Մեր հին ու հազարամյա ժողովրդի հին ու նոր հերոսական պատմության սքանչելի գույների ասքը – այս է մեծ տաղանդով լեցուն, ժողովրդական նկարիչ Էդուարդ Իսաբեկյանի ստեղծագործության բուն և յուրահատուկ էությունը: Այստեղ առյուծների հետ բարեկամացած պատանի Դավիթն է, հայ ժողովրդի ապրելու և նորից ու վերստին ապրելու անխորտակ կամքով, մեր օրերի լեռնցի հովիվն է՝ իր վաստակով ու լեռներով հպարտ:
Այստեղ Հաղպատի ապստամբ գյուղացիներն են՝ ընդվզած բռնության դեմ և դարձյալ բռնության դեմ ընդվզած Վարդանանք: Այստեղ կենդանացել է «Ալպիական մանուշակի» գույներով սքողված Բակունցը: Եվ էլի ու բազամաթիվ կտավներ, խոսող, շոյող, վեհացնող: Եվ ինքնատիպ ինքնությամբ, միայն իսաբեկյանական:
Էդուարդ Իսաբեկյանի մեծարվեստ պատկերներով պճնված այս սրահների դռները միշտ բաց կլինեն, միշտ մարդաշատ: Ժողովրդական հերոսության, մաքրության, ազնվության ու վեհության, հայրենի բնաշխարհի գույների, անմոռաց կերպարների մի կատարյալ հանրագիտարան է Իսաբեկյանի այս ցուցահանդեսը:
Սերո Խանզադյան
Հունիսի 27-ին Երևանի Նկարիչների տանը բացվեց հանրապետության ժողովրդական նկարիչ Էդուարդ Իսաբեկյանի ստեղծագործությունների մեծ ցուցահանդեսը: Չորս մեծ դահլիճները հազիվ են տեղավորում նկարչի բազմաթիվ ստեղծագործությունները:
Հենց որ ոտք ես դնում առաջին մեծ դահլիճի շեմքին և տեսնում կտավների ընդհանուր գծագրությունը, իսկույն այն տպավորությունն է ստեղծվում, որ այստեղ ցուցադրված է ինչ-որ մեծ բան: Կտավներ, կտավներ…Այդ կտավների վրա մարդկային զանգվածներ, ժայռեր, նժույգներ, դրոշներ, թրեր, նիզակներ:
Ինչ-որ շատ դինամիկ շարժուն բանի տպավորություն է ստացվում և քեզ իսկույն համակում է անհանգիստ հուզմունքի զգացումը:
Այո, հենց առաջին իսկ միտքը հուշում է, որ գտնվում ես հայրենաշունչ, հարազատ ժողովրդի հերոսական ոգին երգող նկարչի ցուցահանդեսում: Այդ զգացվում է ամեն ինչից՝ և՛ կոմպոզիցիայի անհանգիստ ռիթմերից, և՛ հուզվառ գույներից, և՛ տենդագին վրձնախաղերից: Կարծես թե թմբուկիզարկեր ես լսում, ձիերի դոփյուն, սրերի շառաչ…
Հենց առաջին իսկ կտավը՝ «Ինքնանկարը», որտեղ նկարիչը իրեն պատկերել է մետաղյա մաստեխինը սրի նման վեր բարձրացրած, և՛ կոլորիտով, և՛ ոճով այն տպավորությունն է թողնում, որ կարծես մեր առջև ինքնանկար չէ, այլ թշնամուն աջ ու ձախ թրատող հեծյալի մի ֆրագմենտ:
Ներս մտնելով ցուցահանդեսի դահլիճը, ես երկար ժամանակ չմոտեցա որևէ առանձին նկարի, այլ ցուցանմուշները դիտեցի հեռվից, նրանց ամբողջության մեջ: Եվ դա ոչ միայն այն պատճառով, որ դահլիճներում շատ այցելուներ կային, այլ գլխավորապես արվեստագետի ստեղծագործական «ես»-ի գլխավոր բնույթը և ընդհանուր միտումը զգալու ու ընկալելու նպատակով, արվեստագետ, որը իր հիսնամյակը նշում է ավելի քան 25-ամյա աշխատանքի առատ պտուղներով:
Եվ այսպես, ընդհանուր տպավորությունը՝ Իսաբեկյանը նկարիչ-կոմպոզիտոր է, պատմանկարիչ է, ռոմանտիկ է, և, ամենագլխավորը՝ հայրենասեր է: Մոտ երեք հարյուր կտավներից տիրապետող մեծամասնությունը կազմում են Հայաստանի բազմադարյան հերոսական պատմության էջերին նվիրված էպիկական իլյուստրացիաները: Ցուցահանդեսում ներկայացված ամենահին կտավը պատկանում է 1939 թվականին, իսկ վերջինը նկարիչն ավարտել է տառացիորեն ցուցահանդեսից մեկ օր առաջ: Բայց, կարծում եմ ցուցահանդեսին ծանոթանալը պետք է սկսել այն կտավներից, որոնք մարմնավորում են «Սասունցի Դավիթ» ժողովրդական էպոսի հերոսի լեգենդար կերպարը: Չէ որ երբ Իսաբեկյանի կտավները իրենց արժանի տեղը գտնեն Հայաստանի պատմության թանգարանում, հենց «Դավիթն» է առաջինը սկսելու մեր ժողովրդի հերոսական պատմությունը:
Իսաբեկյանի հիմնական թեման պատմա-հերոսականն է, իսկ սյուժեների մեկնաբանությունը գրեթե միշտ արտահայտում է պայքարի պաթոսը: Իսաբեկյանի նկարներում ռազմական տեսարանները մեծ մասամբ արտահայտում են իրադարձությունների բարձրագույն պահերը, ձգտելով հասնել երևույթների մոնումենտալացման:
Իսաբեկյանը պատկերում է ուժեղ, առնական հերոսների և, իհարկե, Սասունցի Դավթի կերպարին բազմիցս դիմելը պատահական երևույթ չէ, նրա ստեղծագործության մեջ: Իսաբեկյանական «Դավիթը» ուժեղ, գեղեցիկ պատանի է: Այդպիսի պատանիների շատ կարելի է հանդիպել մեր լեռնային շրջաններում: Նկարիչն ասես թե ցանկանում է ընդգծել, որ թեև Դավթի գրական կերպարը հիպերբոլիկ է, տեղ-տեղ հասցված երևակայականին, բայց նրա արտաքին տեսքը պետք է միանգամայն համապատասխանի իրական մարդու տեսքին: Այստեղ, իհարկե, առկա է Իսաբեկյանի հավատարմությունը ռեալիզմին, նույնիսկ ֆանտաստիկ սյուժեները արտահայտել բնական կերպարներով:
Նախքան մյուս կոմպոզիցիոն մեծ կտավներին անցնելը, ցանկալի է կանգ առնել նկարների էսքիզների և փոքր չափի կտավների վրա, քանի որ էսքիզներում առավել ցայտուն են դրսևորվում նկարչի տաղանդի լավագույն կողմերը: Էսքիզային ոճը այն հաճելի սպասումն է առաջացնում, թե վարպետորեն ստեղծված այդ գեղեցիկ գործերը պետք է մարմնավորվեն մեծ ու ընդհանրացող վեպի մեջ: Երևի ես սխալված չեմ լինի, եթե ասեմ, որ Իսաբեկյանի խանդավառ էսքիզները շատերի մոտ են առաջացնում հաճելի ասոցիացիաներ, որոնք հիշեցնում են Դելակրուայի և այլ ռոմանտիկ նկարիչների արվեստը: Անկասկած, մեծ վարպետների ստեղծագործությունները հրապուրել են երիտասարդ Իսաբեկյանին, նկարչի վաղ շրջանի գործերում հարուստ երևակայությունը զուգակցվում է տոնալ և գունային զանգվածների շնորհալի համադրության հետ, գեղեցիկ կոլորիտի և ծավալների վարպետ մշակման հետ:
Այնպիսի էսքիզներ, ինչպիսիք են «1914 թվականը», «Հեծյալները», «Մարտ քաղաքի համար», «Դավիթ Բեկը», «Առևանգումը», «1915 թվականը», «Խաչատուր Աբովյանը» ի վիճակի են ծնելու այն հաճելլի զգացումը, որ առաջանում է, երբ դիտում ես արվեստի իսկական ստեղծագործություններ:
Կոմպոզիցիայի, կոլորիտի և գեղանկարչական հնարանքի տեսակետից շատ գեղեցիկ է «11-րդ բանակի մուտքը Երևան, 1921 թվականին» (այս նկարը նա ստեղծել է դեռևս ուսանողական տարիներին): Այդ նույն առանձնահատկություններով է աչքի ընկնում նաև «Տանյա» կտավի առաջին տարբերակը: Սակայն ցանկալի է հատկապես նշել «Մոր դիմանկարը» կտավը, որ նա ստեղծել է 1944 թվականին: Այստեղ, ինչպես կիզակետում, խտացված են Իսաբեկյան-արվեստագետի ու հումանիստի բոլոր լավագույն առանձնահատկությունները: Չեմ ուզում պնդել, թե այս նկարը լավագույնն է ցուցահանդեսում ներկայացվածներից, քանի որ դա ինչ-որ չափով կարտահայտեր իմ սուբյեկտիվ մոտեցումը, բայց այսուհանդերձ, չեմ կարող իմ հիացմունքը չհայտնել այդ նկարի համար: Գեղանկարչական ցայտուն գծերով ու հատկանիշներով են աչքի ընկնում նաև այդ ժամանակաշրջանի մյուս կտավները՝ «Ինքնանկարը», «Արիկը» և մյուսները: Քառասնական թվականներին հենց այդ նկարներն էին, որ Իսաբեկյանին բերին Հայաստանի տաղանդավոր նկարիչներից մեկի համբավ: 1942 թվականի ծանր պայմաններում ստեղծված «Մարտ քաղաքի համար» նկարը այսօր էլ է մեզ հուզում իր երիտասարդական ավյունով, խանդավառությամբ, մեծ տեմպերամենտով: Նկարիչը այն ստեղծել է 12 օրում, ապացուցել, որ կարող է հսկայական կտավներ ստեղծել:
Հետագայում Իսաբեկյանը իրոք, մեկը մյուսի ետևից նկարեց մի շարք մեծ գործեր, որոնք նշանակալից են թե՛ իրենց մտահղացմամբ, և թե՛ չափերով: Դրանց մեջ կենտրոնական տեղ է գրավում ցուցահանդեսի ամենակապիտալ գործը՝ «Պատասխան Հազկերտին»: Դա մի բարդ բազմաֆիգուր կոմպոզիցիա է, որտեղ մարդիկ պատկերված են իրենց բնական մեծությամբ: Իր միտումով այն ավելի շուտ նման է դասական նկարիչների ստեղծած պատմական կտավներին: Մեծ համարձակություն պետք է ունենալ այդպիսի հսկայական խնդիր ստանձնելու համար: Արդի պայմաններում, երբ նման նկարներ ստեղծելու տրադիցիաները չքացել են, այդպիսի գործ ստեղծելը խոսում է արվեստագետի իրոք խիզախության մասին: Զգացվում է, որ Իսաբեկյանը լրջորեն ու համառորեն է աշխատել այդ նկարի վրա, շատ էսքիզներ և էտյուդներ է արել, առանձին դետալները ստեղծել է մեծագույն խանդավառությամբ ու հուզմունքով: Դա ամենամեծ նկարն է Հայաստանի կերպարվեստի պատմության մեջ և անշուշտ թելադրված է պատմական մեծ թեման վերարտադրելու ազնիվ ցանկությամբ: Այս տեսակետից Իսաբեկյանը, ինչպես հայկական կերպարվեստում ոչ ոք, շատ բան է արել պատմական ժանրի զարգացման համար:
Ինձ թվում է, որ եթե Իսաբեկյանի կտավներն ունենային դետալների ավելի ներդաշնակ ընդհանրացում, առավել կշահեին:
Վերջին աշխատանքներից ուզում ենք հատկապես նշել «Գանգրահեր տղան» և «Ծերունու առավոտը»: Դրանց մեջ առկա է Իսաբեկյանի ստեղծագործության մի նոր տենդենց՝ հերոսների ներքին աշխարհի ավելի ցայտուն դրսևորում: Հենց այդ կտավներում էլ առավելապես նկատվում է նկարչի երկարամյա փորձը և ընդհանրացման մի աստիճան, որը Իսաբեկյանի արվեստը տանում է կատարելություն:
Չի կարելի չնշել նաև Իսաբեկյանի իլյուստրացիաները, որոնք աներկբայորեն կարելի է դասել արվեստագետի ստեղծած ամենակատարյալ գործերի թվին:
Ցուցահանդեսում հատուկ տեղ են գրավում բազմաթիվ կոմպոզիցիոն կտավները՝ «Խաչատուր Աբովյանը», «Իսահակյանը», «Դեմիրճյանը», «Արազին», «Գամսախուրդիան» և այլն: Բայց դրանցից լավագույնը, ինձ թվում է, Ակսել Բակունցի դիմանկարն է: Դա հայկական երկրի նշանավոր գրողի խորապես հոգեբանական կերպարն է:
Ճեպանկարներից և մատիտանկարներից չի կարելի չհիշատակել «Արփենիկ Նալբանդյան» սրտագին ու ներշնչուն նկարը:
Դժվար, գրեթե անհնարին է հիշատակել այդ մեծ ցուցահանդեսի նկարների գոնե կեսը: Եվ ինչպես կարող ես, երբ նկարների թիվը հասնում է 300-ի:
Իհարկե, որքան էլ պերճախոս նկարագրես կտավները, դրանք չեն կարող տպավորվել ընթերցողի մոտ: Պարզապես պետք է տեսնել դրանք: Ցանկալի է, որ ավելի ու ավելի շատ այցելուներ լինեն այդ հետաքրքիր ցուցահանդեսում, որը իր բազում նկարների լեզվով կոչ է անում սիրել մեր հայրենիքը և նրա պանծալի պատմությունը: Ցանկանում եմ ստեղծագործական նոր, էլ ավելի մեծ հաջողություններ ու խիզախումներ մաղթել տաղանդավոր արվեստագետ Իսաբեկյանին:Արմեն Վարդանյան
Վարդանյան Ա. — Էդվարդ Իսաբեկյանի ցուցահանդեսը — թերթ, «Գրական թերթ», Ե., 02.07.1965
Posted on Հնս 19, 2015 in Uncategorized