Անհատական ցուցահանդես Նկարչի տանը, համերգ` նվիրված հոբելյարին, համընդհանուր ճանաչում ու սեր, նաև Գարեգին Բ Ամենայն հայոց կաթողիկոսի սրբատառ կոնդակով շնորհված Հայ առաքելական եկեղեցու պատվո բարձր` «Սուրբ Սահակ-Սուրբ Մեսրոպ» շքանշանը, որ նոյեմբերի 15-ին Մայր աթոռ Էջմիածնի վեհարանի մեծ սրահում հանձնվեց Էդվարդ Իսաբեկյանին:
Նկարչի հետ հանդիպել է Մանիկ Աճեմյանը:
ԱՐԱԶԻ ԱՓԻՆ
2004 թվականի նոյեմբեր 12, Երևան, «Արամ Խաչատրյան» մեծ համերգասրահ: Հայաստանի պետական ֆիլհարմոնիկ նվագախումբը համերգը նվիրում է ՀՀ ժողովրդական նկարիչ Էդվարդ Իսաբեկյանին: Դահլիճը լեփ լեցուն է, ինչպես Թեքեյան մշակութային միությունում կազմակերպված հանդիսության ժամանակ, ինչպես Նկարչի տանը` վարպետի նորաբաց ցուցահանդեսում:
Մենք հանդիպում ենք վարպետի առանձնատանը` Աշտարակում, ուր այն բնապատկերն է, որ նրա գեղարվեստական ընկալումներով ու արտահայտչամիջոցներով մեր գիտակցության մեջ գծագրվում է որպես մեր հայրենիքի այն մեկ ափը, որտեղ այսօր ապրում է հայ ժողովուրդը:
Եղեռնը վերապրած իգդիրեցի 90-ամյա նկարիչը թե իր պատմական թեմաներով ստեղծված կտավներով, թե իր զրույցներում, եկեղեցու զանգերի ղողանջի պես, անընդհատ կրկնում է. «Հիշողությունն ամենից ավելի հայերիս է պետք»: Եվ խորհել է տալիս ամենքիս, որ հիշողությունը սոսկ անցյալ չէ: Այն օգնում է ապրել այսօր, մտածել գալիք այն օրվա մասին, որը պետք է կերտի մեր ազատ ոգին՝ նաև արվեստով: «Պատասխան Հազկերտին» կտավս սոսկ Եղիշեի ու Եզնիկի գրած պատասխանը չէ պարսից արքային: Դա մեր ժողովրդի պատասխանն է բոլոր-բոլոր ժամանակների հազկերտներին»,-ասում է նկարիչը:
Սակայն մեր զրույցը նույն տրամադրությամբ չի շարունակվում: Իմ հարցերին պատասխանելուց առաջ վարպետն ինքն է ուզում ստանալ իր հոգում հնչող բազում «ինչու՞, ինչպե՞ս»-ների պատասխանները:
-Ես քո հարցերին հիմա լավատեսորեն չեմ կարող պատասխանել: Այո, այսօր վատ ենք ապրում: Չարչիական այս կապիտալիզմը քայքայեց մեր տնտեսությունը: Ի՞նչ է կատարվում Դիլիջանի, Վանաձորի անտառներում: Կտրում են հնամյա ծառերը, ամայացնում առանց այն էլ անտառազուրկ Հայաստանը: Բնությունը դեռ օգնում է, որ ապրեն իր հաշվին, իսկ վաղը ի՞նչ են անելու: Հիմա ես մտածում եմ նրա՞նք են հայրենիքից հեռացածները, ովքեր օտար ափերում են աշխատում ու վաստակում, թե՞ այն մարդիկ ովքեր մնացել, բայց հոշոտում են այն փոքրիկ հողակտորը, որ մնացել է մեր բնօրրանից… Կտրում են հաստաբուն ծառերն ու վաճառում վրացիներին, ադրբեջանցիներին: Էլ ի՞նչ ասես:
Աղքատության վրա վերնաշենք չի շինվի: Արվեստ չի ստեղծվի,-թախիծով շարունակում է Էդվարդ Իսաբեկյանը:
-Ճիշտ եք նկատում, դարեր շարունակ մենք պետականություն չենք ունեցել, բայց կաթողիկոսություն ենք ունեցել, եկեղեցիներ ենք կառուցել: Ովքե՞ր են գումար տրամադրել: Հիշու՞մ եք իմ «Հաղպատի գյուղացիների ապստամբությունը 1903թ.» կտավը: Գյուղի տերը վրացի է եղել: Հայ մեծահարուստ Արամյանցը գյուղը գնել, տվել է գյուղացիներին: Մանթաշյանն իր դրամական միջոցներն ի սպաս էր դնում հայ մտքի ու արվեստի զարգացմանը: Մենք որքա՞ն ենք այսօր նրանց երախտապարտ:
Խորհրդային իշխանության տարիներին հատուկ ցուցակներ էին մշակվում, թե ինչ պետք է նկարել` կոլխոզնիկ, բանվոր…Ով իր հոգում ասելիք չուներ, գնում կարդում էր: Հիմա այդ նկարներից ոչինչ չի մնացել: Իսկ ես այդ տարիներին ստեղծել եմ «Անհանգիստ ձիեր» շարքը, «Ձիերը կիրճում», «Ձիերը գետափին», «Ձիերը ջրվեժի մոտ», «Այդ տղաները», «Արազի ափին»: Այո, իմ կտավներում ձիերն էին և ես: Հոգիս էր ծառս լինում Արազի այս ափին: Եվ նույնիսկ այդ տարիներին այդ շարքը խրախուսվեց, մրցանակի արժանացա:
Նկարչությունը գույն է, կոլորիտ: Գրականության պես սևով սպիտակի վրա գրված չէ: Իսկ «Իգդիր» գրքիս ստեղծման պատճառը իմ ներքին զայրույթն էր: Ներսումս կռիվ էր, անհանգիստ ձիեր ու վրնջուն: Իգդիրը եղեռնից առաջ տասը հազար բնակիչ ուներ, ամեն ընտանիքում` հինգ-վեց երեխա, քաղաքը ոչ թե տարով, այլ օրով էր աճում: Արազի ափին սքանչելի քաղաք կլիներ այսօր Իգդիրը, բայց հիմա այնտեղ թուրքեր ու քրդեր են ապրում…Այժմ էլ ուզում եմ գրել Հին Երևանի մասին: Լավը Հին Երևանում Բակունցն էր, Չարենցն ու Գուրգեն Մահարին: Ես այնպիսի մի Երևան եմ տեսել, որ պիտի ապրի մեր հիշողություններում…
Հետո լռեց նկարիչը, երևի հոգում ձիերի վրնջունին ունկնդիր` տեղափոխվեց իր հիշողությունների հեռուն: Իսկ իմ մեջ ձիերը վրնջացին, երբ հաջորդ օրը «Իգդիր» գրքից կարդացի այս հատվածը. «Դու ամեն օր արևածագին նայիր Արազի կողմը, ավելի հեռուն, դեպի Սարդարապատ: Ուշիմ եղիր, զանգեր են ղողանջելու: Կախված են բարձր սյուների վրա: Ինչպես հրացանը պատից կախ, որ պիտի պայթի, եթե բլթակը չքաշես անգամ: Կլսես ու կտեսնես պատանիները հագած-կապած անցնում են Արազը և գնում դեպի լյառը մոտիկ…»:
Մանիկ Աճեմյան
«Եթեր» շաբաթաթերթ, հ.47, 18.11.2004