Էդ.Իսաբեկյանի ստեղծագործությունների ցուցահանդեսը Թբիլիսիում
Ժայռի ծերպերում սփռված գյուղի ֆոնին պատկերված են կանացի երկու ֆիգուրներ: Մեկը ծեր է, մյուսը՝ մանկամարդ: Երկուսին էլ համակել են խոր խոհերն ու երազանքները: Կարծես թե դա երկրի անցյալն ու ներկան են, որ միասին են ողբում կռվից տուն չդարձած կտրիճին, մեկն իր որդուն, մյուսը՝ սիրածին: Ու թեև մայրը կանգնած է մեջքը դարձրած դեռափթիթ աղջկան, զգում ես, որ նրանք հավերժորեն կապված են միևնույն սիրով, միևնույն վշտով: Եվ նկարը, որ միաձույլ մի աշխարհ է ներկայացնում, քեզ թվում է մի՛ մարդու դիմանկար, մարդու, որը կռվել է, տքնել, հաղթանակել ու թեև կորցրել է անչափ թանկագին մի բան, սակայն պահպանել է հոգու արիությունն ու գեղեցկությունը, հավատը աշխարհի ու կյանքի անմահության նկատմամբ («Չվերադարձան»):
Խաղաղության առուն ինչ-որ տեղ, նկարից այն կողմ, կարկաչելով հոսում է տակավին…Կյանքը շարունակվում է.ահա այս նկարի ասած խոսքը, նկար, որ կարող է զարդարել աշխարհիս ամենահարուստ պատկերասրահներից որն էլ ցանկանաք…
Այդ հրաշալի կտավի հեղինակն է եղբայրական Հայաստանի ժող.նկարիչ Էդ.Իսաբեկյանը, որի ստեղծագործությունների ցուցահանդեսը վերջերս բացվեց Վրաստանի մայրաքաղաքի պատկերասրահում: Կարծես կրնկակոխ հետևում ես լայնասիրտ ու գայլածունկ աներևույթ մի ճամփորդի, որն անթերի, լիարյուն գույներով, մոզաիկ, հզոր և խոսուն, ասես խճաքարե քսվածքներով, բազմերանգ կոմպոզիցիաների լույս ու ստվերի անսպասելի անցումներով պատմում է իր աչքով տեսածը՝ խիստ ու հրաշագեղ բնության, մարդկային բարդ ու հստակ հոգու մասին…
Ընդվզող ու անհանգիստ թափ, անմիջականություն, պոետական աչք ու ասպետական հոգի.այս տվյալները Է.Իսաբեկյանին դարձրել են անչափ ինքնատիպ մի նկարիչ, նրա ներկապնակը հարստացրել ծիածանի բազմերանգությամբ ու ծովի խորությամբ: Նրա երանգը եթերային է ու թափանցիկ, գիծը թրթռուն ու համարձակ, նրա միտքը բարդ է և միաժամանակ զարմանալիորեն հստակ ու կայծկլտուն:
Առաջին հերթին աչքի են ընկնում նկարչի գործերի ազգային կոլորիտը, ազգային բնույթը: Ձեր առջև կանգնած է մի իսկական հայ նկարիչ, հայ ոչ միայն իր թեմատիկայով, այլև ոճով, երանգապնակով և ինչ-որ անորսալի, օրգանական ինքնությամբ…ահա թե ինչու է նա այդքան հմայիչ, հետաքրքիր ու հարազատ նաև մեզ, վրացիներիս համար:
Տաղանդավորագույն արվեստագետը բերում է հնագույն, սակայն միաժամանակ նոր, ուրույն մի աշխարհ, և ձեր առջև երկարում է նոր մարդկանց կերպարների, ժայռերում փորված գյուղերի, ժամանակի անգութ ձեռքով ավերված բերդերի ու վանքերի անվերջանալի մի քարավան, որն անցնելով կյանքի ու մահու բազմաբղետ ճամփաներով՝ անմահության վսեմ իրավունք է ձեռք բերել…
Իրոք որ ժողովրդական նկարիչ…Նա ապրում է ժողովրդի կյանքով, նրա կտավները հայելիների պես արտացոլում են Հայոց աշխարհի թե՛ երեկվա, և թե՛ վաղվա օրը, արցունքն ու ժպիտը, ցավն ու խինդը:
Հայ ժողովրդի ոգու ամրությունն ու գեղեցկությունը, անընկճելի ժողովրդի վեհությունն ու նրա հարստագույն պատմության դրվագներն են արտացոլում Է.Իսաբեկյանի բազմաթիվ կտավները: Այդ տեսակետից աչքի է ընկնում «Պատասխան Հազկերտին» ծավալուն կտավը, ուր հայ ազգի ինքնության, հայ ժողովրդի անմահության նկատմամբ հավատը գործող հրաբուխի ջերմությամբ է պոռթկում:
Էդ.Իսաբեկյանը կյանքի ու սիրո, պայծառ, անամպ երկնքի, արևի ու արևահամ լեռների անկեղծ երգիչն է: Սակայն այսուհանդերձ մարդն ամեն ինչ է նրա համար, մարդը, որ միշտ էլ կանգնած է նկարչի գործերի առաջին պլանում: Մարդուն է, որ զարդարում են արևն ու երկինքը, լեռն ու հողը, ծառն ու ծաղիկը: Մարդն ինքը կյանքն է՝ իր խինդ ու վշտով կյանքին կյանք տվողը: Եվ համարձակ կերպով կարելի է ասել, որ Է.Իսաբեկյանը առաջին հերթին մարդու երգիչն է, մարդու հոգու գաղտնագետն ու նկարիչը:
Երբ դիտում ես Ակսել Բակունցի, սովետահայ արձակի այդ անժամանակ մարած շողշողուն աստղի դիմանկարը, քո մեջ խորանում է հավատը մարդկային հոգու ազնվության ու վեհության նկատմամբ: Այդպիսի մարդուն կարելի է ֆիզիկապես ոչնչացնել, բայց անկարելի է հաղթել…
Իսկ որքա՜ն տպավորիչ է ու անմոռանալի՝ մոր դիմանկարը: Այն զարմացնում է իր պարզությամբ ու անմիջականությամբ: Մայրը, զավակների հոգսից ճերմակած, կյանքի ճախարակի պտույտից մի պահ հոգնած մայրը կարծես միայն մի՛ վայրկյանով նստել է, որ շունչ քաշի ու նորից վերադառնա կյանքի հորձանուտը…
Ահա և անչափ համարձակ կոմպոզիցիայով ու ծայր անմիջականությամբ վրձինված ծեր կնոջ դիմանկարը՝ «Խնձորեսկցի պառավ Մինան»: Գալիս է նա և իր ուսերով բերում դարերի ցավն ու ուրախությունը, բերում է աշխարհն իր վեհությամբ ու քնքշությամբ: Սա արդեն ազգի երազանքների մշտավառ կրակի սիմվոլն է, քանի որ նրա ետևում վեր է խոյացել գունագեղ ու լուսավոր գյուղը, որտեղ հազարավոր օրորոցներում օրորվում է այդ կրակից մի մաս…
Հրաշալի է «Ծերունու առավոտը»: Նոր Երևանի ֆոնի վրա երևում է հայ ծերունու քայլող, մտասևեռ կերպարանքը: Նրա մեջ ինչ-որ անմեկնելի վեհություն կա, հպարտություն, խաղաղություն: Նա զգում է, որ ինքը դեռ հարկավոր է մեկին, որ ինչ-որ մեկին հարկավոր է նրա խելացի խոսքը, ջերմ ժպիտը…Եվ քայլում է ծերունին անշտապ քայլերով, իմաստությամբ, ճշմարտությամբ ու ազնվությամբ ծանրաբեռ…Իսկ այնտեղ մարդիկ անդուլ կառուցում են վաղվա օրը…
Է.Իսաբեկյանը անչափ ինքնատիպ է նաև որպես դիմանկարիչ: Պատկերասրահի զարդերից է «Սայաթ-Նովա» հոյակապ կտավը: Դա պոետ-քաղաքացու սիմվոլիկ ֆիգուրն է, որի մեջ մոնումենտալ ուժով տրված է իսկական ստեղծագործողի յուրովի ճակատագիրը…
Վիշտն է համակել երգչին. չէ՞ որ նրան չհասկացան պալատում…նա կրծքին է սեղմում իր քամանչան՝ իր հավատը, հավատ, որ ժողովուրդը կհասկանա իրեն…Զգում է, խորապես զգում, որ իր երգը քանդել է պալատի պատերը, որ նրա ճշմարիտ խոսքը իր հետ միասին գնում է դեպի ժողովուրդը:
Փոթորկահույզ խոհեր ու ապրումներ է ծնում Դ.Դեմիրճյանի հոյակապ, ինքնատիպ պորտրեն: Դա փառահեղ Հայաստանի արվեստագետ զավակի ազնվագույն կերպարն է: Մարդ, որն արևի ճառագայթի պես շաղափեց պատմության քարացած որմերը և, լայնորեն բացված լուսամուտի նման, սերունդներին թողեց իր ստեղծագործությունը, որ նրանք նայեն ու կարդան ժողովրդի դառնախորշակ ու մրրկածեծ անցյալի էջերը…
Գրողը տարիների բեռան տակ մի փոքր կքվել է, սակայն նրա կենդանի աչքերը կայծկլտում են մարդու, հայրենիքի նկատմամբ տածած սիրով…
Է.Իսաբեկյանը ցուցադրել է վրաց ականավոր արձակագիր Կոնստանտինե Գամսախուրդիայի նկարների մի շարք:
Ահա ձեզ է նայում վաստակած մտածողը, իմաստուն և ուժեղ կամքի տեր մարդը: Արծվային հայացք, հեռատե՛ս հայացք: Հոգու վեհություն է առկայծում «Ակադեմիկոս Կ,Գամսախուրդիայի դիմանկարը» կտավից: Անվանի գրողի ձեռքերը հիշեցնում են մեծ թռիչքից հետո միայն մի պահ ծալված արծվային թևեր…Ահա թե որքա՜ն խորն է կարդում ժողովրդական նկարիչը մարդկային հոգին, որքա՜ն հեռու է նայում արտաքին, ձևական էֆեկտներից:
Ինչպե՞ս կարող ես մոռանալ նկարչուհի Արփենիկ Նալբանդյանի խելացի ու մաքուր հայացքը, որ ազնիվ թախիծով է համակում հոգիդ: Գույներ չկան, սակայն մարդկային հոգու երանգները բացահայտված են լիովին:
Նկարչի հոյակապ վարպետությունը զգացվում է ամեն ինչում: Անձամբ ինձ զարմացրեց արվեստագետի համարձակությունը՝ գույների սեփական մեկնաբանությունը, կոմպոզիցիոն օրինաչափության օրգանական ջախջախումը, խիզախությունը՝ թույլ տալ դիտողին նայել իր «խոհանոցի» լուսամուտից ներս, ուր հազար ու մի բան կա որոնումների ու հայտնագործումների խաչուղիներում, իրար կողքի կան սայթաքումներ ու հաղթանակներ…
Վառ, ինքնատիպ են նրա դաշտանկարները: Երկնահաս ու մերկ ժայռերից, սառնաշունչ ու վեհ լեռներից ջրվեժների պես խշշալով վայր են սլանում իր ժողովրդի պատմությունը սիրահարված ստեղծագործողի խոհերն ու հույզերը:
Նրա կապույտը միաժամանակ զարմանալիորեն ջերմ է և պարադոքսալ, համարձակ է ու եռանդուն, և՛ վիճելի, և՛ տրամաբանական:
Ռեալիստական դիտողականություն, աշխարհի պոետական ընկալում, գլխավորի, դրականի ընդգծում, գծի և ձևի կատարելություն.այս ամենը նկարչի գործերին արտասովոր արտահայտչականություն և հմայք են հաղորդում:
Ցուցահանդեսում առատորեն են ներկայացված պատմա-թեմատիկ ժանրի գործեր, ջրաներկ աշխատանքներ, ճեպանկարներ, էսքիզներ, որոնք պերճախոս վկայությունն են նկարչի բովանդակալից, լիարյուն օրերի, պատմում են նրա որոնումների, ոճի, աշխատանքի մեթոդների ու հնարանքների մասին:
Առիթից օգտվելով ուզում եմ ամբողջ սրտով ողջունել Հայաստանի և Վրաստանի նկարիչների միությունների այդ հրաշալի միջոցառումը, որի շնորհիվ մեր եղբայրական ժողովուրդները հնարավորություն են ստանում ծանոթանալու միմյանց ստեղծագործական նվաճումներին, իսկ արվեստագետները՝ խորհելու կերպարվեստի վաղվա օրվա մասին, աշխատելու իրենց վարպետությունն էլ՛ ավելի բարձրացնելու վրա, էլ՛ ավելի ներգործուն դարձնելու իրենց արվեստը, արվեստ, որ պատկանում է ժողովրդին:
Մորիս Փոցխիշվիլի
«Գրական թերթ», 06.05.1966
(Այս տեքստն առկա է նաև «Էդվարդ Իսաբեկյան» ալբոմում, 2004թ.)