Հայթայան Պ. — Քաղաքացիական շնչով առլեցուն — թերթ, «Երեկոյան Երևան», Ե., հ.269, 22.11.1979

Posted on Հնս 25, 2015 in Uncategorized

Ներկայացված է ՀՍՍՀ պետական մրցանակի

Հայաստանի ժող.նկարիչ Էդուարդ Իսաբեկյանի ստեղծագործությունը մեր մշակույթի նշանակալից երևույթներից է: Մոտ չորս տասնամյակ նրա արվեստը գրավում է հասարակության ուշադրությունը: Ընթանալով ժամանակի ոգով, Իսաբեկյանը ուշադրության կենտրոնում է պահում արվեստի ազգային նկարագրի, բովանդակության ու ձևի կարևոր խնդիրները: Լինի այժմեական, թե պատմական թեմատիկա, նա ձգտում է գտնել մարդու հոգեկան պոռթկումի առողջ ու կենսալի հնչյուններ, թևավորել նրան, պարգևել լուսավոր պահեր: Ռոմանտիկ ոգեշնչվածության ու առնական խռովքի հարևանությամբ կարող են ի հայտ գալ մեղմ քնարականությունն ու թախծոտ երազը:
Սա վկայում է վարպետի ստեղծագործական նկարագրի մասշտաբայնության, թեմաների բազմազանության, լայնքով ու խորքով բացահայտելու նրա ձգտումը: Դասական ու ազգային արվեստի սկզբունքներով հարստացած գեղանկարիչը հոգու բոլոր թելերով կապված է մեր իրականությանը, նրա շարժման ու զարգացման առաջավոր միտումներին: Նրան հոգեհարազատ են մարդու և աշխարհի բարդ փոխհարաբերություններից ծնվող մնայուն թեմաները, մեր ժամանակի ոգով ներթափանցված և քաղաքացիական շնչով առլեցուն մտքերն ու զգացումները: Կեղծ պաթոսն ու արտաքին պաճուճանքները խորթ են նրա ստեղծագործությանը, քանզի նրան հետաքրքրողը մարդու և իրականության ներքին, ճշմարիտ շարժումն է, ազգային և համամարդկային իդեալների ներդաշնակումը:
Ծանրակշիռ է Է.Իսաբեկյանի ստեղծագործական վաստակը սովետական կերպարվեստի տարածքում: Նրա վառ անհատականությունը կայուն զարգացման մեծ ճանապարհ է անցել, չի ենթարկվել վաղանցիկ մոդային, այլ ապավինել է կենդանի կյանքի առողջ ակունքները պեղող ռեալիզմին, մի սկզբունք, որի սահմանները քարացած չեն եղել արվեստագետի համար:
Մեր հանրապետությունում և նրա սահմաններից դուրս հանրահայտ են նրա զուսպ, անխռով, սովետական մարդու հերոսական կերպարը խորհրդանշող «Տանյան», հայրենասիրական ոգով տոգորված «Նամակ Հազկերտին» մեծածավալ համանվագային հնչեղություն ունեցող կոմպոզիցիոն կտավը, «Հաղպատի գյուղացիների ապստամբությունը 1903-ին», «Պատանի Դավիթը», նկարչի մոր, «Ակսել Բակունցի» դիմանկարները, գեղանկարչական հյութեղ վրձնահարվածներով կերպարվորված ինքնանկարները, Հայաստանի բնության հնադարյան բերդերի ու տաճարների էպիկական նկարագիրը խտացնող «Տաթևի ձորը», «Խնձորեսկը», «Բյուրականցի ծերունին և Արտավազդիկ եկեղեցին» և այլն: Որքան խորն է Իսաբեկյանի գունային միջավայրը, այնքան արտահայտիչ ու կառուցիկ է նրա գծապատկերը: Դ.Դեմիրճյանի «Վարդանանք», Ս.Խանզադյանի «Մխիթար Սպարապետ» վեպերի իսաբեկյանական նկարազարդումները սովետահայ գրքային գրաֆիկայի աչքի ընկնող երևույթներից են: Պատմական եղելության այժմեական ըմբռնումը, մարդկային հույզերի ու կրքերի ռեալիստական խորը պատկերումները այս աշխատանքների առանցքային հատկանիշներն են: Գծի վիրտուոզ ելևէջումներ, հորինվածքի մտահղացված ու նպատակային լուծումներ, շարժումների բարդ ու դինամիկ փոխակերպումներ: Գրական նյութի յուրովի ընթերցումը և նրա ազատ մեկնաբանումը հնարավորություն է ընձեռում մեծ ընդհանրացումների դիմելու, ստեղծելու պատմական դեպքերի ու անձնավորությունների կենդանի կերպարներ: Կենսասիրություն, ազգային նկարագրի խորն ըմբռնում, կոթողայնություն՝ հատկանիշներ, որոնք դարձել են Իսաբեկյանի ստեղծագործության ներքին որակները, ճանաչելի դարձրել նրա արվեստը ինչպես մեր երկրում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս: Եվ ահա, Հայաստանի ժողովրդական նկարիչ Էդ.Իսաբեկյանի վերջին տարիների մի շարք գեղանկարչական երկեր ներկայացվել են Հայաստանի պետական մրցանակի: Սա արդեն տարիների վաստակի և համընդհանուր ճանաչման առհավատչյան է, ստեղծագործական ճանապարհի գնահատում: Մրցանակաբաշխությանը ներկայացված «Ծերունու առավոտը», «Մասրենին քարի մեջ», «Անհանգիստ ձիեր», «Արազի ափին», «Աշնան փշատենի» կտավները տաղանդի առկայծումներ են, վերջին տարիների սովետահայ կերպարվեստի աչքի ընկնող երևույթներ:
