Փարիզ…1978

       16-17-18.10.1978 Եվ որքան զարմանալի է, Փարիզում եմ:
16-ը պիտի հանել օրացույցից, որովհետև եղա ինքնաթիռում և հետո…առանց մի կոպեկի՝ օդանավակայանում, որովհետև ինձ…չէին սպասում, կարծելով, որ չեմ թռել Մոսկվայից: Մի կերպ, վեց ժամ խելագարի տառապանք ապրելով` կարողացա իմաց տալ հարգելի «Դրուժբայի» ընկերությանը, որ ես եկել եմ և վերջին աղքատի վիճակում սպասում եմ իրենց…Եկավ «Յամատով» կոչեցյալը, տարավ իր տուն և հետո հյուրանոց «Աստորիա»՝ Մոսկվա կոչվող փողոցի վրա…
Նայեցի կնոջ նկարները և բավականին հաճոյախոսեցի…խմած էի և դարձել էի արդեն բարի…
       17.10.1978 Հյուպատոսություն, «ընկերություն» և այլն, և Աղասին եկավ: Եվ «Պոմպիդու» կոչված կուլտ.կենտրոնը, որտեղ նոր արվեստի թանգարանի գործերից ցուցադրել էին:
      18.10.1978 Լուվր: Նայեցի նույնը, ինչ ուզում էի տեսնել: Ես էլ նրանցից եմ, որ սիրում եմ սիրած «երգերս» լսել… «Թաղումը Օրնանում»-ը շատ դուրս եկավ այս անգամ: Երևի «ռեալիզմի» լավը ամեն ինչից լավ է: Բարձր է բոլոր «ռոմանտիկներից»… Տարօրինակ փաստ է, և ոչինչ չես անի:
Եղա նաև իմպրեսիոնիստների մոտ: Հրաշք բան է: Այսօր բարևեցի բոլորին խորին հարգանքով և հիացմունքով, սկսած Գրոյից, վերջացրած «վերջին» իմպրեսիոնիստով:
       ***Իմպրեսիոնիստ կարող է լինել ամեն նկարիչ, եթե նկարի «անկեղծ աչքով» և առանց մի որևէ «կարծիքի»…այսինքն՝ այդ «մեթոդով» և ոչ «տեխնիկայով», ինչպես հակված են անգրագետները կարծել, որ Հալսն էլ «իմպեսիոնիստ» է, կամ ով, որ «մաքուր» գույներով (առանց կորիչնեվիյի օգնության)…երեխայություն:
Ես իմպրեսիոնիստ եմ ճանաչում 1.Կլոդ Մոնե, 2.Պիսարո, 3.Սիսլեյ, և էլի մի տասնյակ, մնացածը (և Էդ.Մանեն), բոլորը նկարիչներ են, լավ թե վատ (վատը չկա) և հանճարեղ, ինչպես և Սարյանը:
Բոլոր կետերով, մազոկներով նկարողները, ինչպես ասել էր հարգելի Փանոս Թերլեմեզյանը, «պուանտիլիզմ» մաներա-ի… ուսմունք չի: Ավելի լավ հազար տեսաբան չեն ասել:
       19-20-21.10.1978 Եղա նորից Լուվրում: Նայեցի 3-րդ հարկը, այն հարկը, որտեղ կային «փոքր» Դելակրուաները և այլոք՝ Կորոն, Բարբիզոնցիք՝ Միլե-ի գլխավորությամբ և նորից Կոնստեմբլ… Այդքան նմանություն (վերջին    գործերից) դժվար է պատկերացնել…Ճիշտ և ճիշտ «Ռուշանի քարափը»:
      ***Եղա Լենենների՝ երեք եղբայրների առանձին ցուցահանդեսում՝ Լուի, Մաթևոս և Անթուան: Երևի Լուին (նախ, որ շնորհքովն է) բոլորից «երիտասարդն է» իր գույնի հասկացողությամբ, բոլորը միասին շատ ազնիվ և անուշ նկարիչներ են, գյուղացու խելքով ու ճաշակով և «ամուր կարված» (մեր Լենենը… ոչ մի կապ չունի սրանց հետ… երևի «դպրոց» է):
      ***Խիտ օրեր էին: Եղա նույն շենքում (կարծեմ «Գրան-Պալե») իտալական «իմպրեսիոնիստների» ցուցահանդեսում… և չակերտների մեջ դրի, որովհետև հայ իմպրեսիոնիստները շա՜տ ավելի բարձր իմպրեսիոնիստներ են և ի ծնե: Եվ առհասարակ «իմպրեսիոնիզմի» «ներկայացուցիչները» բոլոր երկրներում (որտեղ, որ եղել եմ) թույլ են և շատ փոքր և՛ ռուսներից, և՛ հայերից:
      ***Եղա… օ՜, իմ սիրելի Էժենի արվեստանոցում… Չկար ինքը, բայց խոսեցի հետը… (Ֆյուրստենբերգ, հրապարակ, հ.6 տուն, Սեն-Ժերմեն եկեղեցու մոտ): Տեր, փառքդ շատ… այդպես ողորմած եղիր առիթից առիթ և ամեն:
      ***Աղասու հետ եղանք պարոն Աղաբեկյանի մոտ: Չկարողացա հասկացնել, որ շատ չի մնացել ապրելու և ժամանակն է «մտածել հոգու մասին»… (սքանչելի Շահին՝ պաստելով նկարած՝ մերկ կին… սքանչելի): Խոստացավ, որ «երբ կարողանա», բոլոր օտիսկները մեզ տա, հրատարակեմ նորից նոր կատալոգ՝ հայերեն-ռուսերեն:
***Աղաբեկյանից հետո Սահակյանի հետ (մեր հյուպատոսության քարտուղարը հիմիկվա, Լիլոյանից հետո) մի հետաքրքիր, բայց շա՜տ «զևզեկ» միլիոներ գորգավաճառի մոտ՝ Աշչյան կոչեցյալ: Զևզեկ իր ամբողջ իմաստով, շատախոս, գլուխգովան, մեծախոս, մի խոսքով` իսկական «զևզեկ» պոլսեցի (Արա Միհրանիչի ասածով): Խոստանում է հին հայկական գորգերի նվիրաբերում… եթե սրահ լինի, հոր անունը գրվի, իր անունը գրվի, կնոջ անունը գրվի այդ սրահի վրա: Մի խոսքով Աբիսողոմ աղայի նոր տարբերակ Փարիզում… տիպ 1-ին կարգի և հարուստ… (ինչ բան է այդ հարստություն կոչված աղբը և նամանավանդ, երբ հիմար հայի գրպանում է)…որտեղից ճարենք այս խելապակաս փառամոլների համար սրահներ, որ բոլորի վրա լինի իրենց տոհմի անունների ցանկը, երբ իրենց սատկելուց հետո բոլորը դառնալու է շան փայ, մնալու է այն երկրներում, որտեղ սկսել են մի կտոր հացից և միլիոններ դիզել… և նորից պիտի շուն ու գելի փայ դառնա և նորից ազգային կողոպուտ… 20-րդ դարի վերջում…
       …Вообщем, երեք նկար պոկեցի կարծեմ որ հայտնի մի իսպանացի նկարչի գործերից (թղթի վրա նկարած) և հետս պիտի տանեմ, երբ հարյուրավոր գորգեր ու միլիոններ պիտի մնան…
      ***Եղա Գոգենի մի փոքրիկ ցուցահանդեսում (նույն Գրան-Պալեում) և Փարիզի նկարիչների… աշնանային ցուցահանդեսում… Կային Գարզուի մեկ գործ և Ժան Սեմի 2-3 գործեր, և ողջ ցուցահանդեսը (հսկայական) մի բան չէր և մեր «մոդեռնիստները» սրանց կարող են դիմանալ և մի բան էլ ավել, եթե շատ «չբարդացնենք», մեզնից վախկոտ են գորտերը:
      ***Եղա Մոնմարտրում… իմ խեղճ, բարի, ազնիվ նկարիչների բացօթյա արվեստանոցում… համ մեղկ է, բայց և ինչքա՜ն մեծ քաջություն… բաց երկնքի տակ նկարել… ցրտին, շոգին, սոված, կուշտ…
       ***Պիտի ստեղծել նաև Երևանի «Մոնմարտր», թող լինի (ես շատ բարկացա, երբ երիտասարդ նկարիչները հրապարակում ցուցահանդես էին բացել… ափսոսում եմ), պետք է ստեղծել այդ բանը, վերջիվերջո հայերը պիտի՞ սովորեն նկար առնել, թե՞ ոչ…
     ***Եղանք նաև Աղասու տանը:
     ***Եղանք այսօր (թանգարանները փակ են երեքշաբթի օրը) բոլոր սալոն խանութներում… սքանչելի բան է, դա էլ պիտի ստեղծել մեզ մոտ, ոչ խուդ.ֆոնդի սալոնի նման, այլ սրանց սալոնների նման: Եվ եթե հնարավոր լիներ, ինքս կբացեի:
      Խմում եմ ֆրանսիական Նոր տարվա գինիները և շատ են նման մեր Եղեգնաձորինին: