Հայկական ՍՍՀ ժող.նկարիչ, Երևանի գեղարվեստաթատերական պետական ինստիտուտի պրոֆեսոր, հանրապետական, համամիութենական և արտասահմանյան մի շարք ցուցահանդեսների մշտական մասնակից Էդ.Իսաբեկյանը (ծնվել է 1914թ, ավարտել Վրաստանի գեղարվեստների ակադեմիան 1941թ.) իր ստեղծագործական ուղու սկզբից ևեթ խոր հետաքրքրություն է հանդես բերել հարազատ ժողովրդի պատմությանը և արդիականությանը նվիրված կոմպոզիցիոն-թեմատիկ նկարների ստեղծման նկատմամբ:
Թեմատիկ նկարի ժանրում Է.Իսաբեկյանն ավելի քան երեք տասնամյակ շարունակ զարգացնում է ռոմանտիկ-հերոսական գիծը, որը բնորոշում է արվեստագետի անհատական դեմքը և նրա տեղը սովետահայ արվեստում («Տանյա», «Դավիթ Բեկ», «Խաչատուր Աբովյանը Արարատի բարձունքներում», «Պատանի Դավիթը», «Հաղպատի գյուղացիների ապստամբությունը 1903թ», «Չվերադարձան» և այլն):
Վարդանանց պատերազմի վիթխարի թեման, որը Է.Իսաբեկյանի ստեղծագործության մեջ ծնունդ է առել Դ.Դեմիրճյանի «Վարդանանք» մոնումենտալ պատմավեպի ազդեցությամբ, նկարչի երևակայությունը զբաղեցրել է 1940-ական, այլև 50-ական, 60-ական և 70-ական թթ:
Է.Իսաբեկյանը գեղանկարչության և գծանկարչության (մատիտ, ածուխ, պաստել) մեջ կատարել է տարբեր կոմպոզիցիաներ, որոնք բացահայտում են 5-րդ դարում օտարերկրյա զավթիչների դեմ վարդանանց մղած հերոսական պայքարի պատմական հանգուցային իրադարձությունները: Դրանք միավորված են նաև այդ պատմավեպի համար արված իլյուստրացիաների սերիայում:
1960 թ. Է.Իսաբեկյանն ստեղծում է «Պատասխան Հազկերտին» խոշոր ֆորմատ պատմական կտավը (պահպանվում է Ալ.Մյասնիկյանի անվան հանրային գրադարանում): Այդ կտավն առաջին անգամ ցուցադրվել է Սովետական Հայաստանի 40-ամյակին նվիրված հոբելյանական հանրապետական ցուցահանդեսում:
«Վարդանանք» պատմավեպի նկարազարդումներ
Գեղանկարչական կտավի վրա պատկերված են հայ զորապետներ, փիլիսոփաներ, զինվորականներ, տարբեր տարիքի մարդիկ, որոնք հավաքվել են, որպեսզի պատասխան տան հայ ժողովրդի բնաջնջման մոլուցքով բռնված օտարերկյա բռնակալին: Դրամատիկական կոլիզիան նկարիչը բացահայտում է հայ ժողովդրի պանծալի զավակների վառ, քաջարի կերպարների մեջ, որոնք վճռականորեն մերժում են թշնամու առաջարկը և պատրաստ են կենաց ու մահու պայքարի ելնել թվով գերազանց թշնամու դեմ:
Է.Իսաբեկյանը մեր նախնիների բոցավառ հայրենասիրությունը հաղորդում է իր ոգու ամբողջ կրքոտությամբ, մեծ խորաթափանցությամբ, ընդգծելով նաև իրադարձության պատմափիլիսոփայական իմաստը:
Այդ ստեղծագործության գաղափարական հագեցված բովանդակության արտահայտմանը նպաստում են նաև համապատասխան արտահայտչական միջոցները՝ մոնոլիտ կոմպոզիցիան, դեմքերի, մարդկային մարմինների, նրանց շարժումների, լարված լուսավորության ռակուրսների պլաստիկ արտահայտչականությունը:
Մարդկային կրքերը, հասարակական ընդհարումները, ժողովրդական հայրենասիրությունը, 5-րդ դարի ժողովրդի կենցաղն ու սովորույթը համոզիչ կերպով բացահայտվում են նաև «Վարդանանք»-ի համար արված 14 իլյուստրացիաներում, որ նախատեսված են վեպի ռուսերեն հրատարակության համար: Վերջին տարիներին ստեղծված այդ շարքը նկարչին հնարավորություն է տվել խորապես բացահայտել թեման, և ցույց տալ «Պատանի ռազմիկներին ձիարշավի ժամանակ», «Ղևոնդ Երեցին», «Աշտիշատի ժողովը», «Հազկերտի ատյանում», «Սյունաց սեպուհի դատապարտումը», «Զոհրակի մահը», «Ավարայրի ճակատամարտը» և այլն:
Այդ իլյուստրացիաները բնորոշում են հերոսների անվեհեր կերպարները, կրքերի շիկացումը, ողբերգական պահերը, որոնցում ընկալվում է նաև 451թ. ժողովրդական-ազատագրական պատերազմին նկարչի տված փիլիսոփայական իմաստավորումը:
Բազմաթիվ ֆիգուրներով կոմպոզիցիաները, որոնք երբեմն ներկայացված են բուռն շարժումների և ռակուրսների մեջ, կերպարների էքսպրեսիվ արտահայտչականությամբ, վարպետի կողմից կատարված են ջերմ սիրով, գրական ստեղծագործության նուրբ ըմբռնմամբ և հարազատ ժողովրդի պատմության խոր իմացությամբ:
Է.Իսաբեկյանը սովետահայ կերպարվեստում առաջինը դիմեց վարդանանց թեմային, այն հարստացրեց ինքնատիպ պատմական կոմպոզիցիաներով:
Ահա թե ինչու վարպետի «Պատասխան Հազկերտին» նկարը և Դ.Դեմիրճյանի «Վարդանանք»-ի համար արված նոր իլյուստրացիաներն արժանի են մեծ գնահատականի:
Մարիամ Այվազյան