Այն, որ Իսաբեկյանը թեմատիկ պատկերի հանրահայտ վարպետներից է հայ սովետական արվեստում, հայտնի է շատերին:
«Ծերունու առավոտը» (1967-77) ժանրային առումով թեմատիկ պատկեր է, չնայած այնտեղ սյուժետային ակնառու հյուսվածք գոյություն չունի: Այն խոհա-փիլիսոփայական էսսե է՝ մարդու, քաղաքացու, բարոյական մաքրության, աշխատանքային նվիրումի գեղանկարչական վերամարմնավորում: Տարիների վաստակից ճերմակած ծերունին պատկերված է վարդագույն քարե կերպարանք ստացող Երևանի ֆոնի վրա: Ձմռան տաք ու արևոտ օր էր: Ծերունին քայլում է հարազատ քաղաքի խաչմերուկներից մեկով: Տարիների հեռավորությունից իմաստնացած հայացքի առջև փռվել է իր նոր մայրաքաղաքը, որը կարծես իրականության ու երազի մի գեղեցիկ պատրանք է: Բազմերանգ ոսկու, տաք հողագույնի ու արծաթի վառվռուն սիմֆոնիա է դա: Ծերունու ուրվագիծը և արևի շողերից շիկնած քաղաքը դարձել են կարևոր հանգույցներ, ձուլվել միմյանց, հարստացել մեկը մյուսով: Առօրեական թվացող թեմայի շնորհիվ նկարիչը մեծ ընդհանրացման է հասել: Գեղարվեստական լեզու է դարձել մեծ, իսկական հայրենասիրությունը:
Հեղինակի՝ հանրության դատին ներկայացրած մյուս աշխատանքը «Արազի ափին» (1976-77) փոքրաչափ կտավն է, որը մտահղացմամբ և գեղանկարչական լուծումով խտացնում է այն լավագույնը, ինչը հատուկ է նկարչին: Գեղանկարչական-պլաստիկական հագեցվածություն, կուռ մտահղացված կոմպոզիցիա, մարդկային բուռն կրքերի խորքային առկայծումներ, ժողովրդական մտածումների ու իղձերի գեղարվեստականացում: Արազի ափին ուժեղ ու ջլապինդ հեծյալ հայորդիները զսպում են հեռուներին ձգվող փրփրաբաշ ձիերին: Ուժի, գեղեցկության, անհանգիստ տագնապի կենսալի խտացում է սա, մարդու, հայրենի բնաշխարհի պոետականացված իրապատում: Կտավի մակերեսին ու նրա խորքում հողմապտույտի նման գալարվում են պոռթկացող ուժի ալիքները: Այդ դրամատիկ իրավիճակը իր մեջ խտացնում է ուժի, պայքարի, մարդկային ձգտումների վեհ գաղափարներ: Տաք կարմիրների, ոսկեգույնի, խորը ճերմակների ու շագանակագույնի փոխներթափանցված երանգներն առողջ ու կենսալի մթնոլորտ են ստեղծում: Գեղանկարչական ժլատ միջոցներով մեծ արտահայտչականության հասնելու Իսաբեկյանի վարպետությունը նրա արվեստի հատկանշական կողմերից է: Հավատարիմ ռեալիստական աշխարհազգացողությունը, նկարիչը այն հարստացնում է նոր գծերով, լայնացնում նրա սահմանները («Անհանգիստ ձիեր»,1977):
Բնանկարը որոշակի տեղ է գրավում Իսաբեկյանի ստեղծագործության մեջ: Այն առանձնանում է Հայաստանի խստաշունչ բնության բազմերանգ համայնապատկերի զուսպ, առնական, կոթողային նկարագրով: Նա մեր բնապատկերի մեջ առանձնացնում ու շեշտադրում է անհարթ մակերեսի ոգեշունչ մոնումենտալությունը, երկնքի կապույտին ձուլվող արծաթ-մանիշակագույն լեռների էպիկական խստությունը, մեր քարգործ վարպետների ստեղծած վեհաշուք տաճարների ու շրջապատող միջավայրի օրգանական միասնությունը.գունային մակերեսի հագեցվածություն, ելևէջումների նուրբ ու թրթռուն էֆեկտներ, սառը ու տաք տոների հարաբերությամբ կենսալի մթնոլորտի երևակում («Մասրենին քարերի մեջ»,1976, «Աշնան փշատենի», 1977): Սովետահայ կերպարվեստում Իսաբեկյանի բնանկարները առանձնանում են վեհաշուք կոթողայնությամբ, բազմերանգ գունաշարով:
Ստեղծագործական մեծ ու արգասալի ուղի է անցել Է.Իսաբեկյանը: Նա մեր իրականության գործուն մասնակիցն է, անհանգիստ, որոնող: Իր քաղաքացիական խրոխտ կեցվածքով ու անզիջում սկզբունքայնությամբ վարակում է շրջապատը, նույն ոգով սերունդներ դաստիարակում, ծավալում հասարակական գործունեություն: Սպիտակահեր, սակայն հոգով առույգ նկարիչը երիտասարդական ավյունով ապրում և ստեղծագործում է հանուն իր ժողովրդի՝ նրա տարեգրության մեջ գրելով խիզախումի և բարու գեղարվեստական պատումներ:

Պողոս Հայթայան

 

Leave a Reply

Ձեր էլ-փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են *-ով