Արցախցի Հովհաննեսի և տիկին Աշխենի որդուն ոչ ոք կնունքի անունով Սարգիս չկոչեց: Իրենք Սերգո էին ասում, իսկ Հայրենական պատերազմի տարիներին՝ բանակում, դարձավ Սերգեյ, կապիտան Սերգեյ Բաղդասարյան:
Հետագայում բանակից զորացրված Սերգեյը ընդունվեց Երևանի նոր բացված Գեղարվեստի պետական ինստիտուտի քանդակի բաժինը, գերազանց սովորեց, ավարտեց, դարձավ ժողովրդական նկարիչ, պրոֆեսոր, պետական մրցանակի դափնեկիր և այսօր էլ մնում է որպես դասախոս նույն ինստիտուտում:
Մեր ծանոթությունը սկսվեց նրա ուսանողական տարիներից, երբ ես էլ՝ դեռ երիտասարդ, մանկավարժ էի դարձել ինստիտուտը ստեղծող և առաջին տնօրեն Արա Սարգսյանի հրավերով:
Մեր լավ, բարի ու գեղեցիկ ինստիտուտը դեռ ընդամենը առաջին և երկրորդ կուրսեր ուներ, և բոլորը բոլորին գիտեին: Իսկ դասախոսներն էլ բոլորը հրավիրված…Սարյան, Գյուրջյան, Կոջոյան, Ստեփանյան, Թարյան, էլի մի երկուսը և ես՝ նվաստս, ամենաերիտասարդը դասախոսներից, որին կարելի էր շփոթել ուսանողների հետ:
Չեմ հիշում՝ ինչպես ծանոթացանք Սերգեյի հետ, բայց հիշում եմ, որ ես նկատել էի նրան և հեռվից հիանում էի այդ ամրակուռ, ժպտերես կապիտանով, որը դեռ զինվորականի համազգեստի մեջ էր, և ափսոսում էի, որ այդ՝ ի ծնե զինվորականի տաշվածքով կապիտանը չպիտի շարունակի զինվորականի ապագան և պիտի դառնա սովորական ուսանող, և երբ մի առիթով այդ մասին ասացի իրեն, նա պատասխանեց.
-Դժվար բան ա, շատ դժվար, հոգնել եմ կռվելուց:
Այդպես, հոգնել էր կռվելուց, բայց և ընտրել էր կերպարվեստի հենց այն ժանրը, որտեղ պիտի շարունակվեր կռիվը «նյութի դիմադրողականության» հետ, քարի, շամոտի, մարմարի, բրոնզի հետ…Չի դառնա Բաղրամյան, Բաբաջանյան, Խամփերյան, կդառնա ժողովրդական նկարիչ, պրոֆեսոր, արձանագործ, իր ուսուցչի՝ քանդակագործ Արա Սարգսյանի նման:
Մարդ, ճշմարիտ մարդ դառնալու համար տառապանքը նույնն է և մեկ է, թե որտեղ ես վերջապես ճաշակելու «հաղթողի» փշոտ դափնեպսակը:
Մեր լավ, բարի, սքանչելի արվեստի դարբնոցը տվեց ամենը, որպեսզի նա դառնա պրոֆեսիոնալ, բարձր գիտելիքների տեր, իսկ արձանագործ-ստեղծագործող ինքը պիտի դառնար, եթե ի վերուստ «տրված էր»…Եվ Սերգեյը ապացուցեց, որ «տրված է», ապացուցեց ամենօրյա համառ աշխատանքով, «ճարտար ճորտին» վայել համառությամբ և կրքով: Եվ ինչպես մեծն Բալզակն է ասել.«Արվեստագետը պիտի աշխատի այնպես, ինչպես հանքախորշում փլվածքի տակ մնացած հանքափորը՝ ամեն վայրկյան, ժամ, օր, որպեսզի դուրս գա փլվածքից լույս աշխարհ: Չարեց այդ, նա ականատես կլինի իր սեփական ողբերգությանը»:
Սա է ասածը՝ վերջնական, անվիճելի:
Այս տողերը գրելիս՝ պահ անգամ մտքովս չի անցել Սերգեյին զարդարել իր շնորհքի, կարողությունների համար այժմ երիցս, չասենք զզվելի, ասենք անտեղի, անհարկի, չարչրկված պիտակներով, որ ամեն օր ու ժամ լսում ենք ռադիոյից, հեռուստատեսության էկրանից այս կամ այն համեստագույն նկարչի մասին, և կարելի է կարծել, թե «տաղանդների ու հանճարների» պակաս չկա Հայաստանում: Թողնենք իրենց «խիղճ» կոչվածին, բավարարվենք մեծն Ներսեսի ունեցածով՝ շնորհալի…Սարգիս Շնորհալի ասենք՝ իր կնունքի անունով:
Բայց քանի որ ասելիքս դեռ չեմ ավարտել, մի քանի խոսք ևս:
Ղարաբաղյան հերոսամարտի՝ կենաց համար պայքարի տարիներին Սերգեյը մի անգամ չէ, որ եղել է Ստեփանակերտում՝ իր հայրենի գյուղում: Եվ ամեն անգամ Ստեփանակերտի և Շուշիի արանքում, մի ոչ մեծ բլրի առաջ կանգնում ու մտքերի ծովն էր ընկնում: Ակնհայտ էր, որ այդ բլուրին ինչ-որ բան էր պակասում, ինչ-որ բան չէր հերիքում:
Այդպես, մի հերթական այցելության ժամանակ, որ այն տարիներին բոլորովին էլ չէր խրախուսվում, քանի որ Ղարաբաղին աչքը չորս արած հսկում էր ինքը՝ թրծված, փորձված կագեբեականը՝ Ալիևը, որի ասելով ճնճղուկն էլ, եթե անցնի Ղարաբաղի երկնքով, ինքը պիտի իմանա.Սերգեյը ճնճղուկ չէր, պարզապես սովորական ղարաբաղցի էր, միութենական հռչակով քանդակագործ և նրան պատվեր տալը «ինտերնացիոնալիզմի» արտահայտություն պիտի համարվեր, և ահա մարզկոմի քարտուղարը՝ բավականին հայտնի անունով և Ալիևի կողմից վստահելի անձ Կևորկովը, առաջարկում է Սերգեյին «մի բան շինել իրենց համար»:
Բլուրներին երկար նայող Սերգեյի ոտքերը, ինչպես ասում են, կորցնում են «գետին» հասկացողությունը: Նա «ճախրելով» Երևան է վերադառնում՝ էսքիզների վրա աշխատելու: Եվ ահա ծնվում է ընդամենը երկու գլուխ՝ «կոլխոզնիկներ» անվան տակ և «աչքից հեռու» տեղում, որը լրացնում է «բլրի պակասը»:
Ընդամենը երկու գլուխ՝ մինչև անրակները հողից դուրս: Թող Աստված օրհնի արվեստից հեռու միամիտ մարդկանց, որոնք տեսնում են այն, ինչ տեսնում են, իսկ տեսածները ընդամենը երկու գլուխ է, իսկ թե ինչ կա հողում, համենայն դեպս մարզկոմի քարտուղարի պետքն էլ չի եղել…
Հետո այդ գործը ընդունելիս մարզկոմի աշխատողները կմտածեն, որ լավ կլիներ, եթե հեղինակը ռումբ դրած լիներ տակը, որ ինքն իրեն պայթեցներ, որ այդ գործը չլիներ, բայց ուշ էր, Ղարաբաղի ժողովուրդը արդեն ինքն էլ տեսել էր ու այնքան հավանել, որ հարազատի պես էր ընդունել: Սակայն ռումբը կար, կար, բայց շատ դանդաղ գործող, մշտապես գործող, գործող հրաբխի նման, աննկատ թերևս, բայց միշտ ու միշտ…
Երբ արվեստի գործը կատարյալ է լինում, մարդիկ մի բան են մտածում, որ դա «մի հոգու գործ չի», հաջորդ պահին մտածում են, որ «Աստծո մատը խառն է այդ գործում»…
Այդ բլուրը, հողը, Ղարաբաղի հողն էր թելադրել, հուշել հեղինակին այդ հանճարեղ մտահղացումը:
Սերգեյ Բաղդասարյանը ստեղծել է շատ գործեր, ստեղծել է «նյութի դիմադրողականության» հետ կռիվ տալով, հաղթելով, պարտվելով, միշտ դառնահամը շուրթերին, բայց այդ գործերից միշտ կառանձնանա այս գործը, մշտական գործող հրաբխի վրա:
Երկու գլուխ ընդամենը, մեկը մի քիչ նման Իվան դայուն երևի, մյուսը՝ տիկին Աշխենին՝ տոհմիկ ղարաբաղցիների, և միևնույնն է, թե ում հայրն ու մայրն են:
Ղարաբաղցի են արմատներով հողի ընդերքում՝ Ղարաբաղի հողի, որի համար տասը հազար Ղարաբաղի ջահել արծիվներ իրենց կյանքը տվեցին՝ Արցախն այսօր, վաղը և հավիտյան ազատ պահելու համար, ինչպես եղել էր հազար-հազար տարիներ:
Այո, ճիշտ այդպես, հազար-հազար տարիներ, և ո՞վ, այդ ով կհանդգնի, ո՞ր չորացած ձեռքը կփորձի խախտել Ղարաբաղի և ղարաբաղցու դարավոր դաշնությունը հողի հետ:
Թող փորձի, եթե կհանդգնի:
Իսկ հիմա, երբ իմ սիրելի նախկին կապիտանը բոլորել է իր 75 տարին ու վաղուց արդեն գեներալ է իր գործի մեջ, և հին ու նոր վերքերը զգացնել են տալիս, ցանկանք նրան տոկունություն, այս անգամ կռիվ հանուն առողջության ու շնորհավորենք իրեն բարձր պարգևի համար, որին ինքը արժանի էր վաղուց:1998
