Իսաբեկյան Է. – Նրան տեսել են Ռուստավելու փողոցում – ամս., «Սովետական արվեստ», Ե., հ.6, 1987

     Երեսնական թվերին Թբիլիսիի Ակադեմիայի ուսանող էի: Ինձ հետ միասին սովորում էին Էդա Աբրահամյանը, Արփենիկ Նալբանդյանը, Մկրտիչ Քամալյանը, Կարո Մեծատուրյանը և էլի մի քանի տեղացի հայեր:
        Ապրում էինք «բանիվ կեցիր» օդապարիկում, և «հացիվ կեցիրին» փոխարինել էր ինքը՝ նկարչություն կոչվող հրաշալիքը:
       Դասերից հետո մեր զբաղմունքը Ռուսթավելու պողոտան ծայրից ծայր մի քանի անգամ չափելն էր, և դա ո՛չ միայն մեր զբաղմունքն էր: Այսօր էլ իսկական թբիլիսցին, եթե անգամ ծայրամասերում է ապրում, պիտի որ տան ճանապարհը փոխի, անպայման անցնի Ռուսթավելու փողոցով:
      Շատ երկրներ, շատ քաղաքներ տեսանք հետո իրենց վեհաշուք պողոտաներով, բայց Ռուսաթավելու նման հրաշալիք չտեսանք ոչ մի մայրաքաղաքում: Գաղտնիքն այդ ժամերին զբոսանքի դուրս եկած թբիլիսցիներն էին, թբիլիսուհիք, «Թիֆլիսի գյոզալները», որոնք Ռուսթավելին դարձնում էին շքեղ մի հանդիսավայր: Եթե ասենք, որ աշխարհի ոչ մի փողոց պատիվ չի ունեցել ականատես լինելու այդքան շարմաղ գեղեցկուհիների շքերթի՝ հոգու մեղք արած չենք լինի: Եվ պատահականություն չի կարելի համարել, որ հին ու նոր Թբիլիսիի հայ ու վրացի բանաստեղծները, աշուղներն ու նկարիչները կին են գովերգել, փառաբանել, նկարել: Ինքը՝ Ալեքսանդր Բաժբեուկն անգամ պատահում էր, որ վրձինները մի կողմ դրած դուրս էր գալիս՝ գեղեցկուհիների ցուցասրահը դիտելու:
       Փողոց-ցուցահանդեսի մի մասի տերն էլ Լադո Գուդիաշվիլին էր:
Տասնյակ շքեղ խանութներ կային՝ ջրերի, հյութերի, մրգերի, գինիների, որոնք ձևավորել, զարդարել էր Գուդիաշվիլին, և մենք հերթով, անշտապ մտնում-դուրս էինք գալիս այդ ձրի «ցուցահանդեսները»:
       Մեծ, լուսավոր խանութների պատերին հսկայական պաննոներ էին՝ Վրաստանի հարավի, Կախեթի, Ալազանի հովտի, լեռնային Վրաստանի համապատկերներով, խաղողի, նարնջի այգիներով, թեյի պլանտացիաներով: Եվ այդ շռայլ բնության բարիքների ստեղծողներն ու տերերը՝ ջահել հարս ու աղջիկներ, կարմրաթուշ, մանկակերպ ծերունիներ՝ իրենց բազմերանգ տարազներով, ոճազարդված, պլաստիկ, նազելի շարժումներով զամբյուղները լցնելիս, դրանք ուսած, «նատյուրմորտներով» ծանրաբեռնված, խնդուն, կյանք ու ավյունով բերնեբերան լի: Կենցաղային սովորական, ոչ խորամանկ թեմաներով և դեկորատիվ, մոնումենտալ լիցքավորումով, գունեղ, պայծառ արևով ու օդով ողողված:
      Չպահպանվեցին, դժբախտաբար, այդ պլանները:
      Երկու կարծիք չի կարող լինել, որ Գուդիաշվիլին՝ հին Թբիլիսիի սիրավառ նոր երգիչը, ինչ-որ տեղ վերստին կյանքի կոչողն էր Թբիլիսիի հին, անհայտ թե հայտնի ազնվագույն նկարիչների և առաջին հերթին, զարմանալի Նիկո Փիրոսմանիի, Խոջաբեկյանի, որոնցից առաջինի հետ կապ ու արմատ ուներ իր երանգապնակով, իսկ երկրորդի հետ՝ իր կոնտուրային, պլաստիկ գծանկարով: Անշուշտ, դրան հավելվում էին Փարիզը տեսած պրոֆեսիոնալ նկարչի նոր որակը, վարպետությունը:
       Մեծ գրագետ էր, ինտելեկտուալ՝ բառիս լայն իմաստով: Իր հասկացությունների, սկզբունքների մեջ՝ ասպետորեն ազնիվ, ինչպես բոլոր ճշմարիտ արվեստագետները, որոնք, կարծես թե ի վերուստ, նախախնամության թելադրանքով, առանց ճիգի զերծ են մնում ժամանակի կամ ավելի ստույգ՝ «ժամանակին կից» լինելու, երևալու գայթակղությունից սեթևեթող «նորարարություններից», ապավինելով բնության հարատև ու հզոր էությանը, օրենքներին:
        Սիրելի էր երիտասարդությանը, և ինքն էլ առանձին սիրով ու հոգատարությամբ էր լցված նրանց հանդեպ:
      …Կարճ ժամանակ, ինչպես և Բաժբեուկ-Մելիքյանը,
Գուդիաշվիլին հրավիրված էր եղել դասավանդելու Ակադեմիայում, բայց մենք նրանց չհանդիպեցինք.ուրիշ սերունդ էր եկել: Եվ այդպես էլ անձամբ ծանոթ լինելու բախտ չունեցա, մինչև իմ անհատական ցուցահանդեսը Թբիլիսիում՝ 1965 թվին, որի բացմանը ներկա էր: Ծանոթանալով, հիշեցինք մի դեպք, որն ինձ համար շատ էր թանկ:
       Ուսանողական ամառային աշխատանքների հերթական ցուցահանդես էր Ակադեմիայի մեծ դահլիճում (1936 թե 1937 թվերին), որտեղ ցուցադրել էի երեք բնանկար Քոբուլետից և մի էսքիզ՝ ազատ, պատմական թեմայով.կենտրոնում սպիտակ «անհանգիստ» ձի էր՝ հեծյալին տապալած…
      Ասացին, որ ցուցահանդեսը այցելել էր Գուդիաշվիլին: Բայց զարմանալին դա չէր, քանի որ նա ոչ մի երիտասարդական ցուցահանդես աչքաթող չէր անում: Զարմանալին և հրաշալին այն էր, որ իմացա՝ ցուցահանդեսում նկարել է իմ գործերը և… ցանկություն հայտնել գնելու հիշածս էսքիզը, եթե … «հեղինակը համաձայն լինի»:
       Այդ իսկապես ցնցող լուրն ինձ բերողը իմ դասընկերուհի Թաթուշա Կարտոզիան էր, որն իր ձեռքի ծրարը աչքերիս առաջ խաղացնելով ասաց. «Բիճո, մաղարիչ ունես, մաղարիչ…»: Պարզվեց, որ ծրարը Գուդիաշվիլուց է… Ասել էր՝ առաջարկեք հեղինակին, եթե համաձայն կլինի, թող տուն բերի էսքիզը…
      …«Հեղինակի՛ն»… «Եթե համաձա՛յն կլինի»…
      Եվ ես, հինգ րոպե չանցած, Գուդիաշվիլու առանձնատան շքեղ նախամուտքի կոճակը սեղմեցի: Դուռը բացվեց, և մի պատկառելի քալբատոնո հարցական ինձ ուղղեց իր մեծ, նշաձև աչքերը: Ես հասկացրի, որ նկար եմ բերել, դրեցի բացված դռան արանքում, և մինչ զարմացած քալբատոնոն կպարզեր «հեղինակային պատկանելիությունը» — ծլկեցի: Փախա, որ հասնեմ «մաղարիչի» սպասողներին, որոնք ոչ ավել, ոչ պակաս «Օրիենտ» ռեստորանում սեղան էին պատվիրել: Հո քեֆ չարի՜նք… Եվ առաջին թասը, իհարկե, խմեցինք մեր «մեկենասի» կենացը:
      Ինչպես ասացի, ծանոթացանք իմ ցուցահանդեսի բացման օրը, որտեղ երևելի հյուրերի մեջ էր նաև ինքը՝ Գուդիաշվիլին, որին անմիջապես նկատեցի մեծն Գամսախուրդիայի հետ կանգնած: Ցուցահանդեսը հավանել էր: Ինքը մոտեցավ առանց «թարգմանի», անբաժան բարի ժպիտը երեսին ողջունեց: Ձեռքս ափի մեջ պահելով, ասաց պարզ ու սովորական խոսքեր, ինչպես ընդունված է նման առիթներով և… տուն հրավիրեց՝ «եթե ժամանակ գտնեմ»:
      Նույն շքամուտքն էր.ընդարձակ, հրաշք-արվեստանոց, պատերի վրա՝ ոչ մի թզաչափ ազատ տեղ, և մեզ սպասում էր «թավադին վայել» իշխանական սեղան: Խրամուլի, տնային «կոպատիոն», վրացու սեանից անպակաս «լոբիոն», որ միայն Թբիլիսիում կարող են դարձնել «զարմանք բան» և… սափորներով (իր գծած ձևերով) կախեթի կարմիր նափարեուլին՝ իր համար հատուկ բերած… Ինքը փոքր թասերով, ես՝ արծաթ նախշերով ցուլի եղջյուրով: Հրավիրված էր և Բաժբեուկը: Սեղանի շուրջը մենք լուռ ըմբոշխնողներ էինք, իսկ խոսողը իր կինն էր՝ նույն նշաձև աչքերով քալբատոնոն, որը և արվեստաբան էր: Մենք ծպտուն հանելու փորձ էլ չարեցինք, ինչպես ընդունված է վրաց աշխարհում, երբ խոսողը կին է, առավել ևս, եթե նաև արվեստաբան է:
      Գուդիաշվիլին խոսելու հետ առանձին սեր չունեցողներից էր, ես զբաղված էի նափարեուլիով, ծպտուն չհանեց և Բաժբեուկը, չնայած որ հարգարժան քալբատոնոն… մի քանի անգամ վկայաբերեց իրեն, իր կարծիքները՝ հաստատելու համար, ստանալով միայն Բաժբեուկի գլխի հավանություն տվող խոնարհումները:
      Լադո Գուդիաշվիլին 1919-ին վրացի ուրիշ երիտասարդ արվեստագետների հետ – ոչ միայն նկարիչների — որոնցից մեկն էլ Դավիթ Կակաբաձեն էր (մեր սովորելու ժամանակ Ակադեմիայի պրոռեկտոր ուսումնական գծով), կատարելագործվելու էր գնացել Փարիզ: Վերադարձել էր լիցքավորված մեծ ծրագրերով և Կակաբաձեի հետ միասին Վրաստանում ևս հիմք էր դրել «նոր արվեստի», այն նոր արվեստի, որի բոլոր ստեղծողները հավաքվել էին Փարիզում՝ սկսած Լուի Արագոնից, Պիկասոյից, վերջացրած Երվանդ Քոչարով՝ մեր սիրելի մաեստրոյով:
     Դժվար չէր, անշուշտ, նման խառնարանում սեփական ինքնությունը հարստացնելու, հղկելու հետ մեկտեղ «հարստանալ» նաև ոճային էկլեկտիկ խաչաձևումներով, որից չխուսափեցին անգամ Պիկասոն կամ Երվանդ Քոչարը: Բայց Գուդիաշվիլին կարողացավ պահպանել իր անաղարտությունը, քանի որ Նիկո Փիրոսմանիի և հատկապես վրացական որմնանկարչության, միով բանիվ, ազգային ակունքների ազդեցությունը շատ ավելի խորը արմատներ ուներ տակավին երիտասարդ նկարչի էության մեջ, և նա «եվրոպականացումից» զերծ մնաց:
      40-ական թվերին եղան և դժվարին տարիներ, երբ ֆորմալիստական արատներ էին փնտրում, անգամ այնտեղ, ուր դրանք չկային: Լադո Գուդիաշվիլին հոգու բնատուր հեռատեսությամբ կարողացավ դիմադրել, մնալ իր ինքնության, իր կզբունքների հետ:
       Իսկ հետո եկավ համընդհանուր ճանաչումը, նաև՝ փառքը, փառք, որին փնտրելը անօգուտ զբաղմունք է, քանի որ ինքը փառքն է փնտրում ու գտնում իսկական, ճշմարիտ նկարչին, արվեստագետին: