25 տարի առաջ էր:
Ամառ:
Առավոտյան ժամը 8.00- ը։
Այդ տարիներին ամեն առավոտ գնում էի ֆիզիկական կուլտուրայի ինստիտուտի լողավազան (այժմյան «Թեքեյան» մշակութային կենտրոնի հարևանությամբ)։ Այդ օրը լողավազանի մոտի թթի բարձր ծառին նկատեցի մի երիտասարդի, որի դեմքը թփերի մեջ չէր երևում։ Մի ափսե մեկնելով երիտասարդին, խնդրեցի մի քանի թութ էլ ինձ համար հավաքի։ Նա վերևից բարյացակամ տոնով ասաց․
-Տո «քրող» (շատակեր), չե՞ս կարող ինքդ բարձրանալ և հավաքել։
Նոր միայն լսելով նրա ձայնը, թփերի միջից տեսնելով նրա արդեն լրիվ սպիտակած գլուխը, նկատեցի, որ ծառին Հայաստանի Ժողովրդական նկարիչ, պրոֆեսոր Էդուարդ Իսաբեկյանն է։ Նա այն ժամանակ 65 տարեկան էր։ Ի դեպ, նա այժմ էլ ոչ միայն մարմնով, այլ նաև հոգով, հիշողությամբ անհամեմատ երիտասարդ է իր տարիքից։
Ժամանակ անց սկսեցի ավելի հաճախ հանդիպել Էդ․ Իսաբեկյանի հետ։
Օրերն անցնում էին, և իմ բարեկամությունը Վարպետի հետ ավելի հոգեհարազատ բնույթ էր ստանում։ Նա որպես մեծ մտածող, իմաստուն մարդ, անկրկնելի նկարիչ անհրաժեշտություն էր դառնում իմ կյանքում։ Ամենաշատը նրան կարող էի չհանդիպել երեք-չորս օր։
Հետո եկան 90-ական թվականները։
Վարպետի մեծ արվեստանոցում ավելի ցուրտ էր, ինչպես ամենուր՝ ոչ ջեռուցվում էր, ոչ տաքացվում։
Այդ օրերին Վարպետը ինձ մի լավ նկար նվիրեց։ Ուրախությանս չափ չկար։ Երկար տարիներ նրա հետ ընկերություն անելով, հիմնավորապես սիրում էի (եմ) նկարչությունը, նկարիչներին։
Էդ․Իսաբեկյանը ամբողջ կյանքում օրագիր է գրում։ Նա սիրում է, որ երբեմն օրագիրը ընթերցեն իր համար։ Եվ մի օր ինձ ասաց․
-Վարդգես, խնդրում եմ կարդա օրագրի վերջին էջը։
Ես սիրով սկսեցի կարդալ և ի զարմանս ինձ հանդիպեցի հետևյալ տողերին․
«Երեկ Վարդգես Եղիազարյանին կիսանվիրեցի մի նկար»։ Սկսեցինք ծիծաղել։ Հարցնում եմ ՝ Վարպետ, ինչու ես գրել՝ կիսանվիրեցի։ Նա ասում է.
-Բա մոռացա՞ր, որ դու ինձ նվիրեցիր էլեկտրական մի տաքացուցիչ, որի շուրջը հենց հիմա նստած գինի ենք խմում։ Ուրեմն կիսանվիրել եմ։
Իդեպ, գինի խմելու մասին։ Այդ տարիներին Վարպետի մոտ համարյա ամեն օր գալիս էին նաև մարդիկ, ովքեր ոչ միայն տաքանալու, այլ ուղղակի ուտելու կարիք ունեին։ Վարպետը սիրով և նրբանկատությամբ իր ունեցածից բաժին էր հանում նաև նրանց։ Շատ էր պատահում, որ արվեստանոցում երկուսով էինք լինում։ Երբ փոքր-ինչ խմում էինք, սիրում էր, որ երգեմ։ Հիմնականում երգում էի Սայաթ-Նովա։ Եվ այնքան ուրախ երգում, պարում էինք, որ դիմացի հարևանները մտածելով, թե այստեղ մեծ խնջույք է, երբեմն բացում էին Վարպետի արվեստանոցի դուռը և տեսնելով երկուսով ենք, նախ շվարած նայում էին, ապա միանում մեզ։ Ասեմ նաև, որ Վարպետը հրաշալի պարող է։ Էդ․Իսաբեկյանի մոտ լինելիս երգում էի նաև Սայաթ-Նովային «Աշխարհս մե փանջարա» է երգը։ Միշտ երգում եմ «Բաղերում են բեզարիլիմ», իսկ նա միշտ ինձ ուղղում է, ասելով․
-Այ տղա, դպրոց չե՞ս գնացել, պետք է ասել «․․․քաղերում են բեզարելիմ»։ Հիշում եմ, որ նա նույնիսկ ինձ չխնայեց և երգի կեսին կանգնեցրեց և նույն ուղղումն արեց, երբ ես նրա ծննդյան օրվա սեղանի թամադան էի։ Այստեղ նկատեմ, որ Էդ․Իսաբեկյանը բոլորովին էլ փափուկ բնավորության տեր չէ։ Եթե ճշմարտությունը պահանջում է, նա նաև կարող է որոշ կոշտություն ցուցաբերել, բարեկամաբար հանդիմանել։ Սա նաև երևի թե պայմանավորված է նրանով, որ նա միշտ եղել է ու կա առաջին դերերում։
Տարօրինակ ձգողականություն ունի այս մարդը․ գնում ես նրա մոտ, երբ ճնշվածություն են զգում, վազում ես նրա մոտ, երբ անհրաժեշտ է ստանալ իմաստուն մարդու խորհուրդ․ ուրախությունը նրա հետ աստվածահաճո գործ է։
Եթե Էդ․Իսաբեկյանը լիներ սովորական թուլություններով անհատականություն, ապա ոչ մի դեպքում նրան չէր հաջողվի Դրամփյանի նման վառ անհատակությունից հետո ոչ միայն 20 տարի հաջողությամբ իրականացնել Ազգային պատկերասրահի տնօրենի ծանր և պատվավոր աշխատանքը, այլ նաև հարստացնել պատկերասրահի հավաքածուն և այն պահպանել հետագա սերունդների համար։
Այս մարդը հանրագիտարանային գիտելիքներ ունի ոչ միայն նկարչության, այլ նաև գրականության, պատմության, երաժշտության ասպարեզում։ Երբեմն «չեմ սիրել» Էդ․Իսաբեկյանին այն բանի համար, որ նրա հետ ընկերության տարիներին սկսեցի քիչ կարդալ, քիչ գնալ թատրոն, քիչ շփվել մյուս մտավորականների հետ, որովհետև այդ բացը, ինձ համար փակվում էր Վարպետի հետ շփվելով։
Էդ․Իսաբեկյանը անզուգական ընկեր է։ Եթե նա քո ընկերն է, ուրեմն նա անմնացորդ ընկեր է քո ընտանիքի, հարազատների, քո ընկերների համար։ Այսպես, նա ուղղակի ընկերություն է անում իմ ընտանիքի անդամների, եղբորս՝ Եղիազարի, տղայիս՝ Սամվելի, աղջկաս՝ Լուսինեի, հարսիս՝ Արմինեի, ընկերներիս՝ Ժորայի, Սաշայի, Բենիկի հետ։
Նա միշտ կրկնում է, թե ընկերները նրանք են, ովքեր միշտ օգնում են ընկերոջը։ Այս առումով պատմեմ մի դեպք, ոչ սովորական դեպք։
1990թ․ ԽՍՀՄ պատվիրակության կազմում մեկնել էի ԱՄՆ։
Եղա նաև Վաշինգթոն քաղաքում։ Այստեղ ինձ իրենց տուն հրավիրեց մեծահարուստ և շատ հայտնի հայերից մեկը։ Նա նկարների հրաշալի հավաքածու ուներ և լավ տեղեկացված էր հայ նկարիչների մասին։ Երբ մենք խոսում էինք նկարիչների մասին, ես անկեղծորեն զարմացա, որ նրանց հավաքածուում չկա Է․Իսաբեկյանի նկարներից։
Նրանք ասացին, որ բազմիցս եղել են Երևանում, սակայն չեն համարձակվել նկար գնելու խնդրանքով դիմել Է․Իսաբեկյանին։ Տարիներ անց նրանք եղան Երևանում, նաև մեր տանը և խնդրեցին իրենց ուղեկցել Է․Իսաբեկյանի արվեստանոց՝ նկար գնելու ակնկալիքով։ Ես նրանց ուղեկցեցի Վարպետի մոտ։
Անմնացորդ հիացումից հետո տեր և տիկինը ընտրեցին մի ջրաներկ աշխատանք։ «Ինչքա՞ն պետք է վճարենք» հարցին Է․Իսաբեկյանը պատասխանեց՝ քանի որ դուք իմ ընկերոջ Վարդգեսի ընկերներն եք, այդ նկարը նվիրում եմ ձեզ։ Նրանք շատ պարտավորված զգացին, և մեծ նկարիչի ձեռքը համբուրելուց հետո հավաստիացրին, որ կհասնեն Վաշինգթոն և Վարպետին կուղարկեն յուղաներկեր, մատիտներ և այլն։ Անցել է տասնհինգ տարի։ Վարպետը այդպես էլ ոչինչ չստացավ և երբեմն հոգուս հետ խաղալով, ասում է՝ համա թե ընկերներ ունես։
Է․Իսաբեկյանը նուրբ հումոր ունի և շատ է սիրում հումորով մարդկանց։
Հիշում եմ, իմ 50-ամյակը շնորհավորելու համար Է․Իսաբեկյանի հետ միասին գյուղ էին եկել հայտնի նկարիչներ Ռոբերտ Էլիբեկյանը, Ռաֆայել Աթոյանը, Կարեն Սմբատյանը, Հրանտ Թադևոսյանը, քանդակագործներ Սուրեն Նազարյանը, Արտաշես Հովսեփյանը, Վանուշ Սաֆարյանը, արվեստաբան, գրականագետ Յուրի Խաչատրյանը։ Է․Իսաբեկյանը խնջույքի ժամանակ հայտարարեց լավագույն անեկդոտի մրցանակ և, ի ուրախություն ինձ, մրցանակը շահեցի ես։
Խնջույքը ընդմիջվեց և նկարիչները այգի դուրս գալով, սկսեցին նախապես պատրաստված մոլբերտների վրա էսքիզներ անել։ Պատահականության բերումով բավականին մոտ տարածքի վրա կով էր կանգնած և Ռաֆայել Աթոյանը (Աթոն) նկարում էր այդ կովին։
Որոշ ժամանակ անց կինս՝ Ռոզան, բոլորին հրավիրեց ներս՝ սուրճ խմելու։ Մի քիչ հանգստանալուց հետո նորից դուրս եկան բակ և շարունակեցին նկարել։
Քիչ հետո Է․Իսաբեկյանը մոտեցավ Ռ․Աթոյանին և ծիծաղելով ասաց․
-Այ տղա, դու ո՞նց ես այսքան լավ նկարիչ դարձել, երբ կովը չես տարբերում էշից։
Բոլորս փոքր-ինչ վատ զգացինք այդ կատակից, բայց հետո բոլորս սկսեցինք քրքջալ։ Նույնիսկ ինքը, Աթոն, չէր նկատել, որ հեռացած կովի տեղը արդեն ավանակ է կանգնած, և նա նույն եռանդով հիմա էլ շարունակում էր նկարել նրան։
Տանից հետո խնջույքը շարունակվեց Խոսրովի անտառում, որտեղ և արված էսքիզների հիման վրա Է․Իսաբեկյանը հետագայում նկարեց իր բնապատկերների լավագույն շարքերից մեկը։
Նրա ստեղծած բնապատկերներից յուրաքանչյուրը հայրենիքի, բնության փառաբանում է։ Նրա կտավները մարդուն մղում են հոգեկան փականքներից ձերբազատման, մարդու բարենորոգման։
Է․Իսաբեկյանը նաև լավ գրող է։ Վարպետի «Իգիդր» վեպի հրատարակումից հետո շատ գրաքննադատներ հիացմունքով գրեցին, որ Է․Իսաբեկյանը նույն հաջողությամբ կարող էր լինել մեծ գրող։
Վարպետի 90-ամյակը լրանում է այս տարվա նոյեմբերի 8-ին։ Սակայն ես ասելիքս շուտ եմ գրում հոբելյանական օրերից, որովհետև համոզված եմ, որ հոբելյանի օրերին մեր ժողովուրդը, իշխանությունը, գրողները, մտավորականները, նկարիչները, նշելով նրա բացառիկ ծառայությունները, մեկ անգամ ևս հուժկու ձայնով շնորհակալ կլինեն Վարպետին՝ իր ժողովրդին անմնացորդ ծառայելու համար։
Վարդգես Եղիազարյան
«Հայաստան», հ.35, 29.10.2004