Պարսամյան Ռ. — Էդվարդ Իսաբեկյան — ամս, «Սովետական Հայաստան», Ե., հ. 5, 1964

        Սովետահայ կերպարվեստի ճանաչված վարպետներից է հանրապետության ժողովրդական նկարիչ, Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտի պրոֆեսոր Էդուարդ Իսաբեկյանը:
Իսաբեկյանը որպես ուրույն դեմք ունեցող արվեստագետ իրեն դրսևորեց Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին:
        1941 թվականին փայլուն կերպով ավարտելով Թբիլիսիի Գեղարվեստի ակադեմիան, 27-ամյա Իսաբեկյանը վերադառնում է Երևան և սկսում իր ինքնուրույն ստեղծագործական գործունեությունը:

Անձրևից հետո. Տաթևի ծխախոտագործ կանայք. 1962, կտավ, յուղաներկ, 203×260 (ՀԱՊ, ԻՑ)

       Երիտասարդ նկարչի սիրելի վարպետներն էին Տյեպոլոն և Դելակրուան: Նրան ձգում էին դինամիկ կոմպոզիցիաները, մարդկանց ուժեղ, պայքարող բնավորությունները: Նա հայրենասեր արվեստագետի կրքոտությամբ կերտում է սովետական ժողովրդի ու բանակի հաղթանակի հավատով համակված գունեղ, պայքարի կոչող նկարների շարք, որ ջերմությամբ ընդունվեց հասարակության կողմից:      Հայրենասիրության գաղափարը առավել արտահայտիչ ու ամբողջական դրսևորելու համար Իսաբեկյանը իր կտավների սյուժեները վերցնում էր թե՛ Հայրենական պատերազմի հերոսական դրվագներից և թե՛ հայ ժողովրդի պատմական անցյալից: Այդ տարիներին նկարչին առանձնապես հուզում են Հայրենական մեծ պատերազմի պատանի հերոսներից մեկի՝ Զոյա Կոսմոդեմյանսկայայի՝ պարտիզանուհի Տանյայի կերպարը և Դավիթ Բեկի գլխավորած հայ ժողովրդի ազատագրական շարժումները 18-րդ դարում: Նկարչի երկարատև աշխատանքը պսակվում է հաջողությամբ: Հետպատերազմյան առաջին տարիներին սովետահայ գեղանկարչության ամենանշանակալից իրադարձություններից դարձան Իսաբեկյանի «Դավիթ Բեկ» (1945) և «Տանյա» (1947) կտավները:
      Իսաբեկյանի «Դավիթ Բեկ»-ը մինչև օրս մնում է հայկական պատմանկարչության լավագույն գործերից մեկը: Ժողովրդից կտրված ու միայնակ գործող հերոս չէ նկարչի կերտած Դավիթ Բեկը.նա ժողովրդի ազնիվ զավակն է, նրա երդվյալ զինվորը: Չնայած պատկերված մարտի տեսարանի լարվածությանը, նկարիչը կարողացել է ստեղծել որոշակի կենսագրություն ունեցող, ամբողջական հոգեբանական կերպարներ: Ազնիվ ու նպատակասլաց են ինչպես Դավիթ Բեկը, այնպես էլ նրա զինակիցները.նրանք պատրաստ են նահատակվել հանուն հայրենիքի ազատագրման: Նկարի ընդհանուր ներգործմանը մեծապես նպաստում է հյութեղ ու արտահայտիչ կոլորիտը:
      «Տանյա» կտավում նկարիչն իր ամբողջ ուշադրությունը կենտրոնացրել է կերպարների հոգեբանական բնութագրման վրա: Ոչ թե գործողությունն է պատմում կատարվածի մասին, այլ մարդիկ իրենց վերաբերմունքով բնութագրում են կատարվելիք գործողությունը: Նկարը թեև մտահղացվել է փաստի անմիջական ազդեցության տակ, ավելի ճիշտ Զոյա Կոսմոդեմյանսկայայի մասին տրված հաղորդումներից անմիջապես հետո, և վերջնական տարբերակը ավարտվել է Հայրենական Մեծ պատերազմից ընդամենը երկու տարի անց, այնուամենայնիվ իր լուծմամբ ու կատարմամբ պատմական նկարչության լավագույն օրինակ կարող է  հանդիսանալ:
      Նկարիչը կոնկրետ փաստը դիտում է պատմական որոշակի տարածությունից: Պահպանելով Զոյա Կոսմոդեմյանսկայայի դիմագծերը, նրա սխագործության կոնկրետությունը, նկարիչը կարողացել է ստեղծել Հայրենական Մեծ պատերազմի հերոսների տիպական կերպար, ցույց տալ հերոսության զանգվածային լինելը, հերոսի և ժողովրդի օրգանական միասնությունը և գերմանական ֆաշիզմի կործանման անխուսափելիությունը:
      Իսաբեկյանի կերտած Տանյան փոքր-ինչ իդեալականացված է.չնայած բազում խոշտանգումներին ու տառապանքներին՝ նա առողջ է, երիտասարդ ու գեղեցիկ: Կանգնած կախաղանի տակ, նա հրաժեշտ չի տալիս կյանքին: Նրա պատանեկան բոցաշունչ հայացքում հաղթանակի հավատն է բոցկլտում.նա մխիթարում ու հուսադրում է գերության մեջ գտնվող կանանց ու երեխաներին: Իդեալականացմամբ հանդերձ իրական ու համոզիչ է Զոյայի կերպարը: Վարպետությամբ են կերտված գերության մեջ գտնվող սովետական քաղաքացիների և հատկապես Զոյայից ոչ հեռու կանգնած ծեր կնոջ կերպարները: Պատկերում ֆաշիստ դահիճները նենգ ու ուժեղ մարդիկ են, սակայն գեղարվեստական արտահայտիչ հնարքներով՝ կոմպոզիցիոն կառուցվածքով և գունային լուծմամբ, ընդգծվել է նրանց միայնակ լինելը: Չարագույժ մենակությունը կործանման սկիզբն է, և նրանք, որոնք իրենց հաղթող են կարծում, ողորմելի են ու պարտության դատապարտված:
      Իր այս կտավներով զարգացման նոր ճանապարհի վրա կանգնեց Իսաբեկյան արվեստագետը: Վաղ շրջանի դինամիկ, արտաքին էֆեկտների վրա կառուցված կոմպոզիցիաներից նա անցավ արտաքնապես ստատիկ, բայց հոգեբանական ուժեղ բախումների ու նուրբ անցումների պատկերմանը: Այդ ուղղությամբ նոր լուրջ հաջողության հասավ 1949թ.՝ ստեղծելով «Խաչատուր Աբովյանը Արարատի բարձունքներին» կտավը:
Լեռան բարձունքից հայրենի երկրին են նայում Խաչատուր Աբովյանը, Պարոտը և ծեր գյուղացին: Կյանքում շատ փորձություններ տեսած գյուղացու համար տասնամյակներ շարունակ աննվաճելի հսկա է թվացել ձյունածածկ Արարատը, և հանկարծ հեքիաթային այդ բարձունքից նա նայում է աշխարհին ու այն, որ մինչ այդ շատ նեղ ու փոքր էր թվում, դառնում է անսահման մեծ ու զորեղ: Ծերունու աչքերում փայլատակում է հայրենի երկրի մինչ այդ չգիտակցված հզորության ու վեհության հպարտանքը…Դառնությամբ ու սիրով է նայում այդ նույն երկրին երիտասարդ լուսավորիչը, գեղեցիկ է հայրենի երկիրը, սակայն ինչու՞ այնքան դառն է կյանքը այնտեղ: Նկարչի պատկերած Արարատի բարձունքը դառնում է յուրատիպ խորհրդանիշ՝ մարդկային մտքի բարձունքի խորհրդանիշ, որտեղից ծնվում են հայրենի երկրի ճակատագրի հանդեպ նոր խոհեր, զգացմունքներ, հույզեր, որոնք պայքարի են կոչում:
50-ական թվականների սկզբներից Իսաբեկյանի ուշադրության կենտրոնն է դառնում հայկական ժողովրդական վեպը՝ «Սասունցի Դավիթ»-ը: Նկարչին հուզում են ժողովրդական ստեղծագործության լավատեսությունը, հումանիստական ոգին, ժողովրդի հավատը դեպի բարու ու ազնիվի հաղթանակը, նրա ոչնչով չմեղմացող ատելությունը անարդարի ու չարի հանդեպ…
       Հայկական լեռնաշխարհ: Աժդահա լեռների ստորոտում վեհորեն հոսում է գետը: Հեռվում՝ թշնամու կողմից ավերված գյուղ: Նկարի առաջին պլանում կանգնած է ուժեղ, գեղեցիկ, պատանի Դավիթը: Ձախ ձեռքով նա հենվել է հայրենի երկրի ճարտարապետական կոթողներից մեկի բեկորին.աջում՝ նետ և աղեղ է: Կենտրոնացած ու մտազբաղ է Դավիթը: Դառնությամբ է նա նայում ավերակ դարձած հայրենի երկրին: Սակայն դառնության հետ ջերմ մարդկային սիրտ է բաբախում նրա սլացիկ մարմնում…Նույնիսկ կատաղի գազանն է խոնարհվել նրա ուժեղ ու բարի սրտի առջև: Իսաբեկյանը մեծ վարպետությամբ կարողացել է արտահայտել վիպերգի խոհական ոգին, նրա էպիկական, փիլիսոփայական էությունը:
Կոմպոզիցիոն աշխատանքներում կերպարների հոգեբանական բնութագրման խորացման հետ զուգընթաց Իսաբեկյանը 50-ական թթ. ընթացքում մեծ ոգևորությամբ ու հմտությամբ աշխատում է նաև ժամանակակիցների դիմանկարների վրա: Նրա հերոսները բարդ և ուժեղ բնավորության տեր են.նրանք իրենց հաճույքն են գտնում աշխատանքի ու ստեղծագործման մեջ: Այդպիսին են Իսաբեկյանի պատկերած բյուրականցի ծերունին, գրող Ակսել Բակունցը և ուրիշներ, մանավանդ արտահայտչական մեծ ուժ ունեցող Դերենիկ Դեմիրճյանի կոմպոզիցիոն դիմանկարը, որը յուրատիպ ասք է մեր ժամանակի խոշորագույն գրողներից ու մտածողներից մեկի մասին:
      Դեմիրճյանի դիմանկարը Իսաբեկյանը ավարտեց 1960թ, սակայն մեծ գրողի կերպարը նրա ուշադրության կենտրոնում էր դեռևս 1945թ-ից, երբ աշխատում էր նրա լավագույն երկերից մեկի՝ «Վարդանանք»-ի նկարազարդումների վրա: Գրքի ստեղծագործաբար ընթերցումը, երկարատև զրույցները հեղինակի հետ ազնիվ ոգևորության անսպառ աղբյուր էին նկարչի համար: Էպիկական շնչով գրված պատմավեպը, իր փիլիսոփայական ու քաղաքական ընդգրկումով, մոտ ու հարազատ էր Իսաբեկյանին և այդ իսկ պատճառով գրքի համար կատարված նրա գրաֆիկական աշխատանքները ոչ թե նկարազարդումներ էին, այլ յուրատիպ պատկերաշար՝ ստեղծված պատմավեպից ստացած տպավորության ազդեցության տակ: Այդ շարքի յուրաքանչյուր էջ ինքնուրույն ավարտված մի ստեղծագործություն է՝ նվիրված Վարդանանց հերոսապատումի տարբեր դրվագներին: Արվեստի ռոմանտիկ շնչով են հագեցված Վարդանի, Զոհրակի, Ղևոնց երեցի կերպարները, հերոսական խինդով են համակված թշնամու դեմ մարտի ելած կանայք, վճռականությամբ ահեղ ու անսասան են զորավարները, փիլիսոփաներն ու ռազմիկները, որոնք իրենց պատասխանն են գրում Հազկերտին:
Ներշնչմամբ ու սիրով կատարված այս նկարազարդումները սովետահայ գրքային գրաֆիկայի լուրջ հաջողություններից են: Այս շարքից Իսաբեկյանին առանձնապես դուր էր գալիս «Պատասխան Հազկերտին» թերթը: Նկարազարդումների կատարմանը հաջորդող տարիներին նա բազմիցս վերադարձել է նույն թեմային:
      Նկարչի քրտնաջան աշխատանքը տալիս է իր դրական արդյունքը: 1960 թվականի հանրապետական ցուցահանդեսի ուշագրավ աշխատանքներից է դառնում «Պատասխան Հազկերտին» բազմաֆիգուր մեծածավալ կտավը:
1963 թվականը Իսաբեկյանը նշանավորեց ստեղծագործական նոր հաջողությամբ: Իսաբեկյանի նկարազարդումներով Ս.խանզադյանի «Մխիթար սպարապետ» պատմավեպի նոր հրատարակությունը սիրով ընդունվեց ընթերցողների կողմից:
      Լայն հետաքրքրությունների ու ստեղծագործական հնարավորությունների տեր արվեստագետ է Իսաբեկյանը: Ժամանակակից կյանքն ու հեռավոր պատմական անցյալը, մարդկային տարբեր բնավորություններն ու հայրենի երկրի յուրատիպ գեղեցկությունը նրա վարպետ վրձնի ուժով ստանում են նոր կյանք, վերածվում հուզող ու դաստիարակող գեղարվեստական պատկերների:

Ռ.Պարսամյան, արվեստաբան