեղարվեստական արժեքը բավականին մեծ է: Այդ գործերի մեջ հատկապես ուշադրության արժանի է մեկը, որ կատարվել և ցուցադրվել է «Սասնա ծռեր» էպոսի 1000-ամյակի օրերին: Այն առաջին մարտանկարն է հայ կերպարվեստի պատմության մեջ և իր արժանի տեղն է գրավել Հայաստանի ազգային պատկերասրահի մշտական ցուցադրությունում:
Հին Իտալիայում, Չիմաբուեի, Ջիոտտոյի ժամանակներում, բոլոր տեսակի արհեստների համքարություններում ընդունված կարգ, օրենք է եղել, որ վարպետացուն (լինի կոշկակար, դերձակ, ոսկերիչ թե նկարիչ) վարպետի կոչման պիտի հավակներ սովորելուց հետո և պիտի ստեղծեր մի գործ, որը պիտի լիներ գլուխգործոց, այսպես ասած՝ շեդեվր, և այդ դեպքում էր միայն համքարների խորհուրդը նրան վարպետի կոչում շնորհում: Ահա այդպիսի մի շեդեվր է Կորյունի ստեղծած մարտանկարը «Յուսուֆի սպանություն» կտավը, որը արաբ ոստիկան Յուսուֆի պարտությունն է պատկերում:
Այդ աշխատանքը մի զարմանալի և հրաշալի խառնուրդ է ռուսական ակադեմիական «տոնային» նկարչության և ֆրանսիական ռոմանտիկ դպրոցի և հատկապես Դելակրուայի գունային շաղախի, ինչն այդ գործին տալիս է կայծկլտացող մակերես՝ գոհարային արժեք՝ վայլոր:
Սա Կորյուն Սիմոնյանի գլուխգործոցն է, իր դիպլոմային աշխատանքից հետո նկարչի բարձր կոչումը մի անգամ ևս հաստատող կտավը, ինչն, ավաղ, շարունակություն չունեցավ:
Շատ կուզենայի խոսքս Կորյուն Սիմոնյանի՝ այդ հրաշալի երիտասարդի և արվեստագետի մասին ավարտել լույսի, արևի շողի ջերմության գոնե մի պատառիկով, բայց չտեսա, չգտա, չճարվեց… Այսպես էլ է լինում. աշխարհը լիքն է դժբախտություններով ու տառապանքներով: Եվ սակայն անբնական է ու անարդար, երբ մեկին բաժին է ընկնում դառնության լի բաժակը մինչև վերջին կաթիլը դատարկելու ճակատագիրը…
Միակ լուսավորը Հայաստանի ազգային պատկերասրահի այն պատն է՝ հայ նկարիչների Պանթեոնի նվիրական պատը, որտեղից մեզ ու սերունդներին է մշտապես նայելու Կորյունը, ազնիվ հողագործի անվրդով, պայծառ հայացքով…