Կան արվեստագետներ, որոնց մասին գրելիս հարկ չի լինում անհրաժեշտաբար խոսելու նրանց ստեղծագործությունների մասին, քանի որ միայն անուն ազգանունը բավական է, որ ընթերցողի մտքում հառնի տվյալ անհատի ամբողջական կերպարը: Այդպիսին է ժող.նկարիչ Էդ.Իսաբեկյանը, որի անունն ու գործը քաջ ծանոթ են մեր հասարակությանը:
…1947 թվականն էր: Մենք, դպրոցի 7-րդ դասարանից գեղարվեստի ուսումնարան ընդունված տակավին պատանի ուսանողներս, գուցե թե կյանքում առաջին անգամ, մտանք նկարիչների միության կազմակերպած ցուցահանդես, որն այն ժամանակ բացվել էր «Մոսկվա» կինոթատրոնին կպած պարսկական մզկիթում, այսօրվա նկարիչների միության նախկին տեղում:
Գեղեցիկ, գունեղ աշուն էր: Հիմա, երբ գրում եմ այս տողերը ու ետադարձ հայացքով նայում տարիների հեռավորությունից երևացող ամեն մի դիպվածի, թևավոր տեսիլքի պես հածում են հուշերը, որոնք թերևս իրական եղելությունների ու բանաստեղծական երևակայության խառնուրդ են:
…Թեև ցուցահանդեսի տեղն ավելի քան համեստ էր, սակայն, ամբողջ ցուցադրանքը շնչում էր ծանր մարտերում հաղթանակ տարած ժողովրդի բերկրալից շնչոով: Այն ժամանակ չկային այսօրվա ցուացահանդեսային ծայրահեղ տարաձայնությունները, նկարիչներն ապրում էին նույն խանդավառությունը, ինչով համակված էր մեր ողջ ժողովուրդը: Հիմա էլ աչքիս առաջ են Սուրեն Ստեփանյանի «Ալադինի կախարդական լամպը» սքանչելի շարքը, Մհեր Աբեղյանի «Երևանյան տեսարանները», Էդվարդ Սարգսյանի «Նատյուրմորտները», Ցոլակ Ազիզյանի՝ Բեռլինի գրավումը պատկերող կտավները, մեր կուրսի գեղանկարչության դասատու Վերգինե Հայրապետյանի «Բալերով նատյուրմորտը» ճերմակի վրա, Մարիամ Ասլամազյանի՝ ռազմաճակատից հաղթանակով տուն վերադարձած հայ ռազմիկների դիմանկարներն ու Եփրեմ Սավայանի «Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս Մարիամ Մարտիրոսյանի դիմանկարը»:
Իսկ դիմացի պատից քիչ ձախ, փոքր-ինչ մութ տեղում կախված էին Մ.Սարյանի զարմանալիորեն լուսավոր բնապատկերներն ու դիմանկարները: Ահա այսպես, նկար առ նկար դիտելով, ես ու համակուրսեցի Բորիս Հովհաննիսյանը եկանք ու կանգ առանք գծանկարների մի շարքի դիմաց: Դիմանկարներն էին.Բորիսի հետ զարմացած նայում էինք այդ նկարներում պատկերված առնական մարդկանց: Նրբագծերի խիտ ցանցով ստեղծված դեմքեր ու ձեռքեր, աչքեր ու կնճիռներ, ծալքեր ու մերթ լուսավոր, մերթ մութ հարթություններ: Եղավ մի պահ, երբ սկսեցինք դիտել միայն նրբագծերը, դիտում էինք՝ քիթներս խոթած ուժեղ ու նյարդային գծերի մեջ, ու զարմանքից հառաչում էինք: Հանկարծ գյուտ արածի պես երկուսս էլ սկսեցինք ցատկոտել, նկատել էինք, որ նրբագծերը որքան խաչաձև ու խիտ են, նույնքան խորն է ստվերը, և որքան պակաս է նրբագծերի ցանցը, այնքան շատ է լույսը, մինչդեռ մենք՝ նորընծա ուսանողներս, թուղթը ծակելու աստիճան սևացնում էինք, եթե ցանկանում էինք մութ ստվերներ նկարել կամ ռետինով մեր խզմզածները ջնջում էինք, այնքան, որ ստանայինք ցանկալի լույսը:
