Օտարութեան մէջ, հարազատ երկրից հեռու ափերում վաղեմի բարեկամին հանդիպելը աւելին է, քան պարզ ուրախութեան զգացում վերապրելը: Այդ պահին, մարդն ինչպէս երազում` սրտի երջանիկ թրթիռով յայտնւում է սիրելի միջավայրում: Կարծում եմ, թէ վերադարձել է տուն:
Ինչեւէ: Վրձնի անուանի վարպետ, ժողովրդական նկարիչ Էդուարդ Իսաբեկեանի հետ անակնկալ հանդիպումս այստեղ` Կլենտէյլում, յիրաւի աչքերս արցունքոտուելու չափ ուրախութիւն պատճառեց:
Սիրելի ընթերցող, խնդրում եմ ինքդ դատես: Մէկ տասնամեակից աւելի միասին աշխատել ենք Երեւանի գեղարուեստա-թատերական նոյն ինստիտուտում: Ուրիշ խօսքով գրեթ` ամէն օր վաղ առաւօտ դուրս ենք ելել իրարու դէմ դիմաց եւ ժպտալով միմիանց ասել.
-Բարի լոյս: Ինչպէ՞ս ես…:
Եւ լսուել է պատասխանը.
-Փառք Աստծոյ, լաւ…:
Բայց ոչ միայն դա. միասին մասնակցել ենք ինստիտուտի գիտական խորհրդի ամենամեայ նիստերին եւ այլ տիպի հաւաքների ու ժողովների` արծարծելով կենսական նշանակութեան բազմաբնոյթ հարցեր:
Յաճախ, շատ յաճախ նոյն գծի վրայ ենք եղել, բայց նաեւ պատահել է, որ յայտնուել ենք «բարիկադի» (պատնէշ) հակառակ կողմերում ու… «պատերազմել» ենք իրարու հետ:
(Ասեմ անկեղծօրէն. ե՛ւ ինքն է անհաշտ խառնուածք, ե՛ւ ես):
Եւ յաջորդ առաւօտ դարձեալ:
-Բարի լոյս: Հը՞, խոմ շատ լաւ չե՞ս,-անյիշաչար կատակել ենք:
— Չէ, ինչ շատ լաւ: Շատ լաւերին, ասում են, Սիպիր են տանում:
Գտնւում էր նաեւ մէկ ուրիշ ճանապարհ: Իմ առաւել սիրած ընկերներից` անուանի նկարիչներ Մասիս Գրիգորեանը կամ Հենրիկ Մամեանն առաջարկում էր.
— Չգնանք փրոֆեսէօր Իսաբեկեանի արուեստանոցը: Հը՞: Վարպետը շատ կը բարկանայ, եթէ իմանայ, որ իր արուեստանոցի մօտով անցել ու իրեն չենք այցելել:
— Անշուշտ: — Հաստատում էի ես: — Նա ճիշտ է յիշաչար չի, բայց թէ նեղացկոտ է եւ կը խռովի մեզանից:
Իսկ արուեստանոցը Սայաթ-Նովայի վրայ է, «Օփերա»յի դէմ-դիմաց: Եւ առանց զանգելու, առանց նախապէս տեղեակ պահելու ծիծաղով ու աղմուկով յայտնւում ենք նկարչի աշխատանոցում:
Գիտէք ոչ միայն տաղանդով օժտուած հիանալի նկարիչ է, այլեւ խօսքաշէն, հիւընկալ ու սրտաբաց տանտէր: Իսկական «ջիկեարով» իգդիրցի:
Արուեստանոցի դուռը բաց է: Առանց թակելու մտնում ենք: Միջին մեծութեան մի կտաւի վրայ է աշխատում…:
Ժպտում է, սրամիտ ինչ-որ բառւ շուրթին: Կարող է եւ մի փոքր ծակող թեւաւոր խօսք էլ ասել: Պատրաստ պիտի լինես կատակին – կատակով պատասխանելու եւ… չվիրաւորուելու:
— Գինի կը խմէ՞ք:
— Դա ի՞նչ հարց է: Հապա՞ ինչու ենք եկել…:
Արուեստանոցի ընդարձակ ու լուսաւոր աշխատասենեակը պարզապէս տնքում է տասնեակ ու տասնեակ կտաւների «բեռից»:
Մեծ ու փոքր կտաւներ, գեղանկարչական, կրաֆիկ ու այլ աշխատանքներ:
Իւրաքանչիւրի վրայ Իսաբեկեանի հոգու մի գոյնը կայ, սրտի ու մտքի շլացնող կայծը: Որքա՞ն է գեղանկարիչը տառապել իր իւրաքանչիւր կտաւի վրայ. դա միայն Աստծուն ու իրեն է յայտնի:
Իմ ուշադրութիւնը գրաւում է ծաւալուն մի գունանկար, եթէ չեմ սխալւում պատմական թեմայով: Անաւարտ կտաւ էր:
— Հա՜, դա Արամոյինն է: Լաւ գործ պիտի լինի: Տեսնենք:
Արամոն կրտսեր որդին է: Նոյնպէս գեղանկարիչ (վերջերս դարձաւ թատերականից առանձնացած Երեւանի գեղարուեստի ինստիտուտի ռեկտորը):
Փորձում եմ ծանօթանալ իրեն` վարպետի արդէն վաղուց աւարտած կտաւների հետ: Շա՜տ-շա՜տ են: Ո՞րը նայես, ո՞րը թողնես: Գործերից մի քանիսը տասնամեակների պատմութիւն ունեն:
Գեղանկարչի համար իր կտաւները, ասես հարազատ որդիները լինեն, սրտի մի մասնիկը: Դրա համար էլ վաճառելու հակուած չեն: Դժուար է հարազատից բաժանուելը: Շա՜տ:
— Եթէ վաճառեմ էլ, կարգին մարդու կը վաճառեմ: Ամէն ապուր-ճպուռ մարդու չեմ տայ:
Դէ, հիմա դժուար տարիներ են: Ամէն բան թանկացել է: Ներկը, կտաւը, շրջանակը, վրձինը, վերջապէս` հացը, գինին…: Ախր, ապրել նոյնպէս պէտք է: Ուրեմն, նկարիչը, հակառակ իր բնաւորութեանը ստիպուած է իր առաւել սիրելի որոշ գործերից ձեռք քաշել:
Օ՜, չմոռանամ ասել, խօսքս 1993թ. մասին է:
Պատմում է, թէ օրերս մի ֆրանսիացի էր եկել իր արուեստանոցը: Իմացող, պաշտօնաւոր մարդիկ էին ուղեկցում: Շատ էր ուզում Իսաբեկեանի որևւէ գործ գնել: Պատկերասրահում տեսել էր նրա մէկ-երկու աշխատանքներն ու հրապուրուել: Դէ ֆրանսիացին ֆրանսիացի է՝ իր զգացողութիւններով, իր ընկալումներով: Բռնում ու մատը դնում վարպետի ինքնատիպ մի գունանկարի վրայ:
— Սա եմ ուզում:
— Չէ, դա չեմ վաճառում:
Ֆրանսիացին մի մեծ գումար է առաջարկում, ամերիկեան կանաչ տոլարով:
— Չէ, դա չեմ վաճառում,-պատասխանում է նորից:
Ֆրանսիացին զարմացած չռում է աչքերը ու նոր թիւ ասում (դէ ինչպէս Լոս Անճելըսում, Երեւանում էլ «ինկուբատորի» ճտերի նման բազմացել են «ռաբիս» նկարիչները: Նրանք էլ արհեստաւորի իրենց պատրաստակամութեամբ պարզունակ ու անճաշակ «կտաւներով» ողողել են «վերնիսաժները»):
Իսաբեկեանը չարաճճի մանկան ժպիտը աչքերում շողացնելով, հիւրին ասում է.
— Չէ, դրամի հարց չկայ: Սա չի վաճառւում:
Եւ օտարերկրացին ի վերջոյ հասկանում է, որ կան բաներ, որոնք վաճառքի չեն դրւում, որ մի բան է «ռաբիսը», մի այլ բան հռչակաւոր վարպետը:
Ընտրում է մէկ ուրիշ գործ:
Կտաւներում դժուար չէ տեսնել Իսաբեկեան-քաղաքացուն, նրա մտքերի ու յոյզերի աշխարհը: Մշտապէս նրան զբաղեցրել են հայ ժողովրդի պատմութիւնը, ազգային մեր մեծ հերոսները. Վարդանից մինչեւ Մխիթար, մինչեւ… Սասնա Դաւիթ: Աւարայրը` իր բազում դրսեւորումներով, ընդհուպ կանանց հերոսական ջոկատով: Ուզում եմ մէջբերել մասնագէտի, արուեստաբան Վլ.Վարդանեանի խօսքը: Նա գրել է՝«Վարպետ վրձնով կերտելով պատմականօրէն անհատականացուած-հոգեբանական կերպարներ, կոմպոզիցիոն տրամաբանուած փոխյարաբերութեան մէջ մտցնելով նրանց, Իսաբեկեանը կտաւին հաղորդել է այն տագնապալի լարուածութիւնը, դիւցազնականութիւնը, շիկացած այն հայրենասիրութիւնը, առանց որի ըմբռնելի չէ ոչ միայն Աւարայրը, այլեւ հայոց պատմութեան յետագայ ընթացքը: Դա արհաւիրքին դիմագրաւելու աննկուն ոգին է»:
Եւ սա ասուած է Իսաբեկեան-գեղաանկարչի կրաֆիկական գործերի մասին: Այլ խօսքով ճկուն ու բեղմնաւոր է նրա վրձինը, նոյնքան դիպուկ ու արտայայտիչ է նրա մատիտը: Բայց շտապեմ ասել, որ ոչ պակաս հմուտ է նաեւ Իսաբեկեանի գրիչը:
Այո: Նա նաեւ գրող է: Եւ ինքնատիպ գրող:
Ղարաբաղեան շարժման օրերին մենք գրեթէ միշտ միասին էինք եւ միշտ նոյն դիրքի վրայ: Պաշտպանում էինք շարժման մասնակիցներին, ոգեւորում մեր ուսանողներին եւ յաճախ սատարում: Նրանց հետ ժամերով կանգնում էինք Ազատութեան հրապարակում…:
Նկարիչ ուսանողներից մէկին Քա.Կէ.Պէ.-ն ձերբակալեց… բռնաբարութեան փորձ կատարելու պատրուակով: Եթէ յիշողութիւնս չի դաւաճանում, ձեւակերպել էին, իբրեւ թէ ուզեցել է բռնաբարել իր եղբօր կնոջը:
Ամէնքիս համար պարզ էր այդ անհեթեթ զրպարտանքի բուն իմաստը:
Իսաբեկեանի հետ որոշեցինք պաշտպան կանգնել անմեղ տղային ու բանտախցից դուրս հանել նրան:
— Ճիշտ կը լինի նամակ գրենք ղեկավարութեանը եւ մեր անուանի գործիչներից մէկ-երկուսին:
Միասին գրելը չստացուեց: Իւրաքանչիւրս իր ոճն ունէր, իր մտքերը: Պայմանաւորւեցինք, որ կը հանդիպենք յաջորդ օրը, իւրաքանչիւրս բերելով մեր տարբերակը:
Երկու տարբերակից միասին դուրս բերինք ազդեցիկ ու համարձակ շեշտերով գրուած մի նամակ, որը, կարեւոր նշանակութիւն ունեցաւ երիտասարդի ճակատագրում:
Նրան բանտից հանեցինք եւ յաջորդ տարի երիտասարդն ինստիտուտն աւարտելով, անգամ ՀՀ Գերագույն Խորհրդի պատգամաոր ընտրուեց…:
Մի փոքր աւելի ուշ բոլորիս համար պարզուեց, որ Իսաբեկեանի գրական նախասիրութիւնը գրամոլի պատուասիրական հրապուրանք չէ:
Ո՛չ: Նա 1994 թուականին, այսինքն գիրք տպագրելու համար դժուարին մեր ժամանակներում ընթերցողի սեղանին դրեց իր «Իգդիր» պատմա-գեղարուեստական պատումը: Այս հատորը Իսաբեկեանի հոգու թէ սրտի պարտքի հատուցումն է հարազատ ծննդավայրին, չքնաղ Իգդիրին, որ մնացել է Արարատի հարեւանութեամբ մեր զազրելի թշնամու ձեռքին: Բայց դուրս չի եկել գեղանկարչի զգայուն սրտից եւ մանկական յիշողութիւնից նոյնպէս:
Որքա՜ն կարօտ, որքա՜ն սէր կայ իր սիրելի ծննդավայրի նկատմամբ:
Այո, այդպէս կարող էր յիշել միայն տաղանդաւոր գեղանկարիչ ծնուած մանուկը (Իգդիրից մազապուրծ հեռացել են, երբ 4-5 տարեկան էր ընդամէնը): Եւ այն մանուկը, որին մայր բնութիւնը վրձնից բացի շնորհել է նաեւ գրիչ…
Այդպէս:
…Իսաբեկեանի հետ հանդիպեցինք Կլենտէյլի Maple Park փողոցի վրայ գտնուող համանուն այգում:
Ութսուն երկու ամեայ գեղանկարիչը վազում էր պատանեկան թեթեւութեամբ:
— Այդպէս արագ, որ վազես,- յետեւից բղաւում եմ ես,- դու Իգդիր էլ կը հասնես:
Չէր սպասում թէ ծանօթ որեւէ մէկին կը հանդիպէր:
Շփոթուած, ժպիտն աչքերին, կանգնում է: Լաւ չի տեսնում, բայց ձայնիցս ճանաչում է:
Գրկախառնւում ենք…յուզուած.
— Այ քեզ հանդիպում:
— Էհ, հայի ճակատագիր է: Կը լինի:
Հիւր է եկել աւագ որդուն` Մհերին: Նաեւ կը փորձի աչքերը բուժել:
— Գինի քիչ խմիր: Գինին ազդում է աչքի լոյսին:
— Գինի չխմէի, հիմա լրիւ քոռացած կը լինէի:
Ինչեւէ, Աստծոյ գործերը մեր խելքից դուրս բաներ են: Գուցէ եւ գինին օգնում է, որ Իսաբեկեանը շարունակի տեսնել ու նոր կտաւներ կերտել, մարդկային նոր տիպեր գծեր:
Բերել է գծանկարներ: Գրաֆիկա: Դրանք ե՛ւ հին, ե՛ւ նոր աշխատանքներ են, որոնք ունեն վարպետի տաղանդի անկրկնելի դրոշմը:
Այո, Իսաբեկեանի գրաֆիկան ոչինչով չի զիջում իր չքնաղ կտաւներին:
Ու մենք, այստեղ հեռաւոր Լոս Անճելըսում անպատճառ կը վայելենք Իսաբեկեանի արուեստի հմայքը, երջանիկ առիթ կ’ունենանք ըմբոշխնելու վարպետի գրաֆիկ գործերի ինքնատիպութեան հաճոյքը:
Մադոեան Ռ. — Հանդիպում ժող.նկարիչ Էդուարդ Իսաբեկյանի հետ — թերթ, «Նոր օր», 18.05.1996
Posted on Սպտ 25, 2015 in Uncategorized