Այսօր ժողովրդական նկարիչ Էդվարդ Իսաբեկյանի ծննդյան օրն է: Արդի հայ գեղանկարչության նահապետը դարձավ 92 տարեկան: Թեև «Իմ հաշվով ես ծնվել եմ 1913-ին, բայց պաշտոնապես արձանագրված է 1914… Մի տարի այս կողմ, մի տարի այն կողմ, թվում է, թե նշանակություն չունի… Բայց ունի…»: «Իհարկե, վարպետ, կարող էիր տաս գլուխգործոց ստեղծեիր»: «Տասը չէ, բայց մեկ երկուսը կարող էի…»: «92-ը շա՞տ է, թե՞ քիչ»: «Որ ասում ես 92, շատ է թվում, բայց իրականում շատ չի…»: «Երբ նայում ենք Ձեր վաստակին, դրանով չափում, շատ է»…
…Այսպես սկսվեց մեր զրույցը Հայաստանի ժողովրդական նկարիչ, արվեստի վաստակավոր գործիչ, Երևանի պատվավոր քաղաքացի, «Մեսրոպ Մաշտոց» շքանշանի և բազմաթիվ այլ հայրենական և արտերկրի պարգևների արժանացած, և, ամենակարևորը, ժողովրդի կողմից ազգային կամ պատմական նկարիչ ճանաչված Էդվարդ Իսաբեկյանի հետ, Աշտարակի իր առանձնատանը: «Երկու տարի է ինչ տեղափոխվել եմ այստեղ…Երևանում ձանձրանում էի… հին ընկերներս այլև չկան.Համո Սահյան, Սերո Խանզադյան, Հրաչյա Հովհաննիսյան… Հիմա չկան… Չկան նաև այն հարաբերությունները, որ կային, չկա նաև այն միջավայրը, մթնոլորտը, որ կար Երևանում…»: Վարպետը չի սրտնեղում, որ մայրաքաղաքն այսօր դարձել է գործարարների քաղաք, գիտակցում է, որ ամեն ժամանակ իր պարտադրանքներն ունի, բայց տխրում է, որ երևանցիները այսօր թատրոն քիչ են գնում, պատկերասրահ՝ ավելի քիչ, որ քիչ են կարդում… «Վարպետ, ո՞ր տարիքում էիր սիրում կարդալ»: «Բոլոր…Ե՛վ արձակ, և՛ չափածո, և՛ մերոնց, և՛ ուրիշներին, և՛ գեղարվեստական, և՛ մասնագիտական…Իմ սերնդակից գրեթե բոլոր գրողները իմ ընկերներն էին, և նրանց ստեղծագործություններին ես ծանոթանում էի հաճախ մինչև տպագրվելը»: «Վարպետ, եթե նորից ծնվեիր, գրո՞ղ կդառնայիր, թե՞ դարձյալ նկարիչ»: «Երևի նկատի ունես «Իգդիր» գիրքս… Չէ՛, դարձյալ նկարիչ կդառնայի… Մի անգամ, Ամերիկայում, կարծեմ, Գլենդել քաղաքում, ամերիկացի մի հայտնի լրագրող նույն հարցը տվեց: Պատասխանեցի, որ եթե նորից ծնվեի, կդառնայի այգեպան: Ծիծաղեց: Հիմա էլ դու կծիծաղես, բայց իզուր.ի՛նչ է, մե՞ծ է նկարչի ու այգեպանի տարբերությունը… Այգեպանը ի՜նչ խնամքով, գուրգուրանքով է մշակում, խնամում յուրաքանչյուր ծաղիկ, թուփ ու ծառ… Նկարիչը նույնը անում է վրձնով…»:
…Էդվարդ Իսաբեկյանի «Իգդիր» ինքնակենսագրական վեպը 1994 թվականին լույս տեսավ որպես հայտնություն.այն անսպասելիորեն հասարակության համար բացահայտեց նկարչի գրողական մեծ ձիրքը և դարձավ գրական ուշագրավ երևույթ: «Ծնվել եմ Իգդիրում…Պապս ինձ բերեց Երևան…»: Ընտանիքով Երևան տեղափոխվել են 1918-ին: «Վարպետ, հիշու՞մ ես Իգդիրը» հարցիս պատասխանում է. «Հիմա ամբողջությամբ հիշողություն եմ դարձել… Ե՛վ Իգդիրն եմ հիշում, և՛ հին Երևանը՝ նորի հետ համեմատելով… Աչքերս լավ չեն տեսնում, չեմ աշխատում, չեմ նկարում…»: «Վարպետ, գուցե կա աշխատելու՛ ժամանակը, և կա վայելելու՛ ժամանակը: Հիմա Դու արժանիորեն դեռ երկար պիտի վայելես Քո իսկ ստեղծած վաստակն ու գնահատականը»: «Երևի… Թեև կյանքում միշտ բավարարվել եմ քչով…»: »Այն ինչ նկարել ես, արդեն մերն է, պատմությանը: Իսկ ի՞նչ չես նկարել»: «Լավ է չհարցրեցիր, թե որ աշխատանքս եմ սրտամոտ համարում… Չեմ սիրում այդ հարցը: Եթե առանձնացնեմ մեկը, անմիջապես կհիշեմ մյուսը, ինչպե՞ս կարող ես դրանք իրար հետ համեմատել: Դրանք անհամեմատելի են, ինչպես երեխաները: Իսկ թե նորից նկարեի, կստեղծեի միայն բնանկարներ… Երբ երիտասարդ էի, թերահավատորեն էի նայում միայն բնապատկեր նկարողներին, թվում էր, թե ուրիշ բան չեն կարողանում նկարել: Այնինչ՝ իսկական բնանկարիչը՝ պեյզաժիստը, հրաշքներ է արարում… Ես նկարել եմ ամեն ինչ, ստեղծաործել բոլոր ժանրերով ու ոճերով.դիմանկար, բնանկար, գծանկար, գրքի նկարազարդում, որմնանկար և այլն, և այլն… Խելքից դուրս… Դեռ մի այդքան էլ կարող էի նկարել: Թեման, գաղափարը, ասելիքը ինձ համար երբեք խնդիր չի եղել: Աչքդ թարթես, թեմա է: Թեման անսպառ է, ամենուրեք է, տեսնել է պետք… Աչք ունեցար, կնկարես… Իհարկե, կարևոր է թե ինչ ես նկարում, բայց ավելի կարևոր է, թե ինչպես ես նկարում»:
Մեր զրույցին ներկա է վարպետի որդին, Գեղարվեստի պետական ակադեմիայի ռեկտոր, պրոֆեսոր Արամ Իսաբեկյանը: «Վարպետ,-հարցնում եմ,- գո՞հ ես, որ Արամը դարձավ նկարիչ: «Իհարկե ուրախ եմ: Նկարիչ լինելը դժվար, բայց հոյակապ բան է: Ընդհանրապես, արվեստով զբաղվելը, արվեստին ծառայելն է հոյակապ: Մեծ տղաս՝ Մհերը, դարձյալ մշակույթը ընտրեց.ճանաչված արվեստագետ է»:
Վարպետի առանձնատան պատշգամբից հրաշալի տեսարան է բացվում: Հեռվում երևում է Արարատը: Երկար տարիներ նկարիչը շրջել է Հայաստանով, ծանոթ է իր երկրի ամեն թուփ ու ծառին, քարին… Նաև ճանապարհորդել է, եղել մի շարք երկրներում, մոտիկից վայելել արվեստի բազմաթիվ գլուխգործոցներ… «Հայից բացի՝ ուրիշ ոչ մի ժողովրդի չեմ սիրում: Իհարկե, կան ժողովուրդներ, որոնց հարգում ես, հիշում, հոգիդ փառավորվում է նրանց ստեղծածով.հույները, իտալացիները…»: Սիրում է Վերածննդի դարաշրջանի բոլոր նկարիչներին: «Հիշեմ Ռեմբրանդտին, անմիջապես կմտաբերեմ Դելակրուային, որին ես նման եմ ոճով…»: Հարցնում եմ՝ ինչ չկա Հայաստանում, որ կա ուրիշ երկրներում, որ կուզեր որ լիներ Հայաստանում: «Ծով»: Արամն ավելացնում է. «Որ ծով ունենայինք, կունենայինք նաև նավատորմ, ծովայինի տեսակ ու հոգեբանություն…»: Վարպետը նկատում է. «Ուժեղ ազգերին չեմ սիրում: Նկատի ունեմ մեծ բանակ, ռազմական ուժ ունեցողներին… մեզանից լավը չկա»: Հայ դասական նկարիչներից չի առանձացնում որևէ մեկին.«Բոլորին էլ սիրում եմ, Սարյանին՝ ավելի շատ, որպես մարդու: Հրաշալի նկարագիր ուներ»:
Արամը գինի է բերում, խնձոր ու ընկույզ… եթե Աշտարակում ես, պիտի վայելես Աշտարակի «պոպոքը»: «Գինին իմն է, ես եմ պատրաստել… Սպիտակի՞ց լցնեմ, թե՞ կարմիրից»,- Արամը հյուրասեր տան տեր է նաև: «Սպիտակից փորձիր»,- խորհուրդ է տալիս վարպետը: «Երկուսն էլ անարատ են, մառանում եմ պահում»,- ասում է Արամը: «Քո մառանն ինչ մառան է որ: Մառանը Իգդիրում էր»,- բարի հեգնում է հայր նկարիչը; «Ինչու՞, լավ էլ մառան է, հարյուր լիտր գինի կա այս պահին այնտեղ»,- ժպտում է Արամը: «Կա, որովհետև չեմ խմել»,- վարպետի տրամադրությունը բարձրանում է: «Իգդիրում մառանները մե՞ծ էին»,- հարցնում եմ: «Ուրիշ էին»,-պատասխանում է նկարիչը, և միտքը կրկին թռչում է ծննդավայր… «Մեր փողոցը ամենալայնն էր… Տանում էր դեպի Մասիս…Մեր հին տունը ուրիշ տեղ էր… Մեծ հորեղբայրս ընտանիքով մնաց հին տանը: Լայն փողոցի վրա հայրս նոր տուն կառուցեց…Աչքերս փակ կգտնեմ…»: «Վարպետ, գալու է ժամանակը, ու մենք վերստին տեր ենք կանգնելու մեր հայրենիքին, Քո Իգդիրին… Այն ժամանակ կուզե՞ս այնտեղ տուն-թանգարան ունենալ»: «Իգդիրում կուզեմ…»: «Ա՛յ, էն ժամանակ մի լավ քեֆ կանենք»,- խոստանում է Արամը: »Հա՛յ եք, չէ, ընկաք երազների գիրկը»,- նկատում է վարպետը:
Լինելու է, վարպետ, երջանկանալու ենք ամենքս, ինչպես, որ ես երջանիկ էի Քո տանը, Քո՝ նույնքան հայտնի որդու ձեռքով «գցած» սեղանի մոտ, երբ կողքիս նստած էր իմ ուսանող որդին, իսկ ես՝ Քո կողքին, ու առջևս դրված գավաթում հուրհրատում էր հայոց անապակ գինին, ու մենք չորս հայ, զրուցում էինք միմյանց հետ, մտքով սավառնում մերթ դեպի արվեստի Օլիմպոսը, մերթ դեպի մեր երազների Արարատը… Շնորհավոր ծնունդդ, վարպետ, ու մեր այս զրույցը թույլ տուր ավարտել «Իգդիր»-ից մեջբերված Քո խոսքով. «Ինչպես տեսնում ես, սիրելիդ իմ Իգդիր, քեզ հետ եմ: Քո անգո հավատացյալների նման հավատում եմ, որ կարող է մի օր, վաղ առավոտյան, երբ արևի ճառագայթը ողջ Հայաստանի հողի վրա առաջինը Մասիսի սպիտակ բաշին է ընկնում՝ զարթնես ու ձեռքդ ճակատիդ դնես ու նայես Արազի կողմը՝ Մարգարայի կամրջին և տեսնես՝ գալի՜ս են…»:
Լուսաբեր Գ.
«Կրթություն», 08.11.2006