Ի վերջո, անզուսպ հիացմունքով մենք կարդացինք այդ գծանկարների անկյուններում դրված ստորագրությունները՝ Էդ.Իսաբեկյան, Էդ.Իսաբեկյան, Էդ.Իսաբեկյան:
Այսպես, ուրեմն, 1947 թվական, Էդ.Իսաբեկյան: Այն տարիքը, որ սովորաբար ընդունված է անվանել Քրիստոսի տարիք, նկարչի համար կյանքի մի ժամանակահատված է, երբ նա սկսում է գիտակցել, թե ով է ինքը, որտեղից է գալիս և ուր է գնում, այսինքն՝ սկսվում է արվեստագետի ինքնաճանաչման ժամանակը: Իսկական, համընդհանուր ճանաչումը, հավանաբար, գալիս է նկարչի ինքնաճանաչումից հետո: Այդ տարիներին Էդ.Իսաբեկյան նկարիչ-անհատի ճանաչումը, ըստ իս, որքան էլ տարօրինակ թվա, առնչվում է նրա հենց այն գծանկարների հետ, որ արել էր սև մատիտով, ճերմակ ու որձաքարի մակերեսով ամուր թղթերի վրա, համարձակ ու եռանդուն գծափնջերով՝ թեև որոշ ժամանակ անց համոզվեցի, որ ի ծնե գեղանկարիչ է և՛ բնավորությամբ, և՛ էությամբ ու խառնվածքով: Սակայն բնությունը Է.Իսաբեկյանին օժտել է ոչ միայն գեղանկարչական, այլև գծանկարչի (ոչ գրաֆիկի) ու պատմավեպեր ձևավորողի շնորհներով:
Շատ ժամանակ չպահանջվեց, որ նաև տեսնեինք այդ հիրավի, ասպետական կեցվածքով ու ապոլոնյան գլխով նկարչին: Նրան տեսնում էինք ցուցահանդեսներում ու համերգասրահներում, փողոցում կամ նկարչական ուսումնարանում և ինստիտուտում:
Գեղարվեստի ուսումնարանում սովորելու տարիներին մի օր տրամվայում պատահաբար ծանոթացա ինձ հասակակից, տխուր աչքերով ու նիհարիկ մի պատանու հետ, որն այսօր արդեն ճանաչված արվեստաբան Վիլհելմ Մաթևոսյանն է: Դեռևս այն ժամանակ նա սկսել էր լրջորեն զբաղվել կերպարվեսի ուսումնասիրությամբ ու ժամանակակից նկարիչների մասին խոսելիս առանձնահատուկ համակրանքով առանձնացնում էր երիտասարդ նկարիչ Էդ.Իսաբեկյանի անունը: Փաստորեն, Վիլիկը առաջինն էր, որ սովորեցնում էր ինձ վերլուծելով ճանաչել ժամանակակից հայ նկարիչներին: Նրա ասելով Իսաբեկյանի նկարչությունը աղերս ունի ֆրանսիական ռոմանտիզմի հետ, հանձինս Ժերիկոյի ու Դելակրուայի:
Վիլիկ Մաթևոսյանի հետ գրեթե միաժամանակ Էդ.Իսաբեկյանի ռոմանտիկ գեղանկարչության մասին իր հիացմունքն էր արտահայտում նաև մեր ուսումնարանի սան, վաղամեռիկ նկարիչ Վանիկ Համբարձումյանը: Նա մանրամասնորեն բնութագրում ու վերլուծում էր Իսաբեկյանի՝ ցուցահանդեսներում երևացած ամեն մի նկար ու հատկապես «Դավիթ Բեկը», նրա յուրաքանչյուր հատվածը և քանի որ ինքն էլ ռոմանտիզմի երկրպագուներից էր, ապա այդ նկարների մասին նա խոսում էր առանձնահատուկ ոգևորությամբ ու ընդգծում հատկապես այն մասերը, որ վերաբերում էին ձիերի մոլեգին շարժումներին, զենքերին կամ ճակատամարտերը պատկերող առավել բնորոշ մանրամասներին: Այն տարիներին Վանիկ Համբարձումյանը սովորում էր ուսումնարանի ավարտական կուրսում ու ինձ միշտ էլ հաճելի էր լսել նրա խոսքը ռոմանտիկ գեղանկարչության մասին, երբ առավոտներն ուսումնարան էինք գնում, իսկ երեկոները՝ էտյուդի:
Ահա այսպիսի մթնոլորտում էր, որ կարողացա աստիճանաբար ճանաչել Էդ.Իսաբեկյանին ու նրա արվեստը՝ ավելի քան 35 տարի առաջ:
Հետագայում, երբ մենք ծանոթացանք, Իսաբեկյանը մարդն ու նկարիչը բացվեց նաև այլ կողմերով: Նա իսկական արվեստագետ է բառիս բուն իմաստով: Նրանում ռոմանտիկականն ու քնարականը միահյուսվում են մանկական անմիջականության հետ, իսկ փոքր-ինչ վայրիվերո ու հակասական բնավորությունը՝ պատանեկան պարզության հետ:
Անշուշտ, այս փոքրիկ հոդվածով անհնարին է լրիվ բնութագրել «Դավիթը գառնարած», «Պատասխան Հազկերտին», «Ավարայրի ճակատամարտը» և այլ հայտնի կտավների հեղինակին թե՛ որպես անձնավորություն և թե՛ որպես նկարչի:
Էդ.Իսաբեկյանը մեր ա՛յն նկարիչն է, առանց որի անհնար է պատկերացնել ոչ միայն այսօրվա գեղանկաչությունը, այլև գրքերի ձևավորման արվեստը: Ժամանակի ընթացքում արվեստագետը ձևավորել է Դ.Դեմիրճյանի «Վարդանանք», Ս.Խանզադյանի «Մխիթար սպարապետ» պատմավեպերը, Թումանյանի «Թմկաբեդի առումը» պոեմը և այլլն:
Այդպիսի է ժող.նկարիչ Էդ.Իսաբեկյանը: Այն, որ նա տաղանդավոր նկարիչ է՝ հայնտի է բոլորին, սակայն ոչ բոլորը գիտեն, որ նա նաև խոսքաշեն մարդ է, որի ներկայությունը կարող է ծաղկեցնել ցանկացած միջավայր: Էդ.Իսաբեկյանին մոտիկից ճանաչողներից ո՜վ ասես, որ չի ճաշակել նրա համով-հոտով զրույցներն ու սրամիտ զվարճախոսությունները, որ հորդում են նկարչի անսահման երևակայությունից ու վաղ մանկությունից եկող հիշողությունից: Նրա պատմությունները հին Երևանի մասին, որոնց միջից հստակորեն տեսանելի են դառնում գինեվաճառ ծերունիները, հեքիաթային պարսկուհիները, այն տարիների բույրն ու կոլորիտը…Այսպես կարող է հիշել ու պատմել միայն արվեստագետը: Նա նաև գրել գիտե: 19-րդ դարի ֆրանսիացի մեծ նկարիչ Էժեն Դելակրուան իր օրագրում նշել է, որ տաղանդավոր է այն նկարիչը, որը կարողանում է նաև գրել: Իսկ Էդ.Իսաբեկյանը ինչքան ասեք հոդվածներ է գրել նկարիչների, գրողների, արվեստաբան-տեսաբանների կամ հասարակական այս կամ այն երևույթի մասին՝ իր հիմնավոր գիտելիքների, անխախտ սկզբունքների հետ մեկտեղ իրեն դրսևորելով և՛ որպես սրտացավ բարեկամ, և՛ որպես իսկական քաղաքացի: Ու այսօր էլ նա դարձյալ համակված է նորանոր կտավներ ստեղծելու ու գրքեր ձևավորելու իրեն բնորոշ ոգևորությամբ:
Կարեն Սմբատյան