Իսաբեկյան Է. – Տարին անցնում է, հիշողությունները շարունակվում են – թերթ, «Գրական թերթ», Ե., հ.1, 01.01.1979

       Նոր տարին ինչ-որ մոգական զորություն է բերում իր հետ, մի պահ, մի երկու-երեք օր կարծես քեզ զրկում է հիշողությունների քաղցր ու անտանելի բեռից: Իսկ հիշողությունը մարդուն բնության տված ամենամեծ պարգևն է, նրա բոլոր կարողություններից, երևի, ամենազարմանալին: Ի՜նչ կմնար մեր տեսածից, լսածից, զգացածից, եթե չլիներ հիշողություն կոչված «ինքնագլուխ» այդ մեքենան, որին կառավարելն անհնար է, որովհետև չուզած բանը չհիշելը քեզանից կախված չէ, և նրա դեմ անզոր է նույնիսկ եմր ամենազոր օրգանը՝ ուղեղը:
     Ես միշտ նախանձել եմ իմ այն ընկերներին, ովքեր մեր ուրախ թե տխուր ժամերին հիշել, արտասանել են մեր սիրած բանաստեծությունները, իսկ ես, աչքերս խուփ, «ներքին հիշողությամբ» հետևել եմ, որ չսխալվեմ…մի հաճույք, որ լավ երգի հետ կարելի է համեմատել և որը ես ի վիճակի չեմ պատճառել շրջապատիս: Բայց հիշողությունն իր տարբերակներն ունի, որոնցից մեկը՝ տեսողական հիշողությունը կամ, ինչպես Չարենցը կասեր՝ «տեսլականը» զուտ նկարչի մենաշնորհն է: Նկարիչը կարող է տասնյակ տարիներ առաջ մի անգամ տեսած մարդուն «նման դուրս բերել»: Այդպես արեց մեզնից այնքա՜ն շուտ հեռացած Հակոբ Անանիկյանը, որը վերարտադրեց Պոլոզ Մուկուչի, Ծիտրոյի և հարգարժան շատ գյումրեցիների կերպարները: Հովսեփ Կառալովը, Երևանում նստած, վերստեղծեց իր հայրենի Սագարեջոն և Թիֆլիսը: Դա նկարչության մեջ նոր ժանր էր՝ նման հուշագրությանը, որի սկիզբը դրեց նույն Կառալովը՝ ամենազոր հիշողության շնորհիվ:
      Երևանը տեսած, Երևանում ապրած մեր դասականները մեզ չթողեցին հին Երևանի պատկերը, իսկ մեր հարգարժան ճարտարապետներն էլ այնքան հոգ չտարան, որ Երևանը հիշողություն ունենա… Գոնե մի պատառ մնացած լիներ Նորքից, մի անկյուն՝ Կոնդից, Դամբ-բուլախից, սքանչելի քարակերտ շուկայից՝ «Ղանթարի տակից»: Մենք կարող ենք սքանչելիորեն տոնել ռուս-հայկական բարեկամության 150 տարին, մինչդեռ Երևանում մի պատառ կենդանի հիշողություն չթողեցինք, որ վկայի անցած-գնացած օրերի մասին: Չկա Երևանի բերդը: Աղավնիների ամենահոծ բազմությունը «բնակվում էր» ռուսական հոյակապ եկեղեցու գմբեթի տակ և մի սպիտակ ամպ էր դառնում, երբ սկսվում էր զանգերի անլռելի ղողանջը: Հիմա որտեղի՞ց ճարենք մի երևանցի Անանիկյան, որ կենդանացնի դերձակ Հունան բիձին, կամ այն զարմանալի եվրոպական վերջին մոդայով հանգնված բժշկին, որն ապրում էր «Ջանփուլադովի թատրոնի» մոտերքում և…ձրի բուժում էր չունևոր երևանցիներին, կամ այն կույր երաժշտին, շվի փչողին, որ ուշ գիշերներին Աստաֆյան-Ամիրյան փողոցների խաչմերուկի խանութի ծալովի փեղկերի երկար բացվածքում կանգնած «Կռունկ» էր նվագում ուշացած անցորդների համար, կամ Երևանի «խուժաններին», որոնք ցրտերն ընկնելուն պես գալիս ծվարում էին թուրքի բաղնիքի «քյուլխանայի» տաք մոխիրների մեջ… Օ՜, պարգև է մարդու հիշողությունը, բայց և անտանելի բեռ, որից ազատվելը մեր ցանկությունից վեր է:
        Եվ նորից հիշողությունս ինձ տանում է Գյոյ Մեջիդի դարավոր չինարների, Ալհամբրայի ավազանները հիշեցնող զով բակը, մեծ գմբեթի աջ թևի խցում ապրող ծեր մոլլայի բաց պատշգամբը: Նրան ամեն առավոտ կարելի էր տեսնել ծալապատիկ նստած իր ցածրիկ գրքերով, մագաղաթներով ծանրաբեռնված սեղանի առջև՝ կարդալիս, գրելիս.երևի արևելյան գիտուն էր, կամ գուցե բանաստեղծ: Այցելուներն անպակաս էին.գալիս, խոնարհաբար չոքում էին նրա առաջ, անբառ լսում նրան և գլուխ տալով՝ հետ-հետ հեռանում էին: Բայց զարմանալին այն էր, որ նրան շաբաթը մեկ-երկու անգամ այցի էին գալիս ինչ-որ հայ երիտասարդներ, որոնցից երկուսը բարձրահասակ էին, մեկը կարճլիկ էր, իսկ մյուսի գռուզ մազերը մեծ փափախի նման էին: Սրանց այցելության ժամանակ մոլլան, որին մենք «գիր անող» էինք կարծում, միանգամայն կերպարանափոխվում էր, աշխուժանում.հանում էր սև ակնոցը, դնում սպիտակը, կարգի էր բերում սեղանը, թեյ պատվիրում, մինչև մեր հյուրերը ծալապատիկ նստում էին նրա սեղանի առաջ փռված մեզարին: Այդ պահերին նրանց այլևս ոչ ոք չէր անհանգստացնում: Խոսողը հիմնականում մոլլան էր, որ թերթում  էր գրքերը՝ ալեխառն միրուքը վեր տնկած, և ձախ ձեռքով կարծես իրեն չափ էր տալիս…
       Տարիներ հետո, երբ մարդամեջ մտանք և իրավունք ստացանք նախկին «Կաֆե տուրիստ» սրճարանում սեղան զբաղեցնել «ընտրյալներին» հատկացված մասում, նորից տեսա տարօրինակ այն հայերին, որոնք հաճախում էին մոլլային, հատկապես այն մեկին, որը մոլլայի մոտ էլ տեղում հանգիստ չէր կարողանում նստել: Դա Չարենցն էր, իսկ մյուսները՝ Բակունցը, Թոթովենցը, Մահարին…
        Նոր տարին ինչ-որ մոգական զորություն է բերում իր հետ, մի պահ, մի երկու-երեք օր քեզ զրկում է հիշողությունների քաղցր ու անտանելի բեռից: Բայց եթե սխալվեցիր ու արվեստանոց մտա՜ր… Եթե գայթակղվեցիր՝ էլ ի՜նչ թեթևություն, ի՜նչ Նոր տարի: Չորս կողմից քեզ վրա են հարձակվում խոժոռ, «մազակալած» հիշողությունները՝ իրենց մուրհակներով, որոնց ոչ մեկին այլևս գոհացում չես կարող տալ: Եվ նրանց շրջապատում մնում ես մինչև այն հինգ րոպեն, որը կբավարարի 5-րդ հարկից տուն իջնելու համար, հետո ծլկում ես նրանց անձայն ժխոռից և իջնում սեղանատուն…
      Օ՜, Նոր տարվա ձյունափայլ սուփրա-սեղան. ի՜նչը կարող է քեզ հետ համեմատվել, դու՜, որ այնքան իմաստուն ես, մաքու՜ր…