Իսաբեկյան Է. – Հայ կերպարվեստի հզոր կաղնին (Վ.Սուրենյանցի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ) – թերթ, «Սովետական Հայաստան», Ե., 11.06.1960

        Հայաստանի Պետական պատկերասրահ այցելողները առաջին հայացքից գուցե և զարմանան Վ.Սուրենյանցի երանգապնակի «համեստ» երանգավորումից, որը ինչպես ռուս մեծ նկարիչ Ռեպինն է նկատել՝ «զարմանք է պատճառում չորության հասնող զսպվածությամբ և կրքոտ սիրով դեպի հազիվ նշմարվող նրբությունները»: Գուցե այցելուները շտապով գնան դեպի մյուս սրահներում ցուցադրվող վառվռացող կտավները: Սակայն նրանք, վերջիններիս արտաքին փայլից հագեցած, նորից կվերադառնան այն սրահը, որտեղ ցուցադրված են հայ կլասիկ նկարչության փայլուն ներկայացուցիչներից մեկի՝ Վարդգես Սուրենյանցի կտավները: Նորից և նորից կվերադառնան՝ հիանալու այն «թաքնված» նրբություններով, որոնցով նկաչության կախարդ վարպետը սադաֆի ու արծաթի կայծկլտացող ցոլքերով շռայլորեն մարգարտաշարել է իր կտավները:
          Վ.Սուրենյանցը պատկանում է մեր հոգևոր կուլտուրայի այն տաղանդների թվին, որոնք բախտի քմահաճույքով ապրել և ստեղծագործել են օտար երկնքի տակ, բայց իրենց ամբողջ էությամբ և հոգու ամեն մի թելով կապված են եղել հարազատ ժողովրդի հետ, նրա բախտակիցն են եղել, եղել են նրա հույզերի ու խոհերի թարգմանը:
        Վարդգես Սուրենյանցը ապրել և ստեղծագործել է Մոսկվայում, Պետերբուրգում, նրա արվեստը լայն ճանաչում է գտել իր ժամանակի ռուսական առաջավոր ինտելիգենցիայի կողմից, «պերեդվիժնիկների» գրեթե ոչ մի ցուցահանդես, թատրոնի և կուլտուրայի ոչ մի նախաձեռնություն չի անցել առանց Վ.Սուրենյանցի մասնակցության: Ռեպինը նրան հաշվել է ռուսական «նոր ծագող արվեստի» ամենատիպիկ ներկայացուցիչներից մեկը: Բայց չնայած դրան, նա մնացել է հայ նկարիչ, հայ ժողովրդի տառապանքի և հույզերի երգիչ:
         Սուրենյանցը պատմական նկարիչ է, բայց պատմական թեման նրա համար ծառայել է որպես միջոց, ձև՝ խոսելու, պատմելու իր ժողովրդի տառապանքների, նրա դառն անցյալի մասին: Նրա զարմանալի կերպով խոր, հուզող կտավներից, որոնց վարպետության հմայքը կարելի է համեմատել մեր անցյալի հուշարձանները կերտած հանճարեղ վարպետների արվեստի հետ, մեկ իր ախտաբորբոք աչքերով մեզ է նայում անզուսպ Շամիրամը, որն իր գործած չարիքի ծանրության տակ անզոր կռացած տառապում է Արա Գեղեցիկի աճյունի մոտ, այն բանի համար, որ չկարողացավ ընկճել Արային և Արայի ազատասեր ժողովրդին, մեկ լեզու են առնում հնադարյան մագաղաթները, այրվող գրքերը, կողոպտված տաճարի դատարկ պատերը և լուռ աղաղակում քստմնելի եղեռնի մասին, որին արժանացավ այդ մասունքները ստեղծող մի ժողովուրդ, մեկ էլ դիտողի առաջ հառնում է Հռիփսիմեի հոյակապ տաճարը՝ իր անսահման անդորրով, երեկոյան զանգերի մեղմ ղողանջով, որպես ռեկվիեմ Էջմիածնի դարավոր պատերի տակ մեռնող որբերի հիշատակին…
           Վարդգես Սուրենյանցի տեսած Հայաստանը եղել է 1915-1916 թվականների Էջմիածինը, վանքի շրջակայքը՝ թուրքական յաթաղանից փախած հազարավոր գաղթականներով ու որբերով հեղեղված, մի խոսքով «ողբի ու որբի հայրենիքը»… Սուրենյանցի սերունդը բախտ չունեցավ տեսնելու իր անսահման սիրած հայ ժողովրդի զարմանահրաշ վերածնունդը, ժողովուրդ, որը բարձրացավ մոխիրներից ու ավերակներից և կերտեց իր նոր հայրենիքը, որի մասին երազում էին հայ ժողովրդի մեծ զավակները:
          Պետական պատկերասրահում ցուցադրված սովետահայ նկարիչների արևաշող կտավների ցուցաշարքը սկսվում է Վարդգես Սուրենյանցի դյութիչ ստեղծագործություններով, հայ կլասիկ նկարչության հզոր կաղնուց, որի երիտասարդ շյուղերը այսօր արդեն նկարիչների մի ստվար ջոկատն են կազմում մեր մեծ Հայրենիքի մեծ արվեստի բանակում: