Նոյեմբերի 5-ին Ազգային պատկերասրահում կբացվի ժողովրդական նկարիչ Էդուարդ Իսաբեկյանի ծննդյան 80-ամյակին նվիրված ցուցահանդեսը (ավելի քան 700 յուղաներկ և շուրջ 300 գծանկար աշխատանքներ): Իսաբեկյանի նկարները 1940-ից սկսած մշտապես ներկայացնում են խոհրդային և հայ կերպարվեստն արտասահմանյան երկրներում: 1943 թ-ից անցնում է նաև մանկավարժական գործունեության նախ՝ Փանոս Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստական ուսումնարանում, 1945-ից՝ Երևանի գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտում, ուր մինչ օրս ղեկավարում է իր արվեստանոցը: 1963-ից՝ պրոֆեսոր: 1967-86 թվականներն զբաղեցրել է Ազգային պատկերասրահի տնօրենի պաշտոնը: 1994թ. անձնական միջոցներով նկարիչը հրապարակել է ծննդավայրին նվիրված «Իգդիր» վեպը, ուր փորձում է վերականգնել բնակավայրի կոլորիտը և ավանդույթները:
1984թ. Նկարիչների տանը, այնուհետև Ազգային պատկերասրահի Էջմիածնի մասնաճյուղի սրահներում, բացվեց նկարչի անհատական ցուցահանդեսը, ուր ներկայացված էին հեղինակի գրեթե բոլոր մեծ գործերը: Ու թեև նրա անունը վաղուց արդեն քաջ ծանոթ էր լայն հասարակությանը, այդուհանդերձ Իսաբեկյանի «մշակութային արտադրանքի» զգալի մասի համատեղ ու համաժամ ներկայացումը «պատկերավոր» եղանակով էլ ավելի ցայտուն կերպով արտահայտեց նկարչի «իրարամերժ խառնվածքը»:
Ցուցադրվող կտավներն այնքան տարբեր էին ու բազմաբովանդակ, որ հասարակական էր թվում նրանց հարևանությունը թե տարածական ու թե ժամանակագրական առումով: Սակայն նույն 1956թ. ստեղծված «Պատանի Դավիթը» և «Բյուրականի ձորում» գործերն, ինչ ժանրի էլ լինեն, անտարակույս միմյանցից հեռու են այնքան, որքան հեռու է Դավթից մինչև Սասնա լեռների ստորոտները կտրող գետը («Պատանի Դավիթ»):
Ժանրերի անսահմանափակությունն Էդուարդ Իսաբեկյանի արվեստում պայմանավորված է այն ստեղծարար ազդեցությամբ, որը ներշնչել է նկարչի հոգուն բնաշխարհը («Բնանկար», «Ալավերդի», 1980թ., «Գառնիի տեսարան», 1958թ., «Հորովել», 1954թ., «Մասրենին քարի մեջ. Շորժա», 1976թ. և այլն), հայոց անցյալը և ներկան («Պատասխան Հազկերտին», 1960թ, «Ավարայրի ճակատամարտը», 1953թ. և 1982թ., «Արտազավդ և Կլեոպատրա» 1980թ., «Արտավազդի կործանումը» 1980թ., «Հաղպատի գյուղացիների ապստամբությունը 1903թ.» 1957թ., «Ծերունու առավոտը» 1964թ. և այլն), Հայրենական պատերազմը («Տանյա» 1942թ. և 1947թ., «Մարտ քաղաքի համար» 1942թ., «Դրոշների հանձնումը հայկական դիվիզիային Կերչում» 1947թ. և այլն), ներշնչել են մարդիկ. հարազատ և օտար, հայտնի և անհայտ («Մորս դիմանկարը» 1944թ., «Արփենիկ» 1944թ., «Ակսել Բակունց» 1960թ., «Քուրդ տղայի դիմանկարը» 1941թ. և այլն) ու Գեղեցիկը, որը ներկայանում է նկարչին թե կնոջ մարմնի ներդաշնակությամբ («Նավզիկե» 1964թ., «Բնորդուհի» 1970թ., «Մթնշաղ» 1979թ. և այն) և թե վայրի նժույգների ընկնավոր ու անսանձ սլացքը («Արազի ափին» 1975թ., «Գետափին» 1975թ. և այլն):
Սակայն այդ ամենի հետ մեկտեղ, որքան էլ որ բազմաժանր լինի Իսաբեկյանի ստեղծածը, այն ռեալիստական է, ու հենց ռեալիզմն է ընդհանուր այն հիմքը, որի վրա նկարիչը կառուցում կամ ավերում է իր իսկ ծնած ռոմանտիկական պատկերները:
«Ես դեմ եմ բոլոր տեսակի մոդեռնիստական «իզմերին», քանի որ գտնում եմ, որ նրանցում կարևորությունը տրվում է ձևին և ոչ բովանդակությանը, իսկ անբովանդակ արվեստ գոյություն չունի» խոստովանում է նկարիչը: «Ու թեև արվեստագետ լինելը սոսկ ընտրյալների մենաշնորհը չէ, սակայն իսկական նկարիչը շատ ավելի ազատ ու համարձակ է՝ արհեստածին ձևերին հետևելու համար: Գուցե իմպրեսիոնի՞զմը…Մի՞թե կարելի է Կլոդ Մոնեին կամ Պիսարոյին համարել անբովանդակ: Ոչ մի դեպքում: Սակայն իմը դասականն է. իմը Վելասկեզն է ու Գոյան, իմ ուսուցիչներն են Ժերիկոն և Դելակրուան, Ալեքսանդր Բաժբեուկ-Մելիքյանը»:
Այո, Էդուարդ Իսաբեկյանը ռեալիստ-ռոմանտիկ է (այսինքն, «նկարում եմ այն, ինչ կա, այնպես՝ ոնց կուզեի լիներ»): Նրա մտածելակերպը ռեալիստի մտածելակերպ է՝ «Ինչի՞ն եմ հավատում… սոսկ մարդկային բանականությանը: Ես կոսմոպոլիտ չեմ, այլ «չափավոր ազգայնապաշտ»: Ես ցավում եմ ազգի խնդիրներով ու երբեք չեմ նկարի ինչ-որ հեռավոր Ամերիկայում ընդունվելու համար: Իմ արմատներն այստեղ են, և ես սնվում եմ նրանցով: Հենց ազգածին և ոչ թե «երկրածին» կտավը կարող է դառնալ իսկական գործ և ընդունվել ամենուր»:
Էդուարդ Իսաբեկյանի արվեստին խորթ են տարերայնությունը, միմյանց հաջորդող ստեղծագործական մակընթացություններն ու տեղատվությունները. այն որոշվում է հավասար արդյունավետությամբ հագեցվածության նույն լարվածությամբ: Նույնիսկ այն տարիներին, երբ նկարիչն զբաղեցնում էր Ազգային պատկերասրահի տնօրենի պաշտոնը և դեռ ավելի վաղ, երբ սկսեց դասախոսել, ստիպված էր լինում համատեղել ստեղծագործական կյանքը վարչական և մանկավարժական գործունեության հետ:
«Նկարիչը միշտ էլ ժամանակ կգտնի նկարելու համար: Ավելին. երբ ես պատկերասրահից կամ դասախոսություններից վերադառնում էի արվեստանոց, մի այնպիսի ստեղծագործական սով էի զգում, որ կարող էի երկու ժամում անել այն, ինչ հանգիստ վիճակում կձգվեր մեկ-երկու օր: Նկարչի համար ամենակարևոր և միևնույն ժամանակ ամենադժվար բանը Երվանդ Քոչարի ասած «նկար մոռանալն է…»: Ես իմ «Դավիթը» նկարեցի ընդամենը 28 օրում: Նկարիչը միշտ ժամանակ կգտնի նկարչության համար: Այլ բան է պատվերը: Սխալ է, թե պատվերը կարող է խեղդել նկարչին և թաղել տաղանդը: Վերածննդի հանճարները գերազանցապես պատվերներ էին կատարում, և դա նրանց չխանգարեց ստեղծել համաշխարհային նշանակություն ունեցող կտավներ: Թեման կերպարվեստում այնքան կարևոր չէ, որքան գրականության մեջ»:
Այո, թեման Իսաբեկյանի համար առաջին գործոնը չէ: Եվ նա գրեթե նույնչափ ազատ է իրեն զգում թե նատյուրմորտ, թե դիմանկար ստեղծելիս: Սակայն պատմական թեմատիկան բոլոր դեպքերում առանձնանում է նկարչի ստեղծագործության մեջ: Այս ոլորտում նա առաջ է քաշել այնպիսի խնդիրներ, որոնք դեռ անհայտ էին հայ կերպարվեստի պատմությանը (մասնավորապես ժողովրդին ներկայացնելով հերոսի դերում): Պատմությունը վերակենդանանում է Իսաբեկյանի բազմաթիվ գծանկարներում («Էրեբունցիներ» 1968թ., «Ծովինարը Սանասարի և Բաղդասարի հետ» 1959թ., Դեմիրճյանի «Վարդանանքի» նկարազարդում և այլն):
Գաղթականների և գաղթավայրերի պատմություն… հազարավորների պես 4-ամյա իգդիրցի տղան 1918-ին կտրում է Արազի հունը, որպեսզի հաստատվի մայր գետի մյուս ձախակողմյան ափերին: Առջևում նրան կսպասեն Երևանի գեղարվեստի արդյունաբերական տեխնիկումը և Թբիլիսիի գեղարվեստի ակադեմիան, բազմաթիվ ցուցահանդեսներ և հայրենական պատերազմ, մանկավարժական գործունեություն և արվեստագետի լայն ճանաչում, իսկ հետո կոչումներ, շքանշաններ, դափնիներ… որ հետո կայանա վերադարձը: Վերադարձ Իգդիր:
«Նստակյաց ազգի համար, որը գրեթե իսպառ զրկվել է իր հողերից, կարոտախտը սովորական հոգեվիճակ է: Կարծում եմ, որ մեր ազգը առողջ է հենց նրանով, որ տառապում է այդ հիվանդությամբ: Ես էլ բազմաթիվ անբուժելի հիվանդներից մեկն եմ և թող ոտքով չճանապարհորդեմ Իգդիր ու ինձ չկանգնեցնեն Մարգարայի կամրջի վրա, ինչպես պատահեց հորեղբորս աղջկա հետ, բայց և այնպես, իմ կարոտն ինձ պարտավորեցրեց գրել «Իգդիր» վեպը, որը վերջապես լույս տեսավ: Ես գրող չեմ, ու եթե լիներ մի լուրջ գիրք ծննդավայիս մասին, ապա ես չէի նախաձեռնի այդ գործը»:
Ինչ խոսք, Իգդիրի թեման միշտ էլ իր տեղն ունեցել է Իսաբեկյանի ստեղծագործությունների շարքում (հիշենք «Թաղումը Իգդիրում» և հատկապես «Հարսանյաց հանդես Կողբից Իգդիր» գործերը): Սակայն այն, ինչ նախաձեռնեց նկարիչը երեք տարի առաջ, աննախադեպ մի բան էր՝ ի տուրք ծննդավայրի: Բավական մեծ կտավի վրա նկարիչը կամեցավ հավաքել, ի լուր անտեղյակ հասարակայնության, բոլոր հայտնի իգդիրցիներին (Դրո` ջոկատի հրամանատար, Առնո Բաբաջանյան և ուրիշներ) և միայն տեսողության խիստ թուլացման պատճառով ստիպված էր կիսատ թողնել սկսած գործը:
«Հուսով եմ, որ որդիներս Մհերը և Արամոն, հաշվի առնելով համապատասխան դիտողությունները, կշարունակեն այս աշխատանքը: Չէ որ նրանք էլ են այնտեղից: Իսկ ես հիմա ընդամենը փոքրիկ գծանկարների վրա եմ…»:
Այսօր Իսաբեկյանի աշխատասեղանի վրա կողք կողքի կարելի է տեսնել սրածայր մատիտ և խոշորացույց. նկարիչը միշտ էլ կնկարի: