«Մահը կյանքի ռոմանտիկ սկզբունքն է…Մահով է կյանքն ամրապնդվում»,-այսպես է հնչում գերմանացի ռոմանտիկ գրող Նովալիսի աֆորիզմներից մեկը:
Նոյը որդիների հետ. 1985, կտավ, յուղաներկ, 89 x 60,5
Չգիտեմ ինչու, բայց հիշեցի այս խոսքերը, երբ մեզանից հեռացավ մի ամբողջ դարաշրջան մարմնավորող մի մարդ՝ Հայաստանի ժողնկարիչ, գրող, հրապարակախոս, մանկավարժ Էդ.Իսաբեկայնը: Նա ինքն է բնորոշել սեփական գեղարվեստական մեթոդը որպես ռոնատիկ ռեալիզմ: Սակայն Ռուբենսի, Ժերիկոյի, Դելակրուայի երկրպագուն լինելով հանդերձ՝ Է.Իսաբեկյանը, որ ի բնե օժտված էր ակտիվ, քաղաքացիական խառնվածքով, մշտապես կարողանում էր փոխանցել ազգային բնութագիրը և պատկերվածի հանդեպ սեփական կրքոտ վերաբերմունքը: Ահա թե ինչու է հզոր սեփական երկրին մոտ կանգնած «Պատանի Դավիթը», և հայոց անկախության ոգին է արտահայտում հայրենասիրական մեկ այլ կտավ՝ «Պատասխան Հազկերտին», և վեհությամբ լի է «Խաչատուր Աբովյանը Արարատի բարձունքներում» կտավը: Լիներ դա Դավիթ Բեկը, Ավարայրի ճակատամարտը, Հաղպատում գյուղացիական ապստամբությունը, թե Դեմիրճյանի «Վարդանանքի» գրաֆիկական պատկերազարդումը, Իսաբեկյանը մշտապես իրեն դրսևորում էր որպես կոմպոզիցիոն-թեմատիկ նկարի վարպետ և միաժամանակ՝ նրբաճաշակ և յուրօրինակ գեղանկարիչ: Իսկ ինչպիսի նրբություն և հոգեբանական խորություն կա իր մոր դիմանկարում:
Ինձ առիթ (կամ բախտ) է վիճակվել գրեթե տաս տարի նրա ղեկավարությամբ աշխատելու Հայաստանի պետական պատկերասրահում և այլոց ասածի հիման վրա չէ, որ ճանաչում եմ չտեսնված յուրօրինակության տեր այս մարդուն: Նա օժտված էր երջանիկ և միաժամանակ բարդ ճակատագրով, ֆանտաստիկ երկարակեցությամբ և աշխատունակությամբ, որոնք պատկառելի տարիքում, ցավոք, ուղեկցվեցին տեսողության դրամատիկ կորստով: Սակայն ներքին տեսողությունն օգնում էր շարունակելու ամուր ձեռքով իմպրեսիոնիստական ոճի հիասքանչ գրաֆիկական աշխատանքներ կերտել, «Իգդիր» հուշերի գիրքը գրել, դառնալ Գրողների միության պատվավոր անդամ և ամեն ինչի մասին դատել հստակ և առանց կոմպրոմիսի:
Վերհիշում եմ այն տարիները, երբ շփվում էի նրա հետ գրեթե ամեն օր, և այժմ՝ տարիներ, անգամ տասնամյակներ անց, ըստ արժանվույն եմ գնահատում նրա դեմոկրատիզմը: Եվ դա այն դեպքում, որ նա զայրույթի պահին կարող էր և՛ հայհոյանք տալ, և՛ «թքել-մրել»: Կարող էր դահլիճից ռեպլիկ շպրտել ամբիոնից ճառող պաշտոնյայի երեսին.«Դա նրանից է, որ դու էշի մեկն ես, ու ինքդ էլ դա լավ գիտես…Քննադատելը հեշտ է, իսկ դու մտածիր, թե քո աշխատանքից ո՞վ է գոհ: Ու հայացքդ էլ մի փախցրու»…
Վերջինիս մնում էր միայն ծիածանի բոլոր գույները ստանալուց հետո քթի տակ կմկմալ.
-Էդվարդ Հմայակովիչի մշտական կատակներն են…
Եվ դրան հակառակ՝ բացարձակ այլ վերաբերմունք թանգարանի աշխատակիցների հանդեպ: Այս դեպքում նա երբեք ուժի դիրքից, զբաղեցրած պաշտոնի բարձունքից չէր գործում: Առավոտները՝ մինչև նրա գալը սովորաբար անց էինք կացնում տնօրենի՝ երբեք բանալիով չփակվող աշխատասենյակում: Բավականին հաստլիկ մի տիկին շատ էր հավանել նրա բազկաթոռը և տիրոջն այն սովորաբար ուշացումով ու մի տեսակ դժգոհությամբ էր զիջում: Երբեք նկատողություն չարեց, միայն անցողակի նկատում էր.«Լավ էլ տաքացրել ես…»:
Անցնելով դահլիճներով, ուր հսկիչ կանանցից մեկը նստած էր՝ գլխաշորը գլխին կապած, նկատեց.«Անհարմար է, հյուրեր են մտնում»…
Հիշում եմ, առաջարկեցի դիտողությունը նրան փոխանցել:
-Պետք չէ, մեկ էլ տեսար՝ նեղացավ,-ասաց տնօրենը: Եվ կինը դեռ երկար տարիներ կրում էր իր գլխաշորը՝ անգամ գլխի չընկնելով, որ տնօրենը դեմ է:
Իսկ երբ աշխատակցուհիներին խնդրեց արագ ինչ-որ ոչ այնքան հաճելի աշխատանք կատարել, նրանցից մեկը չտեսնված հնարամտություն ցուցաբերեց.«Խմորեղեն գնեք՝ կանենք»: Եվ նա գնեց…
Նա հաճույքով էր պատմում իր մասին, սկզբում Իգդիրում, իսկ այնուհետև Հոկտեմբերյանում անցած իր մանկության մասին, այն մասին, թե ինչպես էր ընտանիքը հող մշակում, իսկ մայրը աշխարհում ամենահամեղ լավաշը թխում…և այն ժամանակ երեխաները կուշտ փորով հաց էին ուտում: Եվ երբ արդեն 1996-ին՝ Լոս Անջելեսում տեղի ունեցած ցուցահանդեսից հետո նրանից հարցազրույց էին վերցնում, ասաց, որ կյանքում կուզենար հողագործ կամ գինեգործ դառնալ, իսկ նկարչի ճակատագիրը ծանր է և՛ ֆիզիկապես, և՛ բարոյապես, և ինքը դատապարտված է տառապանքի…
Սակայն չի կարելի չհիշել, որ Իսաբեկյան-գեղանկարչի աստղը վառ փայլատակեց դեռևս Թբիլիսիի Գեղարվեստի ակադեմիայում, ուր նա հանդիպեց իր մուսային, ապագա տիկնոջը և իր երկու որդիների մորը՝ հիանալի մարդ և նկարիչ Արփենիկ Նալբանդյանին: Ցավոք, նա վաղաժամ հեռացավ կյանքից ՝ 48 տարեկանում, երբ կրտսեր զավակը՝ Արամը, դեռ ընդամենը 12 տարեկան էր:
Վարպետի դիտողությունները միշտ ազատամիտ էին ու յուրօրինակ.«Ճիշտ չի լինի ասել, որ պատմական թեմաները, որոնց ես անդրադառնում էի, բարձր ատյանների կողմից հիացմունքով էին ընդունվում: Սակայն ոչինչ չէր կարող սասանել իմ ներքին ձգտումները, ես երբեք ինձ կախման մեջ չեմ զգացել՝ ոչ՛ այն ժամանակ և ոչ՛ էլ հիմա»:
Վարպետը սիրում էր հիշել, թե ինչպես գիտակցեց սեփական կոչումը՝ Թիֆլիսում այցելելով Ալ.Բաժբեուկ-Մելիքյանի արվեստանոցը.«Երբ ես տեսա կիսամերկ կանանց չքնաղ պատկերներով նրա կոմպոզիցիաները, երբ հասկացա, թե ինչպիսի անսպառ հնարավորություններ է թաքցնում իր մեջ մարդու մարմնի գունային պատկերը, ուղղակի հիվանդացա գեղանկարչությամբ և փոխեցի գրաֆիկայի բաժինը գեղանկարչության բաժնով՝ դրանով իսկ շատ վշտացնելով իմ նախկին ուսուցիչներին»…
Եվ հենց Է. Իսաբեկյանն առաջինը լայնորեն ներկայացրեց թանգարանի էքսպոզիցիայում Բաժբեուկ-Մելիքյանի աշխատանքները:
Առասպելներն ուղեկցում էին Է.Իսաբեկյանին իր ողջ կյանքի ընթացքում: Նրան երկրպագում էին կանայք՝ համեմատելով Զևսի հետ, և նա ընդունում էր որպես այդպիսին, սակայն գլխավորն իր կյանքում մնում էր Արփիկ Նալբանդյանը՝ անգամ մահից հետո:
Ոմանք ոչ առանց չարախնդության հետաքրքրվում էին ԿԿ առաջին քարտուղար Անտոն Քոչինյանի հետ նրա բարեկամությամբ: Նա հանգիստ պատասխանում էր.«Ես սկսեցի նրա հետ ընկերություն անել արդեն այն բանից հետո, երբ նրան հանել էին պաշտոնից և նա հուսահատ վիճակում էր: Ես նրան ասացի.«Չէ՞ որ արմատներով գյուղացի ես, քաղաքից դուրս տուն կառուցի ու սեփական այգիդ մշակիր»: Ու նա ինձ լսեց և այնպիսի մի այգի աճեցրեց՝ուղղակի դրախտավայր»…
Ասում են, Շոստակովիչին իր դայակն ամեն առավոտ կրկնում էր.«Մի՛ մոռացիր, որ դու հանճար ես»…Այդպես էլ Է.Իսաբեկյանն էր աշխատում չմոռանալ, թե ինչ է իրեն տրված բնության և ժողովրդի կողմից, իսկ դա իր հերթին նշանակում էր համառ աշխատանք և ամեն օրվա լարվածություն:
Էդ.Իսաբեկյանը կարողացավ երազանքն իր կոմպոզիցիաների հերոսը դարձնել, նրա արվեստի լույսը թույլ չէր տալիս մոռանալ նկարչի մասին ընդհուպ մինչև նրա վախճանը: Թո՛ղ այսուհետ էլ այդպես լինի:
Զուլֆա Օհանյան
«panorama.am» 15.09.